Кыргызстан

Ал арада Бишкек шаардык ички иштер башкармалыгы өзүн Улуттук коопсуздук комитетинин (УКМК), Ички иштер министрлигинин (ИИМ) жана Улуттук банктын кызматкери катары тааныштырып, 73 жаштагы жаранды 1 млн 407 миң сомго алдап кеткен шектүү кармалганын кабарлады.

45 жаштагы шектүүнүн жашаган жерин тинткенде интернетке кошулган сим-бокс аппараты, бир нече телефон жана ноутбук табылган. Учурда ага каршы Кылмыш-жаза кодексинин 209-беренеси (“Алдамчылык”) менен кылмыш иши козголду.

Ички иштер министрлигинин маалыматында акыркы жылдары Кыргызстанда интернет шылуундугу 30% көбөйгөн.

"Батиримди саттырышты"

Киберкылмышкерлердин капканына түшкөн биздин каарман жогорку билимдүү. Ал алдамчылар тууралуу мурда укканына карабай "терроризмге байланыштуу кылмыш ишин ачабыз" деп коркуткандарга 80 миң доллар которгон.

Атын атагысы келбеген аял "Настоящее Время" телеканалына Кыргызстандын жана Борбор Азиянын башка өлкөлөрүнүн жашоочуларына сабак болсун деп өз окуясын айтып берүүгө макул болду.

Айнагүл борбордогу ЖОЖдордун биринде окутуучу. Апрелдин башында ага белгисиз бирөө Вотсаптан жазып, өзүн Айнагүл иштеген университеттин проректору катары тааныштырган.

Жазган аял ЖОЖдун айрым кызматкерлеринин терроризмге катыштыгы барын, баарын Улуттук коопсуздук мамлекеттик комитети (УКМК) текшере турганын айткан.

Айнагүл көз боёмочулардын "кылмыш иши" же "атайын кызматтардын текшерүүсү" деген схемасы Орусияда жана мурдагы советтик өлкөлөрдө колдонуларын билген эмес.

Бир канча убакыттан кийин Айнагүлгө "УКМК кызматкеримин" деген адам чалган. Ал аялдын эсебинен Орусиядагы террордук уюмдарга акча которулганын, бул аларга шерик болуу дегенди билдирерин белгилеген.

Дагы караңыз

Бишкекте ири суммадагы шылуундукка шектелген аял кармалды

Алдамчы андан кийин риторикасын өзгөрткөн. Ал атайын кызматтар Айнагүл кутумга аңдоосуз аралашканын түшүнүп турганын айтып, ага жардам берүүнү суранган.

Айнагүлгө андан кийин "Кыргызстандын ИИМинен жана Улуттук банкынанбыз" дегендер чалган. "Улуттук банктын кызматкеримин" деген аял Айнагүлдүн эсебинен акча чыгарып алгандар, каражатты террорчуларга которгонун билдирген. Айнагүл муну укканда алдамчыларга эсебинде канча акча бар экенин айтып берген.

Алдамчы аял Айнагүлгө минтип айткан:

"Бул банкта кылмыштуу элементтер менен байланышы бар адамдар иштейт. Сиз ошол кызматкерлерди табууга жардам бериңиз. Бул үчүн биз Улуттук банктын эсебинен сизге акча которобуз, сиз аны кызматкерлердин кыймылын байкоо үчүн чечип аласыз".

Айнагүл муну уккандан кийин өз эсебиндеги акчаны Улуттук банктын каражаты деп ойлоп чечип алган. Андан кийин алдамчылар айткан эсепке жергиликтүү валюта менен 3,5 миңдей доллар которгон.

Мындан кийин алдамчылардын обуру ачылган. Алар Айнагүлдүн жашап аткан батири ишеним кат менен сатылып кеткенин, бул кылмышты өзү токтотууга тийиш экенин айтышкан. Бул үчүн батирди ээси катары өзү сатышы керектигин белгилешкен. Айнагүл батирди саткандан түшкөн 74 миң долларды дагы шылуундарга которгон.

Дагы караңыз

ӨКМ жетекчилердин атын атаган алдамчылар пайда болгонун эскертти

Жабырлануучу алдамчылардын тузагына түшкөнүн алар байланышка чыкпай калганда гана түшүнгөн.

"Бир канча күн өзүмдү кармадым, бирок ишембиде буулугуп, буркан-шаркан түштүм. Уулума ушундай кырдаалга тушукканымды айтып, кечирим сурадым, ал мени сооротуп жатты", - дейт Айнагүл. Аларга арбалып жатканда өзүмдү токтоо кармап жаткам. Азыр күндөн күнгө абалым начарлап жатат. Түнкүсүн кирпик ирмебей таң атырам. Кантип ушуга жол бердим экен деп ойлоном", - деди Айнагүл.

Айнагүл шылуундарга гипноздолуп калдым деген ойдо.

Журналистти 800 миң сом насыя алдыртышкан

Так эле ушундай эле схема менен алдамчыларга буга чейин журналист Мээрим Ташыбекова да алданган.

Ал "Азаттыкка" курган маегинде өткөн жылы октябрдын башында белгисиз номерден чалган адамдар өздөрүн күч органдарынын жана Улуттук банктын өкүлү катары тааныштырганын, аларга ишенип банктардан ири суммада насыя алганын айтып берген.

"Мен алардын айтканына көнүп "Айчүрөк" дүкөнүндөгү “Мбанкка” (АКБ “Кыргызстан”-ред.) барып, 200 миң сом насыя алдым. Телефондон чалгандарга бардык кыймыл-аракетимди айтып турдум. Кечинде сабакка бармакмын, “ал жакка эмнеге барасыз, акчаны тезинен которуңуз” деп шаштырышты. Акчаны “Бакай банктан” Бекмырза Каримов деген адамдын атына которупмун кийин эстесем. Ошентип 10-октябрдан 16-октябрга чейин алар айткан банктарга барып, насыя ала бердим. "Мбанк" тиркемесинен дагы онлайн 100 миң сом насыя алдым. “Оптима банктан” 150 миң, “Компаньон банктан” 150 миң, РСК банктан 100 миң сом алдым. Банктардан акча алганда насыя тарыхы башында көрүнгөн эмес. "Мбанктыкы" эле чыгып жаткан. Азыр насыя берүү оңой болуп калган турбайбы, ошону шылуундар өз пайдасына колдонот экен да. “Демир банкка” ошолордун айтканы менен барсам, “насыяңыз 800 миңден ашып кетиптир, эч бир банк сизге насыя бербейт, биз дагы бере албайбыз” деп айтышты", - деген ал.

Мээрим Ташыбекова алдамчылардын айынан банктарга 800 миң сом карыз болуп калганын айтып, УКМК төрагасынан ишти тергөөнү тездетүүнү өтүнүп, жардам сураган.

Айнагүлгө окшоп жогорку билими, иш тажрыйбасына карабай ал дагы алдамчыларга арбалып калганын айткан эле.

"Өзүмө таң калам. Пресс-катчылардын атайын тайпасы бар. Ал жакка деле жазсам болмок экен. Тигилер УКМК, Улуттук банктын кагаздарын жөнөтүп жатышты да. Мөөрү, иш кагазын түп нускадан айырмалай албайсыз. Мага "мына насыяңызды жаптык" деп квитанцияларды жөнөтүп жатышкан. Көрсө анын баары жасалма экен. Аябай психолог болушат экен. Жаман оюмда атайын операцияга жардам берип жатам деп ойлодум да", - деген ал.

Дагы караңыз

"Шылуундар 800 миң сомдон ашык насыя алдыртышты. Кантип төлөйм?"

Ташыбекова жарандарга кайрылып, шылуундар көбүнчө орусча сүйлөрүн, ошол себептүү алар чалганда кыргызча жооп кайтарып, телефонду дароо өчүрүп салууга кеңеш берген.

"Азаттык" жана бир катар медиалар бул тууралуу жазып чыккандан кийин Бишкектин Свердлов райондук ички иштер башкармалыгы Кыргызпатент ишканасынын маалымат катчысы, журналист Мээрим Ташыбекованы 800 миң сомдон ашык каражатка алдап кеткен деген шек менен 23 жаштагы адам кармалганын билдирген.

