Америка Кошмо Штаттарынын Финансы министрлигинин алдындагы Чет элдик активдерди көзөмөлдөө башкармалыгынын (OFAC-ОФАК) 15-январда чыгарган санкциялык тизмесине Кыргызстандагы “Керемет Банк” жабык акционердик коому да кирген.
АКШнын Финансы министринин орун басары Уолли Адейемо бул санкциялык чаралар Орусиянын куралданууга керектеген киреше булактарын чектээрин билдирген:
“Бүгүнкү иш-аракеттер Кремлдин биздин санкцияларды кыйгап өтүү жана Украинада согуш жүргүзүү үчүн курал жасоого зарыл болгон товарларды алуу мүмкүнчүлүгүн жокко чыгарат. Бүгүнкү милдеттүү кыйыр санкцияларды кеңейтүү Орусиянын кирешелерге жана товарларга жетүү мүмкүнчүлүгүн чектейт”.
Чечимдин негиздемесинде Кыргызстандагы “Керемет Банктын” кызмат адамдары санкциядан кыйгап өтүүчү схемаларды аткаруу үчүн бери дегенде 2024-жылдын жай айларынан бери өз иш-аракеттерин Орусиянын расмий адамдары жана АКШнын санкциясындагы “Промсвязьбанк” менен уюшкандыкта алып барышканы, “Промсвязьбанктын” эл аралык акча которууларына кол кабыш кылганы жазылган.
Муну менен катар, санкцияларды кыйгап өтүү схемаларындагы "Керемет Банктын" ролу боюнча талкууга АКШнын издөөсүндө жүргөн орус-молдован олигархы Илан Миронович Шор дагы катышканы белгиленген.
“Керемет Банк” 16-январь күнү өзүнө салынган санкцияга байланыштуу расмий билдирүүсүн жарыялады. Банктын атын атагысы келбеген өкүлү АКШнын Финансы министрлигине даттануу менен кайрылышканын билдирди:
“Банк АКШнын Каржы министрлигинин Чет элдик активдерди көзөмөлдөө боюнча кеңсесине (OFAC) “биздин банк тарабынан мыйзам бузууларга жол берилген” деген билдирүүсүнө даттануу иретинде кайрылат. "Керемет Банк" ачык-айкындык, ишенимдүүлүк жана жоопкерчилик принциптерине берилгендик менен кардарлардын жана өнөктөштөрдүн алдындагы өз милдеттерин аткарып, кадимки тартипте ишин улантууда. Жогорудагы окуялар банктын ишине таасирин тийгизбейт жана банк аманатчылардын алдындагы өз милдеттенмелерин толук аткарууну улантат. Бардык бөлүмдөр график боюнча иштеп, операциялык иш-чаралар толук көлөмдө жүргүзүлүүдө. Биз диалогго ачыкпыз жана жөнгө салуучу органдар, анын ичинен эл аралык аудиторлор менен кызматташууга даярбыз”.
“Керемет Банк” кыргыз өкмөтүнө да тийиштүү
Ошентип, Украинадагы согуш башталганы санкцияларды кыйгап өтүүгө аралашып, орус компаниялары менен кызматташты деген жүйө менен мурда-кийин аты чыкпаган компаниялар "кара тизмеге" туш болсо, бул жолу бир кезде мамлекет ээлик кылган ири банк мындай чектөөгө дуушар болду.
“Керемет Банк” жабык акционердик коомунун 97,45% акциясы 2024-жылдын март айына чейин Кыргызстандын Улуттук банкынын колунда болгон. Кыргыз фондулук биржасынын таркаткан маалыматы боюнча, марттын соңунда акциялардын ал пакети Финансы министрлигинин ээлигине өткөн.
25-декабрда банктын 75% акциясы люксембургдук Altair Holding A.S. компаниясына сатылганы кабарланган. Калган 22,45% акциясы министрликтин колунда калган. Ал учурга карай банктын уставдык капиталы 8,7 млрд сом болгон (8 698 746 400 сом).
