Орусия Украинага бастырып кирген эки жыл ичинде кыргызстандык мигранттар ар кандай жагдайда согушка тартылган бир нече учур ачыкка чыккан. Согушка кеткен жакынынын дайыны чыкпай жатканын айтып кайрылгандар бар.
Алардын бири кыргыз жараны бир тууганынын жарадар болуп, согуш талаасында жаткан сүрөтүн Telegram каналдардын биринен көрүп тааныганын “Азаттыкка” айтып берди.
Интернеттен көрүп калдым
Өзүн Наргиза деп тааныштырган келиндин бир тууганы Милас ушул жылдын май айында Орусиянын Коргоо министрлиги менен келишим түзүп, Украинадагы согушка кеткен экен. Он жылдан бери Орусиянын Новосибирск облусунда курулушта иштеп жүргөн Милас болгону 26 жашта болгон. 3 баланын атасы, Кыргызстандын жараны.
"Агам 15-майда согушка кеткен, акыркы жолу мага 16-июнда телефон чалган. Агам өзү баскан-турганын бизге айта берчү эмес эле, бардык ишти өзү эле акырын чечип коет болчу. Ошондуктан ал кайсыл бөлүмдө, кайсыл аскер комиссариатынан кетти деген маалыматтар бизде жок болчу. Болгону аты-жөнү, тууган жылын эле билебиз. Агам мен үчүн ата ордуна ата болуп калган. Ошондуктан кайсыл жерде, кандай шартта болбосун туулган күнүм менен куттуктап, жок дегенде башка бирөөнүн телефонунан болсо дагы жазып койчу. Быйыл июлда туулган күнүмдө да куттуктоосун күттүм. Мен эс тарткандан бери биринчи жолу куттуктаган жок. Анан эле тынчсызданып, издей баштадым. Интернеттен издедим, Коргоо министрлигинин 117 номуруна чалдым. Алар мага "агаңыз тирүү, ал катарда" деп жооп беришти. Бир аз көңүлүм тынчып калды. Бирок ошол эле күнү агамдын аты-жөнүн жазып, дайыны чыкпай жатканы тууралуу социалдык тармактарга жазып койдум. Ошол аймактагы аскердик комиссариатка чалсам, алар мага агам Украинанын Горловка шаарында жүргөнүн жана кайсыл бөлүктө экенин айтышты. Аны билгенден кийин В контакте социалдык тармагынан, Телеграмдан издей баштадым. Ошентип, ал бөлүктө кызмат өтөгөндөрдүн гана жакындарынан, командирлерден турган Телеграмдагы топко кошулуп калдым. Ага сен чын эле согушка кеткен адамдын тууганы экениңди далилдеп беришиң керек экен. Мени үч күн дегенде топко кошушту. Ал жерден дагы агам тирүү экенин айтышкан. Ошол жерде ыкчам номурду таап, чалсам, агамды 5-июндан тартып дайынсыз жоголгондордун тизмесине киргизишиптир. Ал эми Коргоо министрлиги мага 10-июнда агаң тирүү, катарда деп айткан. Көрсө, министрликте эч кандай маалымат жок экен, жөн эле айта беришиптир. Орусия дайынсыз жоголгондорду табууга же өлгөндөрдү ачыктоого кызыкдар эмес экен".
Наргиза агасынын, өзүнүн сүрөттөрүн жарыялоону каалаган жок. Ал Телеграм каналдардын биринен согушта жараат алып, каза болгон агасын сүрөттөн тааныган:
"20-июль болчу, ушул дата эсимде абдан бекем сакталып калды. Телеграмдагы каналдардын биринен агамдын өлгөн сүрөтүн көрүп калдым. Анан командирлерге жөнөтүп, бул менин бир тууганым, сүрөттүн сапаты начар болсо дагы аны тааныдым, мага агамдын сөөгүн таап бергиле дедим. Агаң жаткан жерге бара албайбыз, бир өлгөн адам үчүн башкалардын башын тобокелге сала албайбыз деп койду. Эки айлык жашоом эки жылга айланды, жалгыз агам, ата ордуна ата эле".
Бир тууганын издеп аты-жөнүн, сүрөтүн интернетке жарыялагандан кийин акча төлөсө агасын тапканга жардам берерин же тааный турганын айтып Наргизага телефон чалгандар көбөйгөн. Арасында агасынын туткунда экенин айткандар дагы болгон.
