Напрыканцы году Радыё Свабода з дапамогай экспэртаў традыцыйна вызначае найлепшыя беларускія кнігі, якія зьявіліся цягам апошніх 12 месяцаў. Гледзячы на сёлетнія імёны аўтараў кніг-ляўрэатаў, мы раптам зразумелі, што нікога зь іх ня можам павіншаваць асабіста.
Я ўсё яшчэ не прызвычаіўся да сытуацыі, у якой самы істотны сэгмэнт беларускай літаратуры знаходзіцца фізычна выціснуты з культурнага жыцьця Беларусі. Ці хопіць сілаў пісьменьнікам і чытачам, каб стрываць гэты змрочны час? Ці ёсьць сьвятло ў канцы тунэлю? Пераканаўчых адказаў пакуль не чуваць.
Сёньняшні госьць Свабоды — Ігар Іваноў, заснавальнік і кіраўнік беларускага выдавецтва Skaryna Press, якое нядаўна пачало дзейнасьць у Лёндане.
У лістападзе выйшла двумоўнае выданьне апошняга раману Сакрата Яновіча (1936–2013), беларускага пісьменьніка ў Польшчы. На польскую мову раман пераклаў ягоны сын, Яраслаў Яновіч, зьмяніўшы арыгінальны загаловак твору з выданьня 2008 году — «Хатняе стагодзьдзе» — на «Стагодзьдзе дуралобаў».
Ёсьць пункты на мапе, у якіх нішто не нагадвае пра нараджэньне там нацыянальных герояў. Адзін зь іх — падмурак хаты, у якой прыйшоў на сьвет Кастусь Каліноўскі.
Ян Максімюк гутарыць зь Сяргеем Шупам пра ягоны пераклад зь ідыш на беларускую мову поўнага збору паэзіі Мойшэ Кульбака (Кніга 1 — ідышскі арыгінал, Кніга 2 — трансьлітарацыя і пераклад, Прага, «Вясна», 2022).
Гэтая самая моцная кніга беларускай літаратуры з тых, якія я прачытаў сёлета. «Yesмамочка. Стихи» — цьвёрды доказ, што ў асобе Тані Скарынкінай мы маем дачыненьне з цалкам высьпеленай творчай індывідуальнасьцю, якая дакладна ведае, чаго хоча дасягнуць у літаратуры, і дакладна ведае, як гэта зрабіць.
Сёньня ў нас у гасьцях адна з самых актыўных дзяячак беларускай супольнасьці ў Літве. Паэтка, перакладніца, папулярызатарка беларускай літаратуры Ванда Марцінш душ Рэйш.
Сёньня дзень нараджэньня ў шатляндзкага пісьменьніка Робэрта Льюіса Стывэнсана (1850–1894). Магчыма, у нас гэта ўжо прызабыты аўтар, але на Захадзе ён далей лічыцца актуальным клясыкам англамоўнай літаратуры, кнігі якога раз-пораз узнаўляюцца і чытаюцца ўсё новымі пакаленьнямі ўдзячных чытачоў.
Адукаваныя, таленавітыя, сумленныя, неабыякавыя, разумныя, творчыя, актыўныя… цяпер у Беларусі абазваныя экстрэмістамі.
Нядаўна ў Празе выйшаў беларускі пераклад «Песьні Песьняў», адной з самых прыгожых і асаблівых кніг Бібліі. Гутарым зь перакладнікам Сяргеем Шупам.
Канец кастрычніка. Людзі ўшаноўваюць імёны забітых савецкай уладай беларускіх літаратараў. Акцыі пад назовам «Ноч (не) расстраляных паэтаў» зьбіраюць тысячы беларусаў, расьцярушаных па ўсім сьвеце рэпрэсіямі пераемнікаў чырвонага тэрору леніністаў-сталіністаў.
Гэтая двумоўная кніжка выйшла ў невялікім нямецкім выдавецтве Edition frölich у сэрыі «літаратурных фотаальбомаў», якую гэтае выдавецтва, заснаванае ў 2014 годзе, запусьціла нейкі час таму.
Пару месяцаў таму стала вядома, што паэтка Наста Кудасава пакінула родны Рагачоў. Сёньня яе першае інтэрвію нашаму радыё.
З часу, як я дазнаўся, што існуе нешта пад назвай Сярэдняя Эўропа, у мяне зьявілася асабіста-сямейнае пытаньне: а я і мая сям’я, дзе мы насамрэч знаходзімся — недзе ў сярэдзіне гэтай тэрыторыі ці звонку яе?
Беларусь, як кажуць, кніжная нацыя — яе духоўнае аблічча стварыла культура пісанага і друкаванага слова. Дзякуючы гэтай асаблівасьці, я ўпэўнены, краіна стрывае і цяперашняе — ужо каторае! — нашэсьце барбараў на беларушчыну. Новая кніга ініцыятывы «Пфляўмбаўм» — яшчэ адзін гэтаму доказ.
Летась у Літве выйшаў па-беларуску раман «Падзея» францускай пісьменьніцы Ані Эрно, якой на гэтым тыдні прысудзілі Нобэлеўскую літаратурную прэмію. Размаўляем з Уладзіславам Гарбацкім, які пераклаў раман, літаратарам і выкладнікам у Эўрапейскім гуманітарным унівэрсытэце ў Вільні.
Хачу сёньня напісаць некалькі словаў пра нечаканае выданьне, якое выйшла ў Беларусі ў гэты барбарскі час, калі беларускамоўныя кнігі ў краіне пачалі арыштоўваць і закопваць у зямлю.
Паэт, празаік і перакладчык Макс Шчур расказаў, што ў асобе напаўзабытага беларускага аўтара ён знайшоў інтэлектуальнага партнэра, які дапамог яму глыбей заглянуць ва ўласны эмігранцкі лёс.
14 верасьня надвячоркам у Доме нацыянальных меншасьцяў у Празе прайшла аўтарская сустрэча Ўладзімера Арлова. На сустрэчу, арганізаваную беларускай асьветнай суполкай «Скарына», прыйшлі тры дзясяткі прыхільнікаў таленту пісьменьніка зь беларускай дыяспары/меншасьці ў Чэскай Рэспубліцы.
Нагодай для нашай размовы зь Сяргеем Дубаўцом, беларускім аўтарам, рэдактарам, крытыкам і журналістам, стала выданьне кнігі «Гаспадыня восеньскага дому» Тацяны Сапач, якое ён уклаў пад 60-ы дзень нараджэньня паэткі, якая трагічна загінула ў 2010 годзе.
У Беларусі цалкам паралізаваны незалежны кнігавыдавецкі працэс, але беларускія кнігі выходзяць. За мяжой. І іх выдаваньне па-за межамі краіны будзе пашырацца, упэўнены наш сёньняшні госьць, літаратар, мастак і кнігавыдавец Зьміцер Вішнёў.
Як выглядае беларускае жыцьцё ў правінцыі? Ці можна перамагчы чыноўніка ў Беларусі? Размаўляем з Аляксандрам Чарнухам, аўтарам дэбютнага раману «Сьвіньні».
Вайна — скразная літаратурная тэма. Некаторыя кнігі пра вайну ўвайшлі ў сьціслы канон сусьветнай літаратуры; іншыя сталі здабыткамі нацыянальных літаратур і вывучаюцца ў школьных праграмах розных узроўняў. Я прыгадаю творы, якія склалі падмурак маёй прыватнай адукацыі ў літаратурнай ваеннай тэме.
Я ня думаю, што ўсім, хто лічыць ці хоча лічыць сябе абазнаным у літаратуры чалавекам, трэба чытаць дэтэктыўныя раманы. Можна абысьціся і бязь іх. Недзе да свайго пяцідзясятага году не чытаў іх і я. Але цяпер падсеў. Занятак неблагі, асабліва ў летні сэзон. Некалькі падказак ад мяне ў гэтай сувязі.
Размаўляем з Паўлам Станкевічам, арганізатарам Фэстывалю абуджаных «Тутака», які пройдзе 15–16 ліпеня ў Гарадку на Падляшшы, у месцы, дзе ў 1990–2019 гг. адбываўся штогадовы музычны фэстываль «Басовішча».
Усё часьцей чуваць галасы, што беларуская культура зьехала за мяжу. Аргумэнтам для такіх высноваў называюцца імпрэзы, якія апошнім часам ладзяцца беларускімі творцамі ў іншых краінах. Адной зь іх быў беларускі тэатральны фэст, які прайшоў пры канцы чэрвеня ў Любліне.
Свабода размаўляе з філёзафам і сацыяльным аналітыкам Паўлам Баркоўскім, арганізатарам фэстывалю інтэлектуальнай кнігі «Прадмова» — імпрэзы, якая на працягу чэрвеня праходзіла ў чатырох гарадах па-за Беларусьсю.
Украінскі паэт і літаратуразнаўца Вячаслаў Лявіцкі адказвае на пытаньні Свабоды пра беларуска-ўкраінскія спрэчкі вакол фэстывалю «Прадмова», стаўленьне ўкраінцаў да беларусаў, зьмены ў тапаніміцы Кіева ды беларускую прысутнасьць (і адсутнасьць) у праграмах выкладаньня літаратуры ва Ўкраіне.
25–26 чэрвеня ў Вільні адбудуцца заключныя імпрэзы літаратурнага фэсту «Прадмова». Увечары ў суботу ў яго праграме пройдзе «Сэанс нявыдадзенай кнігі. «Біць альбо ня біць? — маральная дылема рыцара».
Літаратурны фэст «Прадмова» сёлета праходзіць у замежжы. Адной з прычынаў гэтага арганізатары называюць рызыку для яго ўдзельнікаў у Беларусі. Мы паразмаўлялі зь пісьменьніцай, ляўрэаткай літаратурнай прэміі імя Ежы Гедройця Евай Вежнавец, якая адмовілася ад удзелу ў «Прадмове».
«Людзі нас раз-пораз пыталіся: што вы займаецеся нейкім глупствам? Ну скажыце, у немцаў ёсьць свая нацыянальная ідэя?» — ахарактарызаваў рэдактар «Эўрарадыё» Зьміцер Лукашук рэакцыю слухачоў на сваю працу над кнігай пра беларускую нацыянальную ідэю.
У пятніцу, 10 чэрвеня, у тэатры «Bez zábradlí» (Без парэнчаў) у Празе з паэтычнымі чытаньнямі выступіў беларускі паэт Дзьмітры Строцаў. Чытаньні арганізаваў фонд імя Арнашта Лустыга (1926–2011), чэскага пісьменьніка і дысыдэнта ў камуністычны час, якім кіруе дачка пісьменьніка Эва Лустыгава.
У першыя летнія выходныя ў Тбілісі стартаваў беларускі літаратурны фэст «Прадмова». Яшчэ за месяц да пачатку ён выклікаў неадназначную рэакцыю зацікаўленых асобаў.
Прамінулаю халоднаю вясною выйшла новая кніга Галіны Максімюк «Словы на ветры».
Размаўляем з Дарафеем Фіёнікам зь Бельска на Падляшшы, беларускім аўтарам, выдаўцом, рэдактарам, гісторыкам, музэйнікам, краязнаўцам, фальклярыстам, арганізатарам рэгіянальнага культурнага жыцьця і царкоўным псаломшчыкам.
Свабода размаўляе з Надзеяй Ількевіч, куратаркай культурніцкага праекту салідарнасьці з Украінай пад назвай Cultural Bridge.
На мінулым тыдні ў Празе адбылася прэзэнтацыя чатырох новых кніг выдавецтва «Вясна»: зборнікаў паэзіі Юлі Цімафеевай і Альгерда Бахарэвіча ды двухтомніка вершаў і паэмаў Мойшэ Кульбака. З гэтай нагоды мы паразмаўлялі з кіраўніцай выдавецтва Вэснай Вашко.
Нашым госьцем сёньня паэт і праваабаронца Сяржук Сыс. Аўтар кніг вершаў «Стрэмка» (2011) і «Павук» (2014), сябра Саюзу беларускіх пісьменьнікаў і праваабарончага цэнтру «Вясна», афіцыйна зьліквідаваных уладамі. Празь перасьлед быў змушаны пакінуць Беларусь.
Сёньняшняя наша госьця — беларуска-украінская паэтка Іна Снарская. Яна нарадзілася ў Полацку, але ўжо трыццаць пяць гадоў жыве ў Палтаве. Аўтарка паэтычных зборнікаў «Пацеркі», «Пачакай, мая птушка…», «Лясная панна», «Кветка гарынь», «Дзьве зямлі — дзьве долі», «Верасовыя песьні зары» ды іншых.
У маім падляскім дзяцінстве ў 1960-х незвычайна моцна зьдзіўляла мяне бабіна арыентацыя ў царкоўных сьвятах. Адкуль мая баба Марыя (1905–1967) ведала, калі выпадалі сьвяты з такімі таямнічымі назвамі, як Błahoviêščanie, Čestny Krest, Prečysta, Vvedienije?
Калі захацець пазнаёміцца з украінскай літаратурай празь беларускія пераклады, то чаго спадзявацца? Што і каго ў нашым стагодзьдзі перакладалі беларусы зь літаратуры краіны, якая цяпер змагаецца за сваё выжываньне і, як думае шмат хто, адначасова за выжываньне Беларусі як незалежнай дзяржавы?
Ці ёсьць у беларускай літаратуры вартыя ўвагі творы, якія, агульна кажучы, закранаюць «украінскую тэму»? Як ні дзіўна, пра самую блізкую нам краіну-суседку і суседзяў-украінцаў беларускія пісьменьнікі напісалі няшмат, калі мець на ўвазе такое, што хацелася б сёньня чытаць і перачытваць.
Прапануем два дзясяткі цытат пра вайну. Яны належаць аўтарам розных нацыянальнасьцяў і розных прафэсійных заняткаў. Дзе-нідзе мы дадалі камэнтары, каб патлумачыць кантэкст, у якім цытата прагучала ўпершыню, або каб нагадаць, кім быў яе аўтар, які сёньня, магчыма, ужо прызабыты.
Ян Максімюк размаўляе з Натальляй Русецкай, паэткай, перакладчыцай і літаратуразнаўцай, якая жыве ў Любліне ў Польшчы і працуе выкладчыцай у тамтэйшым Унівэрсытэце імя Марыі Складоўскай-Кюры.
Ян Максімюк размаўляе зь Вячаславам Лявіцкім, украінскім паэтам, перакладчыкам, крытыкам і літаратуразнаўцам, які, сярод іншага, вывучае ўкраінскія аспэкты біяграфіі і творчасьці Ўладзімера Караткевіча.
У мінулым месяцы выйшла кніга вершаў і прозы Сяргея Ваганава «Празь межы часу». Гады тры раней у тым самым выдавецтве «Кнігазбор» зьявіўся ягоны паэтычны кніжны дэбют — зборнік «Я веру ў цуд».
Беларускі кнігавыдавецкі працэс усё больш пачынае нагадваць шчыгрынавую скуру. Сьціскаюцца пляны. Скарачаюцца фінансавыя магчымасьці. Некаторыя аўтары губляюць творчы імпэт. А кнігі каторых натхнёных не бяруцца пускаць у шырокі сьвет нават самыя сьмелыя выдаўцы.
Якія кнігі чытаюць беларускія дзеці? Якіх кніг беларускіх аўтараў ім не стае? Ці магчымы беларускі Гары Потэр і ці прывабіць беларускіх дзяцей свой супэргерой?
Загрузіць яшчэ
