Экономика

Ушул жылдын башында АКШнын Каржы министрлиги жаңы санкциялар топтомун жарыялаганда анын тизмесинде “Керемет банк” дагы болгон. Орусия менен активдүү кызматташ деген негизде Кыргызстандагы ондон ашык компания дагы "кара тизмеге" илинген. Расмий Бишкек санкцияларды кыйгап өтүүгө көмөктөшүп жатат деген дооматтарды четке кагып келет.

"Керемет банкка" салынган санкциялар 1-марттан тарта күчүнө кирери белгилүү болду. Улуттук банктын төрагасы Мелис Тургунбаев 25-февралда басма сөз жыйынында бул убакытка чейин аталган банкты "кара тизмеден" чыгаруу үчүн болгон аракет көрүлүп жатканын билдирди.

Ал президент Садыр Жапаровдун тапшырмасы менен Вашингтонго дагы барып келгенин кабарлады. Учурда АКШ тарап менен сүйлөшүүлөр уланып, ал өлкөнүн Каржы министриги сураган керектүү болгон маалыматтар берилип жатканын айтты.

"Биз санкциядан чыгаруу боюнча расмий петиция жолдодук. Адатта санкциялык тизмеге киргизилгенден кийин кырдаалды жөнгө салууга 30-45 күн берилет. "Керемет банкка" карата санкция 1-марттан тартып күчүнө кирет. Биз бул убакытка чейин санкциядан чыгарууга болгон аракетибизди жумшайбыз. Америка тарап менен активдүү талкуу жүрүп, сүйлөшүүлөр күн сайын болуп жатат. Эгер бул банктын чет өлкөдө кандайдыр бир активдери калса, анда аны аманатчыларга кайтарып берүү керек. Банк ишин уланта берсе болот. Бул банк менен мындан ары деле кызматташкысы келгендер аны өз каалоосу менен андан ары уланта берсе болот. Ал эми санкциядан чочулагандар каражатын чыгарып кете алат. Бирок биз регулятор катары бардык тобокелчиликтерди алдын алууга болгон аракетибизди жумшайбыз. Биз санкцияларды алдын алуу үчүн күн сайын иштеп жатабыз. Эгер мындай иштер жүрбөгөндө, санкцияга кабылган банктар мындан дагы көп болмок. Санкцияларды алдын алуу боюнча мекеме аралык комиссия иштеп жатат жана ага бардык негизги министрликтер кирген. Биз такай жолугушууларды өткөрүп, компанияларга, банктарга сунуш берип жатабыз", - деди Тургунабев.

Дагы караңыз

Кыргызстан АКШдан үч компанияны санкциядан чыгарууну өтүндү

Ушул жылдын башында АКШнын Каржы министрлиги санкциялардын кезектеги топтомун жарыялаган тизмеде "Керемет банк" дагы болгон. Анда бул банктын өкүлдөрү былтыртан бери эл аралык санкцияларды кыйгап өтүү схемаларын жүзөгө ашыруу үчүн орусиялык расмий өкүлдөр жана АКШнын "кара тизмесиндеги" "Промсвязьбанк" менен кызматташып, аталган банктын атынан сыртка каражат которуп турганын” кабарлаган.

Андан сырткары 2024-жылы Кыргызстандын Каржы министрлиги “Керемет банктын” акцияларынын контролдук пакетин орус бийлигине жакын олигарх менен байланышы бар фирмага сатканы айтылган.

Вашингтондун билдирүүсүндө молдован тектүү орус олигархы Илан Шор санкцияларды кыйгап өтүү үчүн схемалардагы “Керемет банктын” ролу тууралуу талкууларга катышканы да маалымдалган.

"Керемет банк" бул кабарга жооп иретинде дооматтардын баарын четке каккан, бул чечимге каршы арызданарын, санкция банктын ишине таасирин тийгизбей турганын билдирген.