"Башында бир аз тажрыйбам жок, агамдын аты-жөнүн жазып издей баштаганда, мага шылуундар чала баштады. Туткунда деп да айтышты. Бирок ушунун алдында мага В контакте түйүнүнөн бир аял аскер бөлүктүн жеке группасы бар экенин айтып жазган болчу. Ал абайлабаса акча сурап таап берем дегендер дагы болорун эскерткен. Чынында ошондой болду. Аларга макул болбосоң, акыры коркута баштайт экен".
"Сөөгү талаада эки айдай жатып калды"
Наргизанын айтып бергенине караганда, агасынын дайыны табылып, өлгөнү аныкталгандан кийин сөөктү алып келүү маселеси жаралган.
"Дайынын таптык, агам тирүү эмес экенин билдик. Эгер командирдин номурлары бар болсо, тажабай жаза беришиңиз керек. "Тап" деп суранып, талап кылып, жалдыраш керек. Катуу айтып урушсаң, сени бөгөттөп, такыр сүйлөшпөй койот. Ошондуктан тажатып дагы жибербей, бирок тынч дагы койбой түртмөлөй бериш керек. Антпесеңиз аларга баары бир, сиздин тууганыңызды алар издебейт, өлдү деп эле коюшат. Бир күн мен, бир күн жеңем жазат. Ошентип атып, акыры сөөгүн алып келип беришти. Июлдун башында өлсө, 11-сентябрь дегенде алып келип жерге бердик. Ушул эки айда бир күн дагы калтырбай жаздык. "Силердин тууганыңардан башка ишибиз жокпу" деп урушат. Тирүү болсо тирүү, өлүү болсо сөөгүн табышыбыз керек, биздин динде көмүш керек, куран окуш керек деп айтып атып таптырдык. Документ, буюм-тайымдарын бүт алып келип беришти. Арадан үч ай өтсө деле "балким, башка бирөөнү көрдүкпү" деп азыр деле үмүттөнө берем. Азыр жакындарын издеп жаткандарга "үмүт үзбөй аягына чейин издей бериңиздер" деп айтат элем".
Орус-украин согушу башталгандан бери эки тарап тең жоготуулар, дайынсыздар тууралуу эки түрдүү маалымат берип, өзүнчө тизме түзүп келет. Наргиза мындай тизмелердин биринен дагы агасынын аты-жөнүн таба алган эмес.
"Андай тизмелерге ишенбеш керек экен. Коргоо министрлигинин тизмеси аябай кечигип чыгат, чыгарса дагы толук чыгарбайт. Мисалы, 10 миң киши өлсө, ошонун эки миңин эле чыгарат. Анткени мындай санды уккандар эч качан согушка барбайт. Ошондуктан болушунча азайтып көрсөтүшөт. Мисалы, менин агам барган бригададан эле 100дөн ашуун киши өлдү. Алардан жетөөнү гана табышты. Калгандарын дагы эле таба элек. Мындан сырткары, Украина өзүнчө тизме түзүп алат. Алар тескерисинче, көбөйтүп койот. Мага окшоп жакындарын издеп жаткандарга эскертип кетким келет. Эгер абдан сезимтал болсоңуз, алдын ала даярданып алышыңыз керек. Ал жерде абдан коркунучтуу сүрөттөр бар. Эгер эмоционалдык жактан алсыз болсоңуз, анда көрбөңүз".
Согушта каза болгону айтылган Милас Ош облусунда туулуп-өскөн. Акыркы он жыл Орусияда иштеп, жакында эле убактылуу жашоого уруксат алган экен. Ата-энеси алар бала кезинде эле ажырашып кеткен. Кыргызстанда Миласты күткөн туугандары болбогондуктан, сөөгү Новосибирск шаарында жерге берилген. Маркумдун сөөгү цинк табытта келип, жакындары аны ачкан эмес.
"Бул жакта согуш тууралуу башкача маалымат айтылат. Агам согушка бара турганын билдик, бирок ал жак чынында эле коркунучтуу болору түшүбүзгө кирбеди. Анткени "Мекениңди коргоп баатыр бол" деп эле бардык жерге илип, үйлөрүнө аман-эсен кайткан сүрөттөрдү жарыялап коюшса көбү ишенет экен да. Ошол плакаттардын ордуна өлгөндөрдүн тизмесин илгенде, орустар өздөрү деле көтөрүлүш жасамак. Бизге кооз сүрөттөрдү көрсөтүшөт".