Ушундай эле схема менен шылуундар №6 үй-бүлөлүк дарыгерлер борборунда иштеген догдурду да сызга отургузуп кетишкени белгилүү болгон. Ал дагы "УКМК мыйзам бузууну тапты, сенин да катышың бар" дегендерге ишенип, аларга батирин сатып, акча которгон.

"Киберкылмыштар жылдан жылга көбөйүүдө"

Бишкектик IT-адис Мирбек Койчиев жана Артем Афонин азыр киберкылмышкерлер менен күрөшүү татаал экенин, алар адамдардын психологиялык аялуу жерлерин кылдат пайдаланарын айтышат.

Адистер кылмышкерлерге каршы туруу үчүн "кулакка кесме илген" схемалар тууралуу ЖМК, социалдык тармактар жана башка жолдор аркылуу элди кабардар кылуу керектигин айтышат. Экинчиден, чалган номерлерди текшерүү керектигин эскертишти.

Мирбек Койчиев жана Артем Афонин бул үчүн интернет-алдамчылардын маалымат базасын камтыган атайын Телеграм-бот да түзүшкөн.

Мамлекет алдамчылар менен жигердүү күрөш жүргүзүп, кылмышкерлерди табышы керек дешет адистер.

"Биз банктарга жана финансылык түзүмдөргө, мамлекетке кайсы бир транзакция тууралуу сөз болгондо бизге чалып, бул реквизиттер алдамчылык үчүн колдонулганын суроого мүмкүнчүлүк бергибиз керек. Эгер андай болсо транзакцияны бөгөттөсө болот. Бирок ал иш бардык тараптан бирдей жүрүшү керек", - дейт киберкоопсуздук боюнча стартаптын негиздөөчүсү Мирбек Койчиев.

Дагы караңыз

ИИМ алдамчылар жетекчилердин сүрөттөрүн пайдаланып жатканын эскертти

Кыргызстанда эки жыл мурда ИИМдин базасында киберкоопсуздук боюнча бөлүмү ачылган. Бирок анын кызматкерлери уюштуруучулар чет өлкөдө болгондуктан мындай топтордун бетин ачуу өтө татаал экенин айтышат. Өткөн жылы бул схемага катышы бар беларус жаранын Бишкектен кармашкан. Кыргызстанда азырынча алдамчыларга өзүнүн телефон номерин жана курмандыктар акча которгон банктык эсебин берген дропперлер гана иштейт.

"Эки жыл мурда мындай кылмыштардын саны 30% аз болчу. Жылдан жылга бул көбөйүп баратат. Бул технологиянын өнүгүшүнө байланыштуу, - деп түшүндүрдү ИИМдин киберкылмышка каршы күрөшүү бөлүмүнүн кызматкери Святослав Каравай. - Буга жараша кылмышкерлер уурдалган каражатка акыркы үлгүдөгү жабдыктарды жана программаларды сатып алууда. Ошого жараша өнүгүп, жаңы ыкмаларды табууга умтулуп жатышат. Өз кезегинде биз дагы алардан артта калбаганга аракет кылуудабыз".

Өзгөчө кырдаалдар министрлиги (ӨКМ) февраль айында аталган мекеменин жетекчилеринин атын атаган алдамчылар пайда болгонун эскерткен.

"Министрликтин жетекчилеринин сүрөтүн коюп, аты-жөнүн жазып, министрликтин кызматкерлерине бейтааныш номерлер аркылуу түрдүү шылтоолор менен тапшырмаларды берип жатат. Эгер сиз ушундай учурга кабылсаңыз, сөзсүз түрдө жетекчиге түз чыгып, маалыматты тактап алыңыз".

Муну менен катар Улуттук коопсуздук мамлекеттик комитети да жарандарды телефон чалып, өзүн атайын кызматтын өкүлү катары тааныштырып, шылуундук кылгандарга ишенбөөгө чакырган эле.

“Заманбап технологиялар каалаган адамдын үнүн жасалмалоого мүмкүндүк берерин эске алып, алдамчылар ачык маалымат булактарында сүйлөгөн сөздөрүнөн үн үлгүлөрүн ала алышат. Мындан улам, УКМК элди деструктивдүү күчтөрдүн алдамчылык аракеттерине ишенбөөгө чакырат жана зарыл болгон учурда КР УКМКнын төмөнкү байланыш номерлери аркылуу кайрылууга чакырат: (0312) 66-04; -75, 62-65-04”, - деп маалымат тараткан атайын кызмат.