“Керемет Банкка” 2024-жылдын соңуна чейин дээрлик толук (97,45%) ээлик кылган, учурда 22,45% акциясын кармап турган Кыргызстандын Финансы министрлиги азырынча ага салынган санкциялар тууралуу кандайдыр бир комментарий бере элек. Күтүлгөн суроолорго жооп кайтарууга мүмкүнчүлүк таппай, мекеме тымтырстык менен алек.
Улуттук банк дароо билдирүү жарыялап, бүгүнкү күндө банк тармагындагы жагдай туруктуу деп ишендирди.
“Коммерциялык банктар штаттык режимде иштеп жатышат жана кардарларга үзгүлтүксүз негизде банктык кызматтарды көрсөтүүдө. Ички валюта рыногундагы жагдай туруктуу. Кыргыз Республикасынын банк системасына санкциялардын терс таасирлерин азайтуу жана өлкөнүн финансы системасынын туруктуулугун камсыз кылуу максатында Улуттук банк тиешелүү иштерди жүргүзүп жатат. Зарыл болгон учурда Улуттук банк банк системасынын туруктуулугун сактоо жана кредиторлор менен аманатчылардын кызыкчылыгын коргоо үчүн кошумча чараларды көрөт, ошондой эле кошумча инструменттерди колдонууга даяр”, - деп жазылган Улуттук банктын билдирүүсүндө.
“Кыргыз банктарына катуу коңгуроо кагылды”
Орусиянын өкмөтү 2018-жылы “Промсвязьбанкты” улутташтырып, аскердик өндүрүшүн каржылоо жана ири аскердик келишимдерин тейлөөгө адистештирген. Мамлекеттик коргонуу банкына айлангандан тарта ал уюм Орусиянын аскердик-өндүрүштүк тармактагы компанияларына миллиарддаган долларлык каржылык колдоолорду берген.
АКШ өкмөтүнүн жарыялаган маалыматында, 2024-жылдын соңунда Кыргызстандын Финансы министрлиги “Керемет Банктагы” акцияларынын көзөмөл пакетин Кремль менен байланыштагы орус олигархынын фирмасына сатканы белгиленет. Аны сатып алуу менен Орусиянын санкциялардан кыйгап өтүшү үчүн импорттук жана экспорттук төлөмдөрдү жүргүзүүчү борбор түзүүнү көздөшкөн.
Банк иштери боюнча серепчи Бактыбек Шамкеев “Керемет Банктын” окуясы Кыргызстандын банк чөйрөсүнө олуттуу коңгуроо болуп, башкалар да өз операцияларын өтө кылдат жүргүзүүгө мажбур болорун айтат:
“Орусияга каршы санкциялар киргизилип жатса жана биздин банктар дагы эле ошол банктар менен иштеп жатса, анда сөзсүз ошонун негизинде бизге таасири болот. Мына, “Керемет Банкты” деле айтып кеттик го. Алар болсо Орусиянын “Промсвязьбанкы” менен иштеп, азыр мына Америка Кошмо Штаттары ага тыюу салып жатат. Бул банк эми “кара тизмеге” кирип, азыр алардын операциялары бүт баары токтоп атат. Эми биздин башка банктар дагы ошол сыяктуу иш-чараларга кабылбашы үчүн, өзүнүн саясатын аябай катуу көзөмөлгө алып, операцияларын көзөмөлдөп атат. Ушундай операциялар өтпөшү үчүн иштеген атайын кызматтар бар. Ошол кызматтар эл аралык институттар менен байланышта иштешет. “Терроризмге каршы каражатты адалдоо” деген бар, ошол сыяктуу эл аралык мекемелер менен иштешип атат”.
Айткандай эле, АКШнын санкциясынан кийин Кыргызстандагы банктардын ишмердигинде өзгөрүүлөр жүрө баштады. Алгачкылардан болуп "Бакай Банк" кардарларына кабар таркатып, "Керемет Банк" менен операцияларды убактылуу токтотуп жатканын билдирди.
Буга чейин да айрым кыргыз банктарынын Орусиянын кызыкчылыгына иштеп жаткандыгы тууралуу маалыматтар айтылып келген. Санкциялык тобокелдиктерди азайтуу үчүн 2023-2024-жылдары бир катар банктар орусиялык "Мир" картасын тейлөөдөн баш тартышкан. Былтыр сентябрда Түштүк Кореялык Kookmin Bank кыргыз банктарынын корреспонденттик эсептерин тейлөөнү токтоткон.
“Керемет Банкты” сатып алган люксембургдук компания орус олигархтарына караштуубу?
“Керемет Банк” 2010-жылга чейин “АзияУниверсалБанк” болуп турган. Ошол кездеги президент Курманбек Бакиевдин кичүү уулу Максимге караштуу болгондуктан, айландырган акчасы боюнча кыргыз банктарынын сап башына чыккан. Бюджеттик кызматкерлердин маяналарынан тарта Соцфонд сыяктуу мекемелер менен кирешелүү мамлекеттик компаниялардын ири каражаттары ал банктын казынасы аркылуу өтүп калган. 2010-жылдагы бийлик алмашуудан кийин банк “Залкар Банк”, 2013-жылы “Росинбанк” болуп өзгөрүп, 2019-жылы “Керемет Банк” болуп аталган.
2018-жылдан тарта Улуттук банктын ээлигине өтүп, мамлекеттин үлүшү 97,45% болуп калган. “Керемет Банкты” атайылап кудуретсиз абалга жеткирген, бюджеттик каражатты максатсыз иштетишкен деген айып менен Улуттук банктын жана “Керемет Банктын” бир катар мурунку жетекчилери камакка алынышкан. 2024-жылдын мартында Финансы министрлигинин, андан 8-9 айдан кийин 75% үлүшү люксембургдук компаниянын колуна өткөн.
Жогорку Кеңештин депутаты Дастан Бекешев “Керемет Банкты” сатып алды делген люксембургдук компаниянын орус олигархтарына катышы бар экенин белгиледи:
“Депутаттарга көп адамдар жазат. Мага ар кандай маалыматтар түшкөн. Бул жерде келишимдер жабык режимде болгон. Сатып алгандар тууралуу “булар, булар” деген конкреттүү маалыматтар түшкөн. Люксембургдук компаниянын орус олигархтары менен байланышы бар, менимче. Фамилиясын айтпай эле коёюн, туура эмес болот го. Тилекке каршы, мен азыр көп маалыматты айта албайм. Себеби ачык эле айтсам, биздин өкмөтүбүздүн аброюна өтө чоң тобокелдиктер бар. Ошон үчүн мамлекетибиз үчүн туура эмес болуп калат. “Керемет Банк” өзү кир жуугуч машинкадай болуп калды. Тээ “АзияУниверсаБанктан” баштап, дагы эле ошондон кетпей жатат”.
“Керемет Банк” азыркы учурда Кыргызстандагы санкцияга кабылган жалгыз банк болууда. Ал эми соңку бир жуманын ичинде АКШ санкция салган үчүнчү кыргыз компаниясы болуп турат. Буга чейин, 10-январда “Газпром нефть Азия” жана “Муна-Мырза” компаниялары санкциялык тизмеге киргизилген. Мунай керектөөсү 90% Орусияга көз каранды болгон Кыргызстандын экономикасына бул санкциялардын тийгизер таасири жергиликтүү коомдо кызуу талкуу жараткан.
Жалпысынан 2022-жылы Орусия Украинага кол салгандан бери 10дон ашуун кыргызстандык компания АКШнын жана Европа өлкөлөрүнүн санкцияларына кабылышкан. Алардын баары тең Орусиянын аскердик-коргонуу комплекси муктаж болгон кош маанилүү товарларды өнүккөн өлкөлөрдөн алып келип, ал жакка жөнөтүп турганы үчүн “кара тизмеге” киргизилген.
Шерине