“"Керемет Банк" - Кыргызстандагы алдыңкы банктардын бири, улуттук экономиканын өнүгүшүнө жигердүү колдоо көрсөткөн ишенимдүү жана натыйжалуу өнөктөш. Өлкөнүн каржылык туруктуулугун камсыз кылуудагы ролу менен сыймыктанат жана кардарлары менен өнөктөштөрүнө сапаттуу кызмат көрсөтүү боюнча милдеттенмелерин дилгирлик менен аткарат. "Керемет банк" ачык-айкындуулук, ишенимдүүлүк жана жоопкерчилик принциптерине чексиз берилгендик менен кардарлардын жана өнөктөштөрдүн алдындагы өз милдеттерин аткарып, кадимки режимде ишин улантууда. Жогорудагы окуялар банктын ишине таасирин тийгизбейт жана банк аманатчылардын алдындагы өз милдеттенмелерин толук аткарууну улантат. Бардык филиалдар график боюнча иштеп, оперативдүү иш-чаралар толук көлөмдө жүргүзүлүүдө. Биз диалогго ачыкпыз жана жөнгө салуучу органдар, анын ичинен эл аралык аудиторлор менен кызматташууга даярбыз жана жаңы маалыматтар пайда болгондо банктын өнөктөштөрүн жана кардарларын кошумча кабарлайбыз”, - деп жазылган билдирүүдө.

Бирок "Керемет банктын" мындай жооткоосуна карабай санкциянын кесепети сезиле баштаган.

Алсак, Кыргызстандагы DemirBank “Керемет банк” менен төлөм жана акча которуу операцияларын токтотконун билдирди. Банктын сайтында 31-январдан тартып DemirBank аркылуу чет өлкөлүк жана улуттук валютада "Керемет банктын" кардарларына төлөм жана которуу операциялары жүргүзүлбөсү жазылган. Ушундай эле акча операцияларын "Керемет банктын" кардарлары дагы жүргүзө албасы көрсөтүлгөн.

DemirBank мындай чектөөнүн себебин жана мөөнөтүн тактаган эмес. "Керемет банк" менен кызматташууну убактылуу токтотконун буга чейин “Бакай банк” да жарыялаган.

Дагы караңыз

“Орусиянын күмөндүү схемасына катышкан”. “Керемет Банк” санкцияга илинди

Жогорку Кеңештин депутаты Дастан Бекешев санкциядан чыгууга байланыштуу кыргыз бийлигинин аракетин колдой турганын билдирди. Ошондой эле бул жагдай геосаясаттан дагы көз каранды болоруна токтолду:

"Азыр эми санкциядан чыга алабы же жокпу, айта албайм. Бирок Улуттук банктын төрагасы туура эле кылып жатат, чыкканга аракет кылышыбыз керек. Эгер аракет болбосо, Кыргызстандагы банктарга эле эмес, бүтүндөй өлкөгө терс таасирин берет. Ошондуктан президент деле жөн жеринен тапшырма берген жок. Мен мындай аракеттерди колдойм. Бирок эми кандай болорун айтуу кыйын. Улуттук банктын төрагасы барып келди. Бул жерде геосаясатка байланыштуу жагдай бар. Мисалы, эртең Дональд Трамп согуш тууралуу сүйлөшүүлөрдү жакшы өткөрсө, санкциялар актуалдуу болбой дагы калышы мүмкүн".

“Керемет банктын” тарых-таржымалы 2010-жылы бийликтен кулатылган Курманбек Бакиевдин уулу Максим Бакиевге таандык “АзияУниверсал Банктан" башталат.

Улуттук банкка өткөндөн кийин беш-алты жылдай арсар абалда турган жана былтыр мартта банктын 97,45% акциясын Каржы министрлиги сатып алган.

Бул банкка байланыштуу 2023-жылы кылмыш иши козголуп, Улуттук банктын төрагасынын мурдагы орун басарлары баштаган бир катар банкирлер камалган. Улуттук коопсуздук комитети бул иш эмне менен аяктаганы тууралуу маалымат берген эмес.