Абактан согушка кеткендер
Тышкы иштер министри Жээнбек Кулубаев былтыр 7-декабрдагы маалымат жыйынында 2022-жылы Орусиянын абактарында жаткандарды Украинадагы согушка тарткан учурлар болгонун ырастаган. Ал "Азаттыктын" суроосуна жооп берип жатып, министрликтин кызматкерлери Орусиядагы миңден ашуун түрмөлөрдү кыдырып, ал жакта кармалып турган мигранттарга түшүндүрүү иштерин жүргүзгөнүн белгилеген. Ошондой эле согушка массалык түрдө тарткан учурлар жок экенин белгилеген.
Анткен менен Наргизага окшоп жакындарынан айрылган, дайынын таппай издөө салган учурлар улам көбөйүп бараткандай. Наргиза өзү кошулган Телеграмдагы топто жакынын издеген дагы бир кыргызстандык кыз тууралуу айтып берди.
"Согушка барган борбор азиялыктар базага кирген эмес"
Жалал-Абаддын Ноокен районунун 56 жаштагы тургуну, кыргыз жараны Украинадагы согушка келишимге кол коюп быйыл февралда кеткен экен. Анын Азат аттуу тууганы (аты өзгөртүлдү) агасы Кыргызстанда алган насыясын төлөө үчүн согушка барууга макул болгонун айтууда. Бир айдан кийин дайыны чыкпай, жакындары убакытты узартпай издөөгө киришкен. Агасы келишимге кол коюп согушка кеткенине карабай, Коргоо министрлигинин базасынан анын аты-жөнү чыккан эмес.
"Агамды согушка жөнөткөн аскер комиссариатына тынбай бара бердик. Акыры алар башка бир дарек беришти. Алар жактан тактасак, агамдын аты-жөнү базадан чыккан жок. Негизи Орусиянын жараны болбогондорду, көбүнчө өзбек, кыргыз, тажик, борбор азиялыктарды базага деле киргизбейт экен. Биз иш ачтырып, агамдын атын базага киргиздик. Ошенткенче эле ортодон 2-3 ай өтүп кетти. Базага киргизгенден кийин гана 10-15 күндөн кийин өлдү деген кабар келди. Биз улам бара бердик. Эки балам таксиде иштейт, ары-бери өткөн сайын эле кире беришти. Январда кеткен эле агам. Бизге айткан эмес. Өзү деле Орусияга келип-кетип иштеп жүрчү эле. Орусияга барганына эки эле ай болгон. Яблочкова 5 деген даректен келишим түзүп, ошол жактан кетиптир. Келишим түзгөн күндүн эртеси эле алып кетишкен. Агам ооганчы эле".
Маркум Авдеевка шаарынын жака белиндеги кармашта дрон сыныгы каракуш мээсине тийип, кансырап каза болгону кара кагазда жазылган. Бир тууганы цинк табытты ачпагыла дегенге карабай мусулманча майрам суу алып, кепиндеп жерге берген.
"Командирине башында эле мен сөөктү көрүшүм керек, табытты ачам деп улам айтып аттым. Силердин эрежеңерди билбейм деп айткам. Келгенде сөөктү жууп, өзүбүздүн салтка ылайык жерге бердик. Башынан жараат алганы болбосо, башка дене-мүчөсү таптаза экен. Бирок талаада көп жатып калган да, тырмактарына, кулак, киндигине ылай толуп калган. Ал согушка кетип жатканын бир досуна айтып, кокус өлүп калсам ушул дарекке баргыла деп кеткен экен. Анан биз насыя төлөй турган убакта чалып эле байланыша албай калдык. Ошол учурдан тартып издей баштаганбыз. Менин баламдын атына ишеним кат жазып калтырганын айтыптыр. Бирок өлгөндө берилчү акчаны деле бере элек. Эми адвокат жалдап документтерди тапшырдык".
Азыркы кезде канча киши согушка кеткен жакынын издеп жатканы тууралуу так статистика жок. Биз жакындары макул болуп сүйлөп берген эки гана учур тууралуу сөз кылдык.
Буга чейин "Азаттык" Орусияда маңзат ташууга айыпталып абакка кесилип, кийин Украинадагы согушка кеткенден соң дайынсыз болуп жаткан Шерали Насимовдун тагдырын баяндаган. Ал абактан 2022-жылы согушка кеткен. Ошол жылдары соттолгондорду "Вагнер" жеке аскердик компаниясы алып кеткени менен, алардын тизмесинде Насимов жок болуп чыккан. Коргоо министрлиги бул маалыматты тактап жатканын билдирген.