Дагы караңыз

Улуттук банк онлайн насыянын тартибин өзгөртүүнү сунуштады

2024-жылы октябрда Ички иштер министрлиги жарандарды шылуундар телефон аркылуу тоноп, элдин 903 млн сом акчасын уурдаганга жетишкенин билдирген.

Ага чейин Улуттук банк шылуундарга алданганы тууралуу жарандардан ай сайын 300дөн 500гө чейин арыз түшөрүн билдирип, сак болууну эскерткен.

"Настоящее время" телеканалынын макаласын орус тилинде бул жерден окуй аласыз.

Макаланы кыргыз тилине Санжи Туйтунова которду.

Алдоо

Роза деген алдуу-күчтүү давердес кыз колунда бар кожоюндун үй кызматын жасачу. Бирөөгө каш кайтармак турсун тике карай албаган жоош-момун, анткен менен ачуусу келсе эч кимди аябаган өжөр неме болчу. Иштен каччу эмес, кожоюндун толтура чарбасынын түйшүгүн мойнуна илип алып, кара жумушун оор дебей иштеп жүрчү. Түндүк тараптагы айылда калган апасына кожоюн урусат берсе, барып абалынан кабар алчу.

Түйшүгү түмөн жумуштан тажаганда баарын таштап ээн жерге кеткиси келет. Кусалыгын иш менен басып, кулда кулак жок, эртеден-кече оор жумуштан бошобой иштеп жүрчү. Ошондой учурлардын биринде жадыраган жаз келгенин деле сезбей калыптыр. Өлбөгөн кулга жаз келет экен. Мындайда кышкы муздак аба жылып, айлана гүл жытына оронуп кулпуруп чыга келет го. Жан-жаныбардын баарысы жанданып, бири экинчисине ыкласы артып турган күндөрдүн биринде талыкшыган денесин сергитмекке кыз сыртка чыгып үйүлгөн чөп үстүнө жата кетти. Жаздын жагымдуу илеби денесин көшүлтүп, көзү чыпталышып уйкуга карамыгып баратты.

Дагы караңыз

Телефондон тапкан сүйүү жалп өчтү

"Кирпиги кирпигине өзүнөн өзү акырындык менен жабышып, жан эргиткен дем дароо көшүлтүп баратты. Көзү илинип баратып ал күтпөгөн жерден кимдир бирөө көкүрөктөн эки колдоп кучактай калганын сезди да, дароо ордунан ыргып турду. Бул шыңга бойлуу, пекардиялык келишкен жигит Жак деген кызматчы эле, ал кызга көптөн бери көз артып жүргөн. Бүгүн ал кой короодо иштеп жүргөн кыздын көлөкөгө кыңая калганын көрө коюп, демин ичине алып, дабыш билгизбей жылып келген эле, анын чачына саман уйпаланып жабышып турду.

Ал кучактайын деди эле, бирок кыз жигитти жаакка келиштире бир чапты, анткени ал тигинден чабал эмес эле. Бирок жигит митайымдык кылып, кечирим сурады. Алар жанаша олтуруп, аңгеме-дүкөн курушту. Кош айдоо мезгилинде аба ырайынын жакшы болгондугу, быйыл жыл түшүмдүү боло тургандыгы, кожоюндун жаман адам эместиги, андан кийин коңшу-колоңдор, бүт округ тууралуу, өздөрү, өздөрүнүн айылдары тууралуу айтышты, балалык чактары, узакка, мүмкүн биротоло кош айтышкан ата-энелери жөнүндө эске түшүрүштү. Ушул эскерүүлөрдөн улам кыздын муун-жүүнү бошоп, жигит болсо жанагы өзүнөн алыстаган ойго багынып, кумарлануусу бойго батпай алоолонуп, улам жакындай олтуруп, кыса баштады.

– Энемди көрө элегим көп болду, а дейбиз, бу дейбиз, бирок баары бир үйдү сагынат окшобойсуңбу, – деди кыз.