Көп өтпөй күзүндө “Керемет банк” жеке колго сатылганы белгилүү болгон жана төрайымы болуп Татьяна Куржей аттуу казакстандык менежер дайындалганы айтылган. Бир катар басылмалар банктын жаңы кожоюндары чет элдиктер экенин жазышкан. Былтыр жыл соңунда жергиликтүү медианын бири банкка Люксембургда катталган компания ээлик кылып калганын кабарлаган.

Ал арада "Керемет банкка" Улуу Британия дагы санкция салганы белгилүү болду. Бул тууралуу британ өкмөтү жарыялаган ири санкциялар топтомунда айтылды.

Талдоочу Алмаз Тажыбай мындан улам "кара тизмеден" чыгуу оңой-олтоң болбосун, Улуттук банктын эле аракети жетишсиз экенин белгиледи:

"Орусиянын бир катар олигархтары санкциялардан акырын чыга баштаганы тууралуу маалыматтар айтыла баштады. Алар бул үчүн сотко кайрылышкан. Бизде "Керемет банктын" ээси ким болсо, ошол сотко кайрылып, ушул жол менен тизмеден чыгууга аракет жасаса болот. Болбосо "санкциядан алып койгула" деген эле сураныч менен бул маселе чечилбейт. Европа өлкөлөрү санкциялардын топтому деп улам киргизип жатпайбы. "Кара тизмеге" киргизилгенден кийин андан чыгуу оңой-олтоң болбойт".

Дагы караңыз

Чырдан арылбаган “Керемет Банк” казак ишкерлеринин колуна тийди

"Керемет банк" жана Улуттук банк расмий Лондондун санкциясы тууралуу маалыматтарга азырынча үн ката элек.

2022-жылы Орусия Украинага кол салгандан кийин АКШ жана Улуу Британия баштаган бир катар мамлекеттер Орусиянын айрым тармактарына, анын ичинен банк системасына санкция салып, чектөө киргизген. Бир катар орусиялык банктар SWIFT аттуу банктар арасындагы акча которууну камсыз кылган глобалдык системадан өчүрүлгөн.

Москвага санкция салган өлкөлөр Орусиянын санкциядан кыйгап өтүшүнө көмөктөшкөн, жол берген башка өлкөлөр дагы "кара тизмеге" кошулушу ыктымал экенин эскерткен.

Бул мамлекеттер ошондон бери Кыргызстандагы он чакты компанияга санкция салган. Алардын арасында мунай тармагындагы катталган “Газпром нефть Азия” жана “Мунай мырза” сыяктуу компаниялар бар. Алар көбүнчө өнүккөн өлкөлөрдөн жарандык да, аскердик да багытта иштетилген кош маанидеги товарларды Орусияга өткөрүп турган ишканалар болгон.

Экөөнүн тең башында Орусиядагы “Газпромнефть” холдинги турат. Бул тушта Казакстандагы “Газпромнефть – Казакстан операциялык компания” ишканасы да аталышын “Алатау Премиум Мунай” деп өзгөрткөнү жарыяланды.

Мындай өзгөрүүлөргө улам күчөп бараткан санкциялык тобокелдиктер түрткү берип жатабы? "Мунай Промдун" Кыргызстандын мунай рыногундагы орду кандай?

"Санкциялардын залакасы өзгөрүүгө мажбур кылды"

Юстиция министрлигинин маалымат базасында жарыяланган маалыматка ылайык, 11-февралдан тарта ал “Мунай Пром” жоопкерчилиги чектелген коому деп аталып калды.

Түзүүчүсү мурдагыдай эле Санкт-Петербургда жайгашкан “ГПН – Операционное управление” компаниясы (ал "Газпромнефть" холдингинин курамына кирет). Компанияны 2021-жылы түзүлгөндөн бери жетектеп келаткан Болот Абилдаевдин ордуна Улан Токтосунович Эгенбаев аттуу мурда “Газпром нефть Азияда” менежер болуп иштеген жаран жазылган.

