27 гадоў таму 13 студзеня 1991 — савецкія войскі ўзялі штурмам будынак тэлецэнтру ў Вільні. Гэты дзень адзначаецца ў Літве як Дзень абаронцаў свабоды.
Былы прэзыдэнт Эстоніі Арнодьд Руйтэль расказвае, як ён, тагачасны старшыня эстонскага парлямэнту, праз некалькі дзён пасьля путчу 1991 году выехаў у Маскву...
Сёньня блізу нас жыве сіла разбурэньня, сіла Сярэднявечча, сіла, зь якой ніводнаму народу Эўропы не па шляху, гэта сучасная расейская палітыка, лічыць трэці прэзыдэнт Украіны.
Я хачу прапанаваць 12 пытаньняў ад былых прэзыдэнтаў. Некаторыя зь іх патрабуюць адказаў, а некаторыя цікавейшыя за адказы.
Палітык, які падпісаў дамову аб фактычнай ліквідацыі СССР, лічыць, што ніхто так ахвотна не служыў Маскве, як Аляксандар Лукашэнка, які кіруецца савецкім прынцыпам «я – начальнік, ты – дурань».
Лідэр, які не ўпусьціў дзьве магчымасьці — вывезьці ядзерную зброю з тэрыторыі Беларусі і дэ-юрэ канстатаваць, што Савецкі Саюз спыніў сваё існаваньне. Старшыня Вярхоўнага Савету, якому дагэтуль помсьціць Аляксандар Лукашэнка. Гістарычная постаць, якая ўвасабляе сабой іншую Беларусь.
Каля двух гадоў таму ў акупаваным Крыме быў праведзены рэфэрэндум аб выхадзе з Украіны і Крым зь ініцыятывы расейскага прэзыдэнта Уладзімера Пуціна быў уключаны ў склад Расеі.
Мастацтвазнаўца, які стаў палітыкам і нацыянальным лідэрам. Адзін з кіраўнікоў літоўскага руху за незалежнасьць ад Савецкага Саюза, які лічыць, што Літва ў сілу гістарычных урокаў лепей чым многія эўрапейскія краіны разумее, што цяпер адбываецца на Ўсходзе Ўкраіны.
Лідэр літоўскага руху за незалежнасьць ведае, як супрацьстаяць пагрозам Масквы. Ён лічыць, што Захад не наважваецца назваць хлусьнёй заявы Расеі, быццам бы яна не ваюе супраць Украіны.
У экс-прэзыдэнта Ўкраіны Юшчанкі пэнсія менш за 300 даляраў, у былога прэзыдэнта Малдовы Вароніна каля 450 даляраў, экс-прэзыдэнт Армэніі Качаран ня ведае, якая ў яго пэнсія.
Экс-прэзыдэнт Малдовы Пэтру Лучынскі быў маім першым былым прэзыдэнтам. У праекце Свабоды «Расея і я».
Экс-прэзыдэнт Малдовы Пэтру Лучынскі лічыць, што дагэтуль некаторыя крамлёўскія палітыкі размаўляюць з суседзямі з пазыцыі «старэйшага брата».
Ён першы кіраўнік эўрапейскай дзяржавы, які страціў пасаду ў выніку імпічмэнту. Прэзыдэнта Літвы пазбавілі пасады праз абвінавачаньні ў сумнеўных сувязях з расейскім бізнэсам.
Cакратарка пытаецца, ці ня варта прыбраць са стала выданьне Канстытуцыі Літвы, каб яно не трапіла ў кадар. Я не адразу сьцяміла навошта гэта, а потым здагадалася.
Ці стала адна з лідэраў «Рэвалюцыі ружаў» рупарам расейскай палітыкі ў Грузіі, пра што мне неаднойчы даводзілася чуць? Ці супадае мэдыйны імідж з рэальнай Ніно Бурджанадзэ? Даць адказы на гэтыя няпростыя пытаньні магла толькі яна сама.
Дачыненьні яе краіны з Масквой вельмі нацягнутыя. Але былая кіраўніца Грузіі, а цяпер апазыцыйная лідэрка называе Крэмль прымальным партнэрам, а Ўладзіміра Пуціна – палітыкам, які трымае сваё слова. Пры гэтым яна лічыць несправядлівым свой ярлык «прарасейскага палітыка».