Дагы караңыз

Шуру үчүн карызга баткан сулуу айым

Ал алысты тунжурай тиктеди, көз алдында аралык кыскарып, тээ алыскы түндүктүн бир жеринде кош айтып кеткен айылын элестетти".

Жак деген шумпай экөөнүн жакындашуусу күтүлгөндөй жадыраган жаз күнүнөн башталды. Тиги кыйдылык менен иши жок баёо кыздын кулагына азгырык сөздөрдү шыбырап, улам-улам карганып, жанын жеп убадаларды арбын бергени эркек тананы жанына жакындатпаган кызды акыры муютту. Байкатпай келип артынан кучактаганы үчүн шапалак жеген, анысына болбой өзүнө тартайын деп чоң муш жеп, мурду канжалады.

Мунусу ашыкча болуп калды окшойт, кыз осолдугуна уялып, тигиге үйрүлө калганда желтаман Жак эчтеке болбогондой түйшүккө бышкан селкини белден имерип кучактады. Мунусуна кыз каршылык көрсөтө албады. А бирок "үйлөнөсүңбү?" десе денеси козголуп алган желмогуз карганып кирди. Мунусу кайсы кызды кайдыгер калтырат, сүйүү дегени ушул окшойт.

Роза балбан кыз болгону менен башкалардай эле сүйгөн адамына баш кошуп, үй-бүлө кургусу келчү. Ал үчүн кара жанын карч уруп кандай жумуш болсо да иштөөгө макул эле. Күйөөсүн куштап багып, балдарды катары менен төрөп, очор-бачар үй-бүлө курганга куштар болчу.

"Жандиккени басылган соң жигит кызга бирге басып келүүнү сунуш кылды, анткени алар дагы эле жанаша олтура бере турган болсо коңшусунун чоң муштуму тийип калабы деп коркуп калган эле. Бирок кыз жигитти көчөдө жүргөнсүп колтуктап алды да, мындай деди:

– Мени сыйлай жүрсөң боло, Жак, мунуң жакшы эмес.

Жигит кайрадан актана баштады:

- Урматтабайсың деп кантип айтып жатасың, сүйүп калдым, болгону ошо.

– Демек, сен мага үйлөнөсүңбү? – деп сурады ал.

Жигит ойлонуп калды, анан кыз кандайдыр бир алысты телмире тиктеп турганда көз кырынан уурданып ага карады. Анын торсойгон жүзүнөн кызылы таамп, лакыйган төшү чыттан тигилген кофтасын тээп, эриндери көлбөөрүп албырып, жайдак моюнунан тер таамп турган. Жигит кайрадан ээликкенин сезди да, кыздын кулагына эриндерин тийгизип мындай деди:

– Үйлөнөм.

Дагы караңыз

Кара мышык өч алды

Ошондо кыз жигиттин мойнунан кучактап, узакка өпкүлөп жатты, бул экөөнүн тең бүт боюн балкытып турду. Мына ушундан тартып экөөндө ашыктык азабы башталды. Алар көмүскө жерде кучакташып, ай тийген түндөрү үйүлгөн чөптүн ары жагына жашынып жолугуп жүрүштү, тамак ичип жаткан учурда мыктары орсок-терсек одоно кагылган бут кийимдери менен стол алдында бири-биринин буттарын көгөргөнчө тебелей беришчү.

Кийинчерээк Жак суугансып кетти, ал кездешүүдөн кача баштады, кыз менен сүйлөшпөй калды, жалгыздап көзмө-көз калуунун жолун издебеди. Ошондо кыз шектене баштады, сагынып-саргайды, ушундан көп өтпөй өзүнүн кош бойлуу экендигин сезди".

Роза кош бойлуу болгонун уккан соң Жак жолугуудан качып, биртопко көрүнбөй калган. Кыз кабат-кабат убада берген жигитинин көз көрүнөө оолактай баштаганын көрүп, бир түнү ачуусу келип Жак түнөчү сарайга кирип, аштоого саман салып жатып алган кайбарды кокодон алып, муунтуп коёрдо, жан керек экен, тиги тыбырчылап ийди. Жанын жеп үйлөнөм деди, эртең десе эртең эле баш кошорун айтып титиреп турду. Мурда эле ушинтсем болмок деп Роза жатар жерине кетти. Бирок тиги шумпай эртеси, андан кийин деле үйлөнбөй, из жашырып кетерин билген эмес. Бир күнү тамак ичер жерде Жактын ордуна башка бирөө отуруп калыптыр, Роза ошондон алдамчысы качып кеткенин укту.