“Мунай Промдун” юридикалык дареги да өзгөрүп, Көк-Жар жаңы конушундагы Жеңижок көчөсүнүн 32-үйүндө жайгашкан. 2GIS картасы боюнча ал даректе коммерциялык же административдик кеңсе эмес, жеке турак жай бар. Буга чейин ал АКШнын санкциясына илинген, түбү Орусиядан бириккен “Газпром нефть Азия” компаниясы менен чогуу Бишкектеги бир даректе жайгашып келген болчу.

“Мунай Пром” ишканасынын кеңсеси өзүндөгү өзгөрүүлөр тууралуу ачык маалымат жарыялай элек. Аталышын өзгөртүүнүн себептери тууралуу “Азаттыктын” суроосуна компаниянын корпоративдик бөлүмүнүн менежери Алина мындайча жооп берди:

“Биздин юридикалык аталышыбыз “Мунай Пром” болуп өзгөрдү. Соңку маалыматтарга ылайык, санкциялар боюнча маселе жаралбадыбы. Бирок биздин “Газпромнефть – Азия Операциялык компания” эч качан ал тизмеде болгон эмес. Анткен менен, биздин аталышыбызда “Газпромнефть Азия” деген ат болгон үчүн бизге дагы залакасы тийди. Анткени кардарлар бизди ошол тизмеде экен деп ойлоду. Бирок биздики такыр эле башка уюм. Ага карабай, бардыгы бизди ошол жакта деп ойлоп, санкцияларга кирип калабыз деп коркушту. Ушул абалды алдын ала колго алып, аталышыбызды өзгөрттүк”.

Компаниянын өкүлү аталышы өзгөргөн “Мунай Промдун” да, санкциядагы “Газпром нефть Азиянын” да башкы компаниясы Орусияда экенин ырастады.

Дагы караңыз

АКШ Бишкекте катталган “Газпром нефть Азия” ишканасына санкция салды

"Газпромнефть - Азия Операциялык компания" Кыргызстандагы эң ири мунай оператору

“Газпромнефть – Азия Операциялык компания” ишканасы - Орусиядагы “Газпромнефть” холдингинин Кыргызстандагы алты туунду компаниясынын бири. Туунду компаниялардан андан тышкары “Газпром нефть Азия”, “Инвестгазификация”, “Мунай-Мырза”, “Альянс-Ойл-Азия” жана “Аэро Кыргызстан” (мурунку “Газпромнефть – Аэро Кыргызстан”) деген компаниялар бар. Булардын арасында соода жүгүртүүсү жана кирешеси жагынан сап башында ушул аты өзгөргөн “Мунай Пром” ишканасы турат.

Анын 2024-жылдагы мамлекеттик казынага төккөн төлөмдөрүнүн көлөмү 5,9 млрд сом болгон. Кыргызстандагы мунайды дүңүнөн импорттогон жана чекене саткан компаниялардын арасында да “Мунай Пром” ири ишканалардын сап башында. Мамлекетке төккөн сатуу салыгы (1%) аркылуу эсептеп көрсөк, 2024-жыл ичинде болжолдуу эсепте 33 млрд сомдук мунайзатын чекене соодалаган.

Кыргызстандын мунай затына болгон бир жылдык керектөөсү 1,4 млн тоннага жакын. Өз аймагында күйүүчү май жана газ өндүрүшү дээрлик жокко эсе болгондуктан бул жаатта Орусиядан толук көз каранды. Анын 90% ашууну Орусиядагы мунай заводдорунан импорттолот.

Улуттук статистика комитетинин эсеби боюнча, Кыргызстанга 2024-жылы импорттолгон 758 миң тонна бензиндин 99%, 1 млн 47 миң тонна дизель отуну менен авиакеросиндин 73%, ал эми 135 миң тонна суюлтулган газдын 93% Орусиядан келген.

Кыргызстан нефтетрейдерлер ассоциациясынын аткаруучу директору Канат Эшатов “Газпромнефть – Азия Операциялык компания” өлкөдөгү ири мунай операторлорунун бири экенин айтат:

“Газпром нефть Азия” бизге мүчө. Бизде мунай алып келген компаниялардын саны кыркка чейин барат. Ири компаниядан бизде чоң-чоң көлөмдү алып келген 5-6 ишкана бар. Ошолордун катарына кирет “Газпром”.

Компаниянын кардарлар менен иштеген сайты учурда иштебей турат. Сайттын башкы бетинде “техникалык иштер жүрүп жатканы” тууралуу кулактандыруу илинген.

Экономикалык серепчи Искендер Шаршеев “Газпром нефть Азияга” салынган санкциялар Кыргызстанга Орусиянын мунайын ташууга олуттуу таасир кыла албайт деп эсептейт. Анткен менен компаниянын башка аталышка өтүшүн эл аралык акча которуулардын коопсуздугун камсыздоого байланыштуу болушу мүмкүндүгүн божомолдойт:

“Санкциялар кайра башкача болуп жатпайбы, азыр сүйлөшүүлөр жүргүзүлүп, АКШ администрациясы санкцияларды чечет деп жатышат. Демек, эгерде санкциялар чечилсе, анда бул маселе жаралбай калышы мүмкүн. Азыр бир тараптуу санкцияларды бир гана Улуу Британия караштырып жатат. Америка Кошмо Штаттары санкцияларды чечүү жолдорун талкуулай баштады. Бизге эң негизги тобокелдик – мунайды иштетип жаткан Орусиядагы мунай заводдор, тескерисинче, бааны көтөрүшү ыктымал. Бул тобокелдик азыр алдыбызда турат. Саясий жана баа боюнча суроолор мунай тобокелдиктерин пайда кылышы мүмкүн. Негизи санкциялардын кесепети бир гана банк транзакцияларына тиешелүү. Банк транзакцияларын өткөрүш үчүн кошумча юридикалык уюм түзүп, алардын банк эсептерин бөлүштүрүү, диверсификациялоо үчүн жасап атат”.

Санкцияга кабылган кыргыз ишканаларынын катары калың

10-январда АКШнын Финансы министрлиги Орусиядагы жана ага өнөктөш өлкөлөрдөгү ондогон энергетикалык компанияларды санкциялык тизмеге киргизген. Алардын арасында “Газпромнефть” компаниясынын Кыргызстандагы туунду ишканалары “Газпром нефть Азия” менен “Мунай-Мырза” да бар болчу. “Газпром нефть Азия” компаниясы Кыргызстандагы мунай бекеттеринин жайгашкан жерлерине гана ээлик кылат. Ал эми Орусиядан мунай импорттоо жана 40ка чукул бекеттеринде чекене сатуу иштерин “Газпромнефть – Азия Операциялык компания” ишканасы аткарат. Ал белгисиз себептер менен санкциялык чараларга илинбей калган.

Ага чейин “Керемет Банк” Орусиянын аскердик өндүрүшүнө колдоо көрсөткөнү үчүн деген негиз менен “кара тизмеге” илинген болчу. Муну менен 2022-жылдан берки эл аралык санкцияга кириптер болгон кыргыз компанияларынын саны 20дан ашты. Муну менен катар, дагы эки кыргызстандык жарандын санкцияда экендиги кабарланып келет. Ачык булактардагы маалыматтарга караганда, алардын бирөө 2022-жылы кыргыз жарандыгын алган орусиялык пропагандачы Илья Гамбашидзе болушу мүмкүн.

ЖИА ассоциациясынын директору Аззамбек Жээнбай уулу санкциялык эрежелерди кармануу боюнча эл аралык чабармандардын Бишкекке утур-утур келип, түшүндүрүү, кеп-кеңеш берүү иштерин жүргүзүп кетип жатышканын айтат. Арийне, андай иштер өкмөттүк мекемелер жана жыйырмадай ишкер ассоциациялар менен гана жүргөндүктөн, маалымат ишкердиктин калың массасына жетпей келет. Эксперт атайын Орусия муктаж болгон товарларды жеткирүүнү максат кылып иштеп жаткан ишкерлердин катмары бар болгондуктан санкцияларды кыйгап өтүү аракеттери токтобой келатканын белгилейт:

“Санкцияга кирип калган компаниялардын көпчүлүгү акыркы 2-3 жылдын ичинде түзүлгөн. Булардын бардыгы ошол Орусиянын жарандары менен шериктештиктин негизинде же болбосо толук ошол тараптан түзүлгөн. Же Кыргызстандын жараны болсо деле атайын ошол максатта Орусия менен иштешкен компаниялар болуп жатат. Ошол компаниялардын көпчүлүгү санкцияга илешип калуу коркунучу бар экенин алдын ала өздөрү деле билет болуш керек. Ошондуктан жаңы компания түзүп... Ансыз болбойт да. Себеби эң керектүү товар болгондуктан булар кандай болсо дагы Кыргызстан аркылуу алып кирүүгө аракеттенип жатат. Белгилүү бир бизнесмендер тарабынан эле болуп жаткандыктан, толук токтотуш дагы кыйын. Бул улана берет го дейм”.

Кыргыз бийлигинин аракеттери натыйжалуубу?

“Газпром нефть Азия” менен “Керемет Банкка” салынган санкциялар Кыргызстандын расмий жана коомдук чөйрөсүнө бир кыйла бүлүк салды. Буга чейинки 20га жакын жеке ишканага салынган санкцияларга кебелбей келген кыргыз өкмөтү өлкөдөгү банк жана мунай тармактарын тооруган тобокелдиктерди жоюу ишин активдештирүүгө жан үрөп киришти.

22-январда Тышкы иштер министринин орун басары Медер Абакиров АКШнын Кыргызстандагы элчиси Лесли Вигери менен жолугушуп, “Газпром нефть Азия”, “Мунай-Мырза компаниялары менен “Керемет Банкты” санкциялык тизмеден чыгаруу өтүнүчүн билдирген. Кыргыз тарап алардын “кара тизмеге” кирип калышы түшүнүксүз болуп жатканын белгилеген. Кыргыз-америка өкүлдөрү санкция маселесин 3-февралда кайра талкуулашкан. Бул жолу жолугушууга экономика жана коммерция министринин орун басары Назарбек Малаев дагы катышкан. Малаев ал сүйлөшүүлөрдүн натыйжасы жана санкциялык тобокелдиктерди алдын алуу иштери тууралуу “Азаттыкка” комментарий берүүдөн карманарын билдирди.

Эл аралык мамилелер боюнча серепчи Эдил Осмонбетов кыргыз өкмөтү санкциялык тобокелдиктерди алдын алуу боюнча жетиштүү аракет көрүп жатканын, бирок анын чечилиши АКШ менен Орусиянын соңку мезгилдеги мамилеси кандай уланарына байланыштуу болорун айтат:

“Географиялык жактан Борбор Азиядагы мамлекеттер кыйналып жатышат. Экономикалык жактан Орусия менен байланышы көп, ЕАЭБге киребиз, башка дагы экономикалык уюмдарга киребиз. Бул жагыбызда Кытай турат. Ошондуктан, мен ойлойм, өкмөттүн аткарган иши натыйжалуу эле болуп жатат. Бирок негизги маселе АКШ менен Орусиянын мамилеси кандай болот дегенде жатат. Алар сүйлөшсө, анда Орусиянын саясаты дагы Борбор Азия менен Кавказга өзгөрөт. Бирок, менимче, бир аз убакыт күтүп туруш керек. Алар бир чечимге келсе, анда санкциялар актуалдуу болбой калат”.

Кыргызстандагы өзгөрүүгө улай эле Казакстандагы “Газпромнефть-Казакстан операциялык компания” ишканасы да аталышын “Алатау Премиум Мунай” деп өзгөрткөнү белгилүү болду. Ал да Орусиядагы “Газпромнефть” компаниясынын туунду ишканасы болуп саналат.

Дагы караңыз

Кыргызстан АКШдан үч компанияга салынган санкцияны токтотууну өтүндү