2024-жыл дүйнөдө жана Кыргызстанда спорттук окуяларга бай болду. Жыл башында Кыргызстандын футбол курамасы экинчи ирет Азия кубогуна катышса, Париж Олимпиадасында эгемендик жылдар аралыгында кыргыз спортчулары эң көп байге алды.
Андан сырткары бул жыл Паралимпиада каармандары жана Көчмөндөр оюндарындагы талаш, беш спорттук федерациянын жана Улуттук Олимпиада комитетинин жетекчилери алмашканы менен да эсте калды.
Эстен кеткис Париж Олимпиадасы
2024-жылы Парижде өткөн Олимпиада дүйнөнүн көңүл борборундагы эң урунттуу окуялардын бири болду. Төрт жылда бир жолу өткөн жайкы Олимп оюндары 100 жылдан кийин кайрадан Франциянын баш калаасында өттү.
Бул олимпиада Кыргызстандын эгемен тарыхында эң көп медал алган эл аралык ири мелдеш болду. Кыргызстандан 16 спортчу катышты. Алардын көпчүлүгү дүйнө жана Азиянын бир нече жолку чемпиондору, жылдыздуу курам эле. Жыйынтык да ошого жараша болуп, алты медал жеңип алышты. Кыргыз спортчулары Парижден эки күмүш, төрт коло менен кайтты.
Алгачкылардан болуп Кыргызстанга Мээрим Жуманазарова күмүш медал жеңип берди.
Париж-2024: Кыргызстандык спортчулар багындырган бийиктик
Париж Олимпиадасынын каарманы мушкер Мунарбек Сейитбек уулу болуп, жыл соңунда ал тууралуу көркөм тасманын сценарийине сынак жарыяланды. 28 жаштагы Мунарбек Сейитбек уулу Олимп оюндарында финалга чейин жеткен биринчи кыргыз мушкер болду.
Олимпиада оюндарына фаворит катары барган балбандар, айрыкча Айсулуу Тыныбекова, Жоламан Шаршенбеков, Акжол Махмудовдон күйөрмандар алтын медал күтүшкөн эле. Бирок үчөө тең коло медал утту. Акжол Махмудов олимпиададан кайтып келгенден кийин күйөрмандардан кечирим сурап, кийинки Олимпиададан алтын медал утарын убады кылды.
“Эл күткөн алтын медалды ала албай, ишеничти актабай калдык деп өзүбүздү күнөөлүү сезип жатам. Кудай буюрса кийинки Олимп оюндарында алтын медал тагынганга толук күч-аракетимди жумшайм. 2028-жылы өтө турган Олимпиадага бүгүнтөн баштап даярданам”, - деди ал.
Жыл соңунда үч балбан тең үй-бүлө куруп, өзүнчө түтүн булатканын жар салышты. Олимпиада оюндарынан кийин кыргызстандык спортчулардын бешөө үй-бүлө курду. Анын ичинде мушкер Мунарбек дагы бар.
Грек-рим күрөшүнөн Үзүр Жузупбеков Олимпиадада коло утту. Бирок балбан чоң спорттогу көйгөйдү ачык айтканы менен күйөрмандардын эсинде калды. Анын диетолог, психолог тууралуу айткандары коомдо талкуу жаратты.
Олимпиада оюндарынан кийин Тыныбекова Кыргызстандын күрөш федерациясынын кыз-келиндер күрөшү боюнча вице-президенти болуп шайланды. 33 жаштагы балбан кыз эми карьерасын жыйынтыктайт деп турган чакта кийинки, Лос-Анжелесте өтө турган Олимпиада оюндарына да катышарын билдирди.
“Эс алып атам. Жеке жашоо деген да бар. Бардык нерсени өз учурунда кылыш керек экен. Спорттон кийин да жашоо бар. Ошол жөнөкөй жашоону да жашаганды билиш керек. Издөө учурундамын. Өзүмдүн жеке жашоомду да ордуна келтирип, бардык нерсени ойдогудай кылып алып бир жарым жылдан кийин кайрадан спортко келип, 2028-жылы боло турган оюндарга даярдык баштайм”, - деген спортчу КТРК спорт каналына курган маегинде.
Париж Олимпиадасынан кийин Кыргызстандын күрөш федерациясынын президенти Мелис Турганбаев кызматтан кетип, анын ордуна Эркин Тентишев келди. Федерациянын бардык мүчөлөрү, эркин, грек-рим жана кыз-келиндер курамаларынын башкы машыктыручулары алмашты.
Грек-рим күрөшү бонча улуттук курама командага жаңы башкы машыктыруучу болгон Уран Калилов “Азаттыкка” маек куруп, 2028-жылы өтө турган Олимпиададан алтын медал утууга бар күчүн жумшарын айтты:
“Кыргыз элине Олимпиаданын алтын медалын алып келем деген көп жылдан бери максатым бар. Жараткандын буйругу, албетте, бирок менде тажрыйбам бар, ыкмаларым, командам бар. Кыргызстан 1980-жылдан бери, эгемендикти алгандан бери да Олимпиаданын алтын медалына жете элек. Бул мага өтө оор жүк болуп келди. Өтө чоң жоопкерчиликти сезип турам. Биз, федерация, машыктыруучулар штабы, балбандар, баарыбыз чогуу бирдикте иштесек, ийгилик жарата алабыз деп жүз пайыз ишенем”.
Паралимпиадачыларга жол көрсөткөн Гүлназ
Олимпиаданын артынан эле Парижде Паралимпиада оюндары өттү. 28-августта башталып, 8-сентябрда жыйынтыкталган оюндарга Кыргызстандан алгачкы жолу төрт спортчу катышты.
Көзү азиз Гүлназ Жүзбаева пара жеңил атлетикадан 1500 метр аралыкка чуркап, 13-орунду ээледи. Жүзбаева бул көрсөткүч менен көзү азиз спортчулардын арасында жаңы улуттук рекорд жаратты. Жүзбаева спортко эле эмес, коомдук иштерге да активдүү катышып келет. Ал Кыргызстандагы көзү азиздер федерациясын негиздеп, жолдошу Жаладин Абдувалиев менен өлкөдөгү көзү азиздерди коомго аралаштырууга аракет кылып келишет. Бул паралимпиадага алардын эки окуучусу - Айтунук менен Маматибраим да жолдомо алышкан.
Паратлет Айтунук Жоомарт кызы аялдар арасында триатлондон жарышка чыгып, 11-орунду ээледи. Маматибраим Суранов парадзюдодон алгачкы беттешинде жеңилип, 9-орунга жазылды. Миргүл Болоталиева парапауэрлифтингден 10 спортчунун ичинен сегизинчи орунду ээледи.
Айтунук Жоомарт кызы паралимпиададан кийин "Азаттыкка" маек куруп, спорт анын жашоосун өзгөрткөнүн айткан:
“Спорт эмес, көзү көрбөгөндөр өз алдынча жашай алат деген үмүт өчүп калган болчу. Оюңа келбей турган нерсе. Мен Көзү азиздер федерациясында реабилитациядан өтүп жатканда Жалалдин Абдувалиев менен таанышкам. Триатлон жөнүндө айтып берсе ишенчү эмес элем. Азыр бул жерде мелдешке катышып, өлкөбүздүн желегин таанытканыма сүйүнүп жатам”.
Паралимпиадачылар медалга жетпесе да күйөрмандарын сый-урматына арзыды.
Көчмөндөр оюндары
V Дүйнөлүк көчмөндөр оюндары бул жылы Казакстандын борбору Астанада өтүп, Кыргызстандын көкбөрү боюнча курамасы жеңүүчү болду. Ал эми көкпардан (жер улак) Казакстандын улакчылары биринчиликти алды. Бул жолку Көчмөндөр оюндары көкпарга байланыштуу чыккан чыр менен эсте калды. Соцтармактарда азырга чейин талкуу уланып келатат.
Көчмөндөр оюндары эки жылда бир жолу өтөт. Кийинкиси кайрадан Кыргызстанда өтмөкчү.
Азия Кубогунан дүйнө чемпионатына
Кыргыз футболунда дагы 2024-жыл эсте каларлык окуялар менен коштолду. Өлкөнүн курама командасы январда Катарда өткөн Азия Кубогуна катышып, тайпадан чыга албай калды. Мындан улам уюмдун жетекчилиги алмашып, Кыргыз футбол бирлигинин президенти Медер Сыдыковдун ордуна УКМК төрагасы Камчыбек Ташиев жетекчи болуп келди. Ал кызматына киришип жатып өлкөдөгү футболдук инфратүзүмдү жакшыртарын убада кылды.
Азия Кубогунан ийгиликсиз кайткан менен кыргыз курамасы 2026-жылы өтө турган футбол боюнча дүйнө чемпионатынын тандоо оюндарынын үчүнчү баскычына өтүп, Азиядагы 18 алдыңкы кураманын катарына кошулду. 2027-жылы Сауд Арабиясында өтө турган Азия Кубогуна жолдомо алды.
Сентябрдан башталган үчүнчү турдун тандоо оюндарында Кыргызстандын футбол курамасы Иран, Катар, Өзбекстан, Бириккен Араб Эмираттары (БАЭ) жана Түндүк Корея менен А тайпасында ойноп жатат. Жалпы 6 оюн өткөрдү. Кыргызстан үч упай менен 5-орунда келе жатат. 2025-жылы дагы төрт оюн өткөрөт.
Кыргызстандын футбол курамасынын капитаны Валерий Кичин дүйнө чемпионатына катышып жаткан кыргыз курамасы тууралуу "Азаттыкка" буларды айткан:
"Биринчи оюндун алдында бизге тажрыйба жетишпей калышы мүмкүн экенин айткан элем. Биз бул раундда жаңыбыз. Бизде жаш жигиттер көп. Жакшы жыйынтыкка жетүү боюнча тажрыйбабыз аз. Ар бир оюндан сабак алганга аракет кылабыз. Ансыз болбойт. Биз бул раундда биринчи жана акыркы болбойбуз деп ишенем. Баары жаңыдан башталууда. Анткени биз Азия Кубогуна биринчи жолу катышканыбызда жаңылык болсо, эми ал Кубокто үчүнчү жолу ойногону жатабыз. Футбол өлкөсү катары өсүп жатабыз. Натыйжа акырындык менен келет деп ойлойм".
Октябрда Бишкекте Кыргыз футбол бирлигинин Улуттук футбол академиясы жана Чүйдүн Орок айылында “Мурас Юнайтед” футбол клубунун машыгуу базасы ачылды. Футбол адистери бул борборлор Кыргызстандын футбол чемпионатын күчтөндүрүп, өлкөдө футболду өнүктүрүүгө шарт түзөт деген пикирде.
Бишкектеги, Оштогу, Жалал-Абаддагы, Кочкор-Атадагы борбордук стадиондор оңдоп-түзөөдөн өтүп, ишке киргизилген. Андан сырткары “Талант”, “Алга” клубдарынын машыгуу базалары, Кара-Балта шаарындагы борбордук стадиондон тартып дагы бир канча стадиондо оңдоп-түзөө иштери жүрүүдө.
Кыргыз футбол бирлиги өлкө чемпионатында ойногон командаларды көбөйтүүгө белсенип жатканын жар салды. Быйылкы жылы өлкө чемпионатында 14 футболдук клуб катышат.
Жаңы президенттер
Бул жылы күрөш, дзюдо, көк бөрү, оор атлетка, футбол федерацияларынын президенттери алмашты. Декабрдын аягында Кыргызстандын Улуттук Олимпиада комитетинин президенти да алмашты. Мурдагы президент Садыр Мамытов уюмдун вице-президенти болуп шайланып, анын ордун бокс федерациясынын президенти Умбеталы Кыдыралиев ээледи. Анын бул кызматка келишинин да жөнү бар. Жакында эле Кыргызстандын бокс федерациясы WORLD boxing уюмунун катарына кошулду.
Учурда бокс дүйнөсү экиге бөлүнүп турат. Эл аралык Олимпиада комитети IBAны олимпиада оюндарынан четтетип, бокстон мелдештерди өзү өткөрүп келе жаткан. Эгер башка уюм түзүлбөсө, бокс Олимпиаданын программасынан чыгарылат деп билдирген эле.
IBA менен Эл аралык Олимпиада комитетинин мамилеси сууп кеткенден кийин Батыш өлкөлөрү Олимпиадада бокс боюнча мелдештерди өткөрүүчү уюм катары кирүү үчүн WORLD boxing уюмун түзүшкөн. Учурда бул уюмга 51 мамлекет мүчө.
Эл эми кыргыз мушкери Мунарбек Сейитбек уулу Париж Олимпиадасында күмүш медал алгандан кийин Кыргызстан деле бокско үмүт артып турган чагы.