Мой апэратар Іва і перакладчык Стас называюць былога прэзыдэнта проста Арнольдам. Мне гэта падаецца крыху фамільярным. Але напэўна, гэта сьведчыць пра дэмакратызм і добразычлівасьць прэзыдэнта, у якога цалкам адсутнічае фанабэрыстасьць.
Хлопчыкам ён бачыў, як савецкія войскі акупуюць ягоную краіну ў выніку сакрэтнай дамовы Сталіна і Гітлера. Праз шэсьць дзесяцігодзьдзяў пад яго кіраўніцтвам Эстонія ўступіла ў НАТА і ЭЗ.
Першы прэзыдэнт Кіргізстану заўсёды вельмі паважліва кажа пра Ўладзіміра Пуціна як пра «моцнага» і «вартага перайманьня» абаронцу Расеі. Палітык у выгнаньні сьцьвярджае, што пасьля анэксіі Крыму ён стаў ставіцца да Расеі яшчэ лепей.
Аскар Акаеў падтрымлівае расейскія ўлады ва ўсім. Для яго «Крым наш» без усялякіх сумневаў, былы прэзыдэнт прызнаецца, што пасьля анэксіі Крыма стаў яшчэ лепш ставіцца да ўладаў Расеі. Ён умела выкарыстоўвае клішэ расейскай прапаганды, часам падтасоўваючы факты.
Як прэзыдэнт ён адхіліў плян Расеі даць шырокія паўнамоцтвы сэпаратысцкаму Прыднястроўю. З тых часоў, прызнае ён, дачыненьні з Масквой моцна пагоршыліся.
«У мяне бацька быў камуністам, — кажу Ўладзіміру Мікалаевічу, пакуль нам прышпільваюць мікрафоны, — Думаю, што і застаўся ім». Я не схлусіла, насамрэч. «Камуністы былымі не бываюць, — адразу адрэагаваў трэці прэзыдэнт Малдовы. Кантакт быў наладжаны.
Я не магла не задаць гэтага пытаньня. Качаран усьміхнуўся. Памаўчаў. Сказаў, што гэта напэўна найбольш абмеркаваная і самая закрытая для яго тэма. І далей як адрэзаў: «Ніколі не кажы ніколі».
Двойчы абраны прэзыдэнт Армэніі, які імкнуўся да збліжэньня з Масквой, раіць Захаду: Крэмль лепш рэагуе на пернік, чым на бізун.
«Хрушчоў сказаў, што Ўкраіна павінна ўзяць Крым, таму што там такое! Толькі Ўкраіна, кажа, можа дапамагчы Крыму, таму што вы побач, у вас ёсьць магчымасьці, ёсьць сілы. Кірычэнка запратэставаў», — расказвае першы прэзыдэнт Украіны Леанід Краўчук.
Падчас інтэрвію Краўчук часам пераходзіць на родную мову, потым ізноў вяртаецца на расейскую. Тлумачыць, трымаючы руку ля сэрца, што гэта ягоная родная мова...
Масква можа дзейнічаць агрэсіўна, кажа былы прэзыдэнт Латвіі, і Захад павінен лепей разумець Расею. У адваротным выпадку наступствы могуць быць значна горшымі, чым цяпер ва Ўкраіне.
«Вось так усё прэзыдэнцкае жыцьцё, — працягвае жартаваць Улманіс, — кіруеш краінай, прымаеш важныя геапалітычныя рашэньні, а падчас здымак кіруюць табой».
«Слава Беларусі!» Гэта былі першыя словы трэцяга прэзыдэнта Ўкраіны.
61-гадовы экс-прэзыдэнт сьцьвярджае, што апошнія 350 гадоў Украіна жыла ў атмасфэры расейскай агрэсіі. Першае інтэрвію праекту «Расея і я».
Прэзыдэнт не бывае былым. Але сапраўдны прэзыдэнт павінен ім стаць.
1 лютага спонілася 85 гадоў з дня нараджэньня першага прэзыдэнта Расеі. Сваімі ўспамінамі і ацэнкамі дзеляцца былыя кіраўнікі пост-савецкіх дзяржаваў.