Тырнактай бала

Бир күнү почточу таштап кеткен катты тамга тааныган бирөөгө окутса кошунасы апасы катуу ооруп, кыйын абалда жатканын, тезирээк үйүнө келишин жазыптыр. Кожоюндан уруксат алып үйүнө барган күнү ооруп жаткан апасы кайтыш болуп, дүйнөсү аңтар-теңтер болуп турганда кычашкансып толгоосу кармап жети айлык баласын төрөдү.

Арык кичинекей ылжыраган чүрпөсүн көргөндө аман калар бекен деп чочулаган. Мында да кыз жолун таап кошуналарына күйөөгө чыкканын, бирок баласын багууга шарты жогун айтып тырбыйган арык уулун кошуна аялдардын бирөөнө багып берүүгө таштап иштеген жерине келди.

Дагы караңыз

Эне күткөн жаз, күлгө айланган күйүт

Жак дайынын билдирбей кеткенден кийин аялы өлүп калган кожоюндун үй жумуштарынын баарын кыз жасай турган болгон. Роза керелден-кечке тыным албай иштей берчү, анын аракетин көрүп башкалары да кенен-чонон отура албай, кожоюндун чарбасы кыйла жыйналып, жумуштар убагында бүткөрүлүп, кирешеси көбөйдү. Коңшу фермерлер Розанын иштемчилдигин айтышып, баарысы анын тыным албас мээнеткечтигин мисалга тартчу болушту. Андай кептердин шек-шоораты кожоюнга да жеткен белем же ал өзү мурдатан ойлоп жүргөнбү, бир күнү Розаны чакырып күтпөгөн сөздү айтты. Ылайык көрсө экөөбүз биргелешип түтүн булаталы деди.

Кыз мындайды чын эле күткөн эмес, макул болбоду. "Жок, болбойт" деп, кожоюндун ачуусун келтирди. Эмне айтса ошону илгиртпей жасаган кызматчысынан жок деген жооптуу уккан кожоюндун жини келип, ойлонуп келүүгө бир түн берди. Эмнени ойлонмок, жок деген жок. Кийинки жолугууда кожоюн фермада иштегендердин баарын санап чыкты, ушулардын бирөөсүнүн көңүлдөшүсүңбү деп такыды. Кыз баарына жок деп көгөрүп, жооп күткөн кожоюндун айласын кетирди. Акыры ал ыкка көнбөгөн кызды ийге келтирүүнүн башка жолун тапты.

Кожоюндун аялы болгондон кийинки шору экөөнүн бала көрбөгөнү, күйөөсүнүн ачык-тымызын нааразылыгы, эмчи-табыптарга каттап андан жолу болушпаганы, жыйынтыгында бир сырдуу күйөөсүнүн аялына кол көтөрүшү экөөнүн турмушун оорлотту. Роза буга да чыдап, тилин тишине басып, арманы күчөгөндө башка айылда өсүп жаткан уулун эстеп, өзүн сооротчу. Аялда кандай арга, байкуш эринин ачуу сөзүн угуп, таягын көтөрүп, чыдамкай жаны бул азапка деле кайыл болуп, ортодон болсо убакыт деген билинбей өтүп жатты.

Дагы караңыз

Бейтааныш аялдын арзуусу

Ошондой арасат күндөрдүн биринде чыдамы түгөнгөн Роза күйөөсүнө желтаман Жактан бала төрөп, анысы сегизге чыгып калганын, экөөнүн балалуу боло албай жүрүшүнө күйөөсү күнөөлүү экенин жашырбай айтып салды. Байкуш аялдын аргасы куруп калган болчу. Күйөөсү башка бала багып алууну ойлоп жургөндө аялынын уулу чыгып калышына сүйүнүп, кубанычтан маңдайы жарылып турду.

Биртоп жыл бекем каткан сыры минтип бактысын ачарын билсе башынан эле айтып койсо канча азапты, токмокту жебей, энелик доорун сүрмөк экен. Андайга акылы жеткен эмес тура.