Навошта Лукашэнку яшчэ адна АЭС? Аналіз Валера Карбалевіча

Выглядае, што гэта пэрсанальнае рашэньне Лукашэнкі, якое ніхто не наважваецца аспрэчваць.

Сьцісла:

• Дасюль не ўдаецца давесьці да ладу працу першай АЭС. Пасьля запуску станцыі каэфіцыент яе выкарыстаньня склаў каля 50%, палову часу яна стаіць.
• Галоўная праблема, якая ўзьнікла і пакуль ня мае рашэньня, — куды падзець лішкі электраэнэргіі.
• Беларуская АЭС з самага пачатку была не эканамічным, а палітычным праектам. Для Лукашэнкі ён быў пытаньнем прэстыжу.
• Будаўніцтва АЭС — гэта ня самыя высокія тэхналёгіі, як мяркуе Лукашэнка. Атамная электрастанцыя — гэта тэхналёгія 1950-х гадоў, індустрыяльнай эпохі.

Пытаньне без адказу

Ідэю будаўніцтва другой АЭС Лукашэнка агучваў ужо некалькі разоў. У жніўні 2023 году ён казаў, што станцыю можна было б пабудаваць на ўсходзе краіны. У кастрычніку таго ж году Лукашэнка паўтарыў сваю прапанову, дадаўшы, што другая АЭС была б для краіны «вельмі-вельмі выгаднай». 16 студзеня падчас наведваньня Менскага тэхнапарку ён зноў узгадаў гэтую тэму. Пытаньне абмяркоўвалася падчас ягонага візыту ў Расею 13 сакавіка.

Мяркуецца, што будаваць яе зноў будзе расейская кампанія «Росатом». Тым часам пытаньне пераходзіць у практычную плашчыню. Новы міністар энэргетыкі краіны Дзяніс Мароз заявіў пра рыхтаваньне беларуска-расейскіх перамоваў на гэты конт: «Ставім перад сабой задачу — абмеркаваньне і прэзэнтацыя дакладу для кіраўніка дзяржавы аб будаўніцтве другой беларускай атамнай электрастанцыі».

Аднак пытаньне, навошта Беларусі яшчэ адна АЭС, застаецца актуальным. Адказу на яго ніхто не дае і нават не зьбіраецца даваць. Яно не абмяркоўвалася не толькі сярод адмыслоўцаў (эканамістаў, энэргетыкаў), але нават ува ўрадзе, у найбліжэйшым атачэньні Лукашэнкі. Выглядае, што гэта ягонае пэрсанальнае рашэньне. Ніхто ня толькі не наважваецца яго аспрэчваць, але нават задаваць пытаньне: дзеля чаго? Проста аўтарытарны лідэр мае такую раскошу, як вялізную свабоду рук. Ня трэба нікому нічога тлумачыць, ні з кім спрачацца, ні перад кім рабіць справаздачу.

Праблемы зь першай АЭС

Рэч у тым, што дасюль не ўдаецца давесьці да ладу працу першай АЭС. Яна выпрацоўвае ў 2,5 раза менш электраэнэргіі, чым абяцалі чыноўнікі. Пасьля запуску станцыі яе каэфіцыент выкарыстаньня склаў каля 50%, палову часу яна стаіць. Напрыклад, толькі за 2022 год першы энэргаблёк не працаваў паўгоду. Бо АЭС мае шмат недаробак. Рамонты на доўгія месяцы спынялі працу станцыі.

Калі першая АЭС яшчэ толькі будавалася, чыноўнікі абяцалі, што яе запуск дазволіць скараціць спажываньне газу ў Беларусі на 4,5 мільярда кубамэтраў на год. Аднак гэтага не адбылося. Імпарт газу застаўся на ўзроўні 19-20 мільярдаў кубамэтраў, як і да ўвядзеньня станцыі.

Таксама чыноўнікі, у прыватнасьці віцэ-прэм’ер Уладзімер Сямашка, абяцалі, што пасьля ўводу АЭС у эксплюатацыю тарыфы на электраэнэргію моцна патаньнеюць. У рэальнасьці на канец 2023 году электрычнасьць падаражэла на 21–22%.

Галоўная праблема, якая ўзьнікла і пакуль ня мае рашэньня, такая: куды падзець лішкі электраэнэргіі. Тэмпы росту эканомікі не такія вялікія, каб іх паглынуць. Для рэалізацыі на ўнутраным рынку трэба будаваць вялікую і нятанную інфраструктуру, каб выкарыстаць гэтыя лішкі. То бок выпускаць масава электрамабілі, ацяпляць дамы электрычнасьцю і інш. Крыніцаў фінансаваньня такога будаўніцтва, акрамя бюджэту, які цяпер зь вялікім дэфіцытам, няма.

Да запуску АЭС плянавалася, што энэргія будзе ісьці на экспарт. Напрыклад, у 2020 годзе асноўным пакупніком была Ўкраіна. Таксама энэргію куплялі Літва і Латвія. Пасьля ўводу АЭС у эксплюатацыю Вільня і Рыга адмовіліся купляць беларускую энэргію, а пасьля пачатку вайны і Ўкраіна адпала як гандлёвы партнэр. Расея яе і так не набывала. Дарэчы, у 2021 годзе ўлады Беларусі закрылі статыстыку гандлю энэргарэсурсамі.

Увогуле акупнасьць атамных станцыяў у сьвеце даволі сумнеўная. Трэба ўлічваць выдаткі на захаваньне адкідаў (а адпрацаванае ядзернае паліва зь БелАЭС застанецца ў Беларусі), кошты вываду станцыі з эксплюатацыі ў будучыні.

Мы сутыкаемся зь непаўторнай, чыста беларускай, мадэльлю вядзеньня гаспадаркі. Згодна зь ёю, спачатку рэалізуецца вялізны і вельмі дарагі праект, а потым думаюць, што зь ім рабіць.

Акрамя таго, АЭС на $7 млрд павялічыла замежны доўг Беларусі. І яго няма чым сплочваць. На просьбу Менску Расея чарговы раз адтэрмінавала выплату доўгу. Атрымоўваецца, няма чым плаціць за першую АЭС, то знайшлі выйсьце: давайце пабудуем яшчэ адну станцыю! Фэнамэнальная лёгіка.

Палітычны праект

Беларуская АЭС з самага пачатку была не эканамічным, а палітычным праектам. Для Лукашэнкі гэта было пытаньнем прэстыжу. Маўляў, вось я зрабіў Беларусь і касьмічнай, і ядзернай, і ІТ-дзяржавай. Праект задавальняе чарговыя непамерныя амбіцыі аднаго чалавека.

Яшчэ ў 2017 годзе Лукашэнка тлумачыў, чаму прыняў рашэньне будаваць АЭС: «Гэта самыя высокія тэхналёгіі. У шэраг з касьмічнымі, IT-тэхналёгіямі, лічбавай эканомікай — за імі будучыня — я стаўлю і будаўніцтва атамнай станцыі».

Праблема ў тым, што ніхто з блізкага атачэньня Лукашэнкі ня змог ці не рашыўся растлумачыць яму простую рэч: АЭС — гэта тэхналёгія 1950-х гадоў, індустрыяльнай эпохі. Якраз у пэрыяд сацыялізацыі ягонай асобы, у час яго дзяцінства і маладосьці на інфармацыйным экране дамінавалі аповеды пра «мірны атам». Лукашэнка гэта добра засвоіў. Але ён прапусьціў, што з таго часу ў сьвеце адбылося ўжо некалькі тэхналягічных рэвалюцыяў. І сёньня АЭС — гэта ніякая не высокая тэхналёгія, а зусім наадварот. І не за ёю будучыня.

Зь іншага боку, паводле Лукашэнкі, статус ядзернай дзяржавы — гэта пытаньне бясьпекі. Як ён аднойчы казаў, ядзерную краіну не бамбяць.

Дарэчы, расейскія чыноўнікі ня вельмі разумеюