Кыргызстан

Кыргызстандыктар Мишустиндин бул билдирүүсү орой формада айтылганын, Касымалиевдин ага берген жообу ишеничтүү болбой калганын талкуулап жатышат. Орус өкмөт башчысы “Яндекс” компаниясы жөнүндө кыйытып жатканын жоромолдогондор бар.

Алматыдагы алым-сабак

Кыргызстандын Министрлер кабинетинин төрагасы Адылбек Касымалиев 30-31-январда жумуш сапары менен Казакстанга барып, Евразия өкмөт аралык кеңешинин жыйынына катышкан. Мындан тышкары ал бир катар жолугушууларды өткөргөн.

31-январдагы кыргыз өкмөт башчысы менен орус өкмөтүнүн башчысынын жолугушуусундагы негизги тема Михаил Мишустиндин билдирүүсү болуп турат. Ал Кыргызстандын мамлекеттик органдары орусиялык компанияларга кысым көрсөтүп, негизсиз доомат артып жатканын айткан жана мындайды токтотууну талап кылган.

“Бизди Кыргызстандын жогорку деңгээлдеги мамлекеттик органдарынын өкүлдөрүнүн кыргыз экономикасын өнүктүрүп, жаңы жумуш орундарын түзүп жаткан, чынчыл, абийирдүү орусиялык компанияларга негизсиз дооматтары жана мыйзамсыз билдирүүлөрү тынчсыздандырууда. Мыйзамсыз, кээде опузалоо фактылары Орусиянын Тышкы иштер министрлигинин нотасында белгиленген”, - деди ал.

Расмий Бишкектин Алматыдагы жолугушуу тууралуу маалыматында орусиялык компанияларга байланыштуу маселе көтөрүлгөнү жөнүндө айтылган жок. Ал эми орус өкмөтүнүн расмий сайтына Касымалиев менен Мишустиндин сүйлөшүүсүнүн стенограммасы жарыяланды. Ага ылайык, Адылбек Касымалиев Мишустиндин дооматына:

“Сиз экөөбүз ушуга чейин да орусиялык компаниялардын укугун коргоо боюнча маектештик эле. Мен баргандан кийин, биз макулдашкандай, дагы бир жолу бул боюнча сүйлөшөм. Андан кийин сизге өзүнчө маалымат берем”, - деп жооп узаткан.

Мишустин кайсы бир компаниянын атын атап, “опузалоо фактылары” боюнча да түшүндүрмө берген эмес.

Кыргызстандыктар Мишустин да, Касымалиев да эки өз алдынча мамлекеттин өкмөт башчылары экенине, бирок экөөнүн пикир алмашуусу тең ата болбой калганына басым жасап жатышат.

Эркин журналист Ыдырыс Исаков - кыргыз бийлигинин өкүлүнүн жообуна ыраазы болбой калган жарандардын бири. Ал өзгөчө Мишустиндин Кыргызстандын мамлекеттик органдарынын ишин опузалоо катары сыпаттаганы туура эмес деп эсептейт:

“Мишустин Кыргызстан Орусиянын губерниясындай сүйлөп жатканы байкалат. Биздин өкмөт башчы өзүнүн жообу менен такыр андай эместигин билдириши керек болчу да. Жок дегенде намыс үчүн “Мишустин мырза, биз бардык нерсени мыйзамдуу кылабыз, бизде ишкерлердин укугу сакталат” деп койбойбу. “Сиз сөздөн этияттансаңыз болмок” деген сыятуу жооп берсе болмок. Касымалиев Мишустиндин дооматын “макул, шеф” дегендей эле кабыл алып койду да".

Бул тема социалдык медианын кыргыз сегментинде да талкууга айланды:

Адылбек Касымалиев Министрлер кабинетинин төрагасы болуп 2024-жылдын соңунда дайындалган. Ага чейин өкмөт башчынын орун басары, финансы министри болуп иштеген, мамлекеттик кызматты көп жыл аркалаган тажрыйбалуу адистердин бири.

“Яндекс - Кремлге жакын адамдардын бизнеси”. Мишустиндин сөзүнүн төркүнү каякта?

Жогоруда белгиленгендей, Мишустин өз билдирүүсүндө бир дагы компаниянын атын атаган жок. Бирок кыргызстандыктар сөз “Яндекс.Такси” компаниясы жөнүндө болгонун жоромолдоп жатышат.

Анткени Кыргызстандын Улуттук коопсуздук боюнча мамлекеттик комитети (УКМК) былтыр 29-ноябрда ири өлчөмдө салыктан качуу фактысы боюнча козголгон кылмыш ишине байланыштуу “Яндекс.Такси” ишканасынын жана анын өнөктөштөрүнүн кеңселеринде тинтүү жүргүзгөнүн маалымдаган. Бирок бул иштин жыйынтыгы эмне болгону белгисиз бойдон.

Ага чейин “Яндекс.Такси” кызматынын баасына байланышуу маселе коомчулукта, Жогорку Кеңеште көтөрүлүп, Монополияны жөнгө салуу кызматы аны Кыргызстандын такси рыногундагы монополист деп тапкан.

“Яндекс.Такси” боюнча Жогорку Кеңеште билдирүү жасаган депутат Жанарбек Акаев Мишустиндин айтканына байланыштуу буларды белгиледи:

“"Яндекс" Кыргызстанда таксинин пайызын эбегейсиз көтөрүп алганын, монополист болгонун, ошол эле учурда такси айдоочуларга пайдасы тийбей жатканын айткам. Бирок жыйынтык чыкпай жатканынан Орусияда мурда-кийин чоң кызматтарда жүргөндөрүнүн бизнеси экенин сезгем. Биздин күч органдары “Яндекс” боюнча чара көрө баштаганда, алар орус бийлигине кайрылышкан окшойт деп ойлоп калгам. Биз эгемен өлкөбүз. Алардын айтканын көрсөтмө эмес, сунуш катары кабыл алышыбыз керек. “Яндекс” Кремлге жакын адамдардын бизнеси деп угуп жүргөм, Мишустиндин билдирүүсүнөн кийин буга ишенип калдым. Ошондуктан орус өкмөт башчысынын дооматы 50-60% “Яндекске” тиешелүү деп айта алам”.

“Яндекс.Такси” — Орусияда негизделген жана азыр дүйнөнүн көптөгөн өлкөлөрүндө иштеген такси чакыруу жана жеткирүү кызматын көрсөткөн платформа. Компания такси чакыруу кызматын смартфондогу мобилдик тиркеме аркылуу жүргүзөт. Ар бир айдоочу тиркеме аркылуу катталып, платформада иштей алат.

“Яндекс.Такси” башында Орусияда гана иштей баштаган, бирок учурда Борбор Азиянын, Европанын бир нече өлкөсүндө жана Жакынкы Чыгыш өңдүү аймактарда да кызмат көрсөтөт. Анын таксиден тышкары жүк жана тамак-аш жеткирүү кызматы да бар.

Кыргызстанда бул платформа өзгөчө Бишкек жана Ош шаарларында кеңири колдонулат.

Инвестиция агенттигинин мурдагы жетекчиси Шумкарбек Адилбек уулу Алматыдагы эки өлкөнүн өкүлдөрү "чарбалык ишти" талкуулады деп эсептейт.

"Анткени Мишустин өкмөт башчы, алардын өлкөсүнө тиешелүү ишке реакция кылды. Бул чарбалык иш. Эгерде кыргызстандык компаниялар да эл аралык деңгээлге жетсе, биздин президент, өкмөт башчыбыз да суранып, талап коюуга толук акысы бар да. Мишустин да ушундай аракет кылды деп ойлойм. Болгону, биз татыктуу жооп беришибиз керек. Анткени алар биздин өлкөдө иштеп жатат. Андыктан алар кайсы мыйзамды бузганын ачык айтып, татыктуу жооп бериши керек”.

Кыргызстанда “Яндекстен” тышкары башка орус компаниялары көп эле. Алардын белгилүүлөрү Таласта алтын казган “Альянс алтын”, “Газпром Кыргызстан” болуп эсептелет.

Өзгөчө 2022-жылы Орусия Украинага басып киргенден кийин Кыргызстанда орусиялык компаниялардын катары калыңдаган.

Буга чейин АКШнын Каржы министрлигинин башкармалыгы Бишкекте катталган “Газпром нефть Азия” компаниясына санкция салган.

Embed бөлүшүү

АКШ "Газпром нефть Азия" ишканасына санкция салды

Embed бөлүшүү

The code has been copied to your clipboard.

---

width px height px

---

The URL has been copied to your clipboard

No media source currently available

0:00 0:19:36 0:00

Түз линк

• 240p | 49,1MB
• 360p | 71,3MB
• 480p | 112,0MB
• 720p | 278,1MB
• 1080p | 349,6MB

Автордун бул эмгектери жарыкка чыга электе эле социалдык тармактарда, басылмаларда жарыяланып, адабият ышкыбоздорунун кызыгуусун жараткан.

"Муктаждык жаралса сын боюнча дагы эмгек чыгарам"

Шар мүнөз атуулдук ырлары, сергек адабий сын макалалары менен белгилүү Жыргалбек Касаболоттун сын багытындагы жаңы китеби жыл жаңырары менен эле жарык көрдү. Бул эмгек боюнча автор менен жолугушуу кечеси болорун угуп эле жетип бардым. Себеби калемгер бир топ мезгилден бери социалдык тармактарга да кирбей, обочолонуп кеткен жайы бар эле.

Бул саамалык борбордун чок ортосунан орун алган Жоомарт Бөкөнбаев атындагы чакан шаардык китепканада өттү. Китепкананын чакан бөлмөлөрүнүн биринде жыйырмага жетпеген киши чогулуптур.

Алардын катарында Касаболоттун калемдештеринен Толук Бек Байзак, Марат Токоев, Кыял Тажиева баш болгон акындар, бирин-экин адабият сүйүүчүлөрү жана китепкананын жаш окурмандары чогулган экен.

Жолугушуу эркин форматта өткөндүктөн Жыргалбек Касаболот окурмандарынын суроолоруна да жооп берип, ара чолодо ырларынан да окуй калып жатты.

Калемгер менен бул жолугушууга себепкер болгон “Сын китеби” башынан эле кызык болуп турган. Ыңгай келген жерде анын өзүн кепке тартып, автордон эмгеги тууралуу мындайча жооп алдым:

“Былтыр мен адабий сын боюнча “Алтын калем” сыйлыгын алганга чейин эле ниет кылып койгон элем, "эгер ушул сыйлыкты утуп кала турган болсом ушул эмгекти моюнга жүк кылбай чыгарып коёюн" деп. Анан сыйлыкты жеңип, бул эмгек ушинтип чыгып олтурат. "Сын китепке" кызыккандар эми адабият чөйрөсүнөн, студенттерден, дегеле адабият ышкыбоздорунун арасынан чыгат болуш керек деп турам. Мында бир топ авторлордун чыгармалары бар. Прозаиктердин, акындардын, анан кээ бир изилдөөчүлөрдүн китептерине карата талдоо бар. Эгерде муктаждык болуп калса алдыда дагы ушул сын багытында эмгектерди чыгарам деп турам”.

Аныгында эле акыркы кездери адабиятчылардын арасында “Алтын калем” сыйлыгы абройлуу аталып, кээде чуу жаратып да турганы ырас.

Жыргалбек Касаболот бул сыйлыкты былтыр 2024-жылы сын багытында жеңип алып, 100 миң сом акчалай сыйлыгына да ээ болгон. Ушул жеңиштен кийин, минтип, ал өзү көптөн максат кылган сын багытындагы китеби жарык көрүп турат. Буга чейин калемгердин адабий талдоолору, сын макалалары социалдык тармактарда гана жарыяланып келген эле.

Поэзия, проза, фильмге чейин талдаган "Сын китеп"

“Сын китептин” ички мазмунуна үңүлсөк, “Устатым Чоюн алптын дүйнөлүк жүгү” деген макала менен башталат экен. Анда Касаболоттун жазуучу, публицист Чоюн Өмүралиевдин “Кыргыз мамлекеттүүлүгү: кечээ, бүгүн, эртең” деп аталган аналитикалык китеби боюнча адабиятчы катары барандуу ой-толгоолору камтылыптыр.

Ал эми поэзиядан анын эл акын Шайлообек Дүйшеевдин соңку жылдары чыккан үч томдук китебине жазган баш сөзү, миграциядагы акын Нарсулуу Гургубайдын “Алыстагы ак жарык” аталган поэтикалык китеби боюнча талдоосу киргизилген.

Мындан сырткары атактуу акын Жолон Мамытовдун поэзиясы, акын Анасбек Жумалиевдин 1971-жылы чыккан ыр китеби, Калчоро Көкүловдун ырлары, Толук Бек Байзактын, Марат Токоевдин, Нуриза Өмүрбаеванын, маркум акын Илим Курмушуевдин соңку жылдары чыккан эмгектерине карата адабий талдоолору бар.

Прозадан Эл жазуучусу Топчугүл Шайдуллаеванын аңгемелери, Нарсулуу Гургубай менен Нуриза Өмүрбаева бирге жазган “Кат турмуш”, Арслан Койчиевдин “Добул-Таштык Заратустранын аңгемеси”, Көчкөн Сактановдун “Маркумдар үнү”, Махабат Саидрахманованын “Шаарчадагы жаз”, Талант Шабиевдин “Китепландия” (жомок китеп) китептери боюнча адабий сыны бар.

Ал эми синтетикалык жанрда Жыргалбек Касаболот адабиятчы Ризван Исмаилованын Жолон Мамытовдун чыгармачылыгы боюнча жазган “Үнү каткан улар” китебин, акын Бактыгүл Көкөтаеванын чыгармачылыгын талдоого алат. Эмгектин соңунда кинорежиссер Садык Шер Нияз тарткан “Курманжан датка” тасмасы боюнча макаласын окууга болот.

Китеп 300 нускада гана жарык көрүптүр, эмгекти жолугушууга келгендер автордун өз кол тамгасы менен алып жатышты.

"Сынга өтө муктаж элек"

Китепте эмгектери талдоого алынган акындардын бири Толук Бек Байзак калемдеши сын жанрына билек түрө киришкенин айтты:

“Мурун соцреализм мезгилинде сын жакшы болчу. Анан Союз ыдырагандан кийин бул багыт жакшы жолго түшпөй калган. 1990-жылдардан кийин массалык адабият да каптап кетти. Ошондуктан сын китептерге, сын макалаларга абдан муктаж элек. Бул эми жакшы башталыш болду. Эми Жыргалбектен кийин башка адабиятчылар да бул багытта жигердүү эмгектенет деп ойлойм”.

Китептин жаңылыгы эмнеде, ал жаңы көз карашта, мазмунда жазылдыбы же мурунку салттуу адабий сынды уланткан эмгек болдубу? Бул сурообузга Толук Бек Байзак:

“Бул жаңы багыттагы, жаңы көз караштагы сынды баштады. Өзү айткандай, мурда сын эки багытта болуп, биринде талкалоо болсо, Жыргалбек авторлордун чыгармачылыгын башка өңүттө ачып берип жатат. Башкача айтканда, талдоого басым жасоодо”, - деп жооп берди.

"Жыргалбек жакынына карабай сындайт"

Медиа эксперт Марат Токоев Касаболоттун чыгармачылыгы, сын макалалары менен мурдатан тааныш. Ал кийинки учурларда калемдешинин чыгармаларын соцтармактарга жарыялап, ал менен адабий багытта бирге да иштөөдө.

Токоев Касаболотту жакшы акын эле эмес, даярдыгы бар сынчы катары сыпаттайт:

“Жыргалбектин өзгөчөлүгү - ал өзү мыкты акын. Анан дагы бир касиети - ал автордун чыгармачылыгын сындаганда таанышыбы, жакын досубу, ага карабай сындайт. Ал жалпы адабияттын ченеминен карайт. Ушул багыттан алганда Жыргалбектин айтканы, жазганы салмактуу келип, окурманды ынандырат. Анан калемдешибиздин дүйнө таанымы, билими, эстетикалык даярдыгы дароо байкалып, башкалардан өзгөчөлөнүп турат”.

"Терең көз караштарга кайтарыбызга үмүт байлап калдым”

Жолугушууга келген акын Кыял Тажиева “Сын китеп” кыргыз адабиятына жаңы дем, жаңы күч берет дейт:

“Себеби буга чейин атактуу адабий сынчы Кадыркул Даутовдон кийин сын жазган адамдардын, дегеле сынга, адабиятка күйгөндөрдүн катары суюлуп калган. Жыргалбек ага буга чейин сын жазып жүргөнүн билебиз. Бирок ушул багыттагы китеби чыккандан баштап мен буюрса биз кайра баштапкы бир адабий айдыңга, бийик жана терең көз караштарга кайтарыбызга үмүт байлап калдым”.

Жыргалбек Касаболот 1996-жылы Кыргыз улуттук университетинин журналистика факультетин аяктаган. 1994-жылы жаш акындардын Табылды Муканов атындагы сыйлыгын, 1999-жылы Кыргыз Республикасынын президентинин журналисттер үчүн чыгарылган “Алтын калем” сыйлыгын, Кыргыз Республикасынын Ардак грамотасын алган.

Акын, публицист 2017-2020-жылдар аралыгында "Азаттыктын" кыргыз сайтынын веб-редактору болуп эмгектенген. Ага чейин өлкөдөгү бир нече басылмаларда баяндамачы болуп иштеп, эл аралык коомдук уюмдар менен кызматташкан. Калемгер соңку жылдары адабият менен эле алпурушпастан өлкөдөгү орчундуу окуяларга да жеке пикирин активдүү билдирип келет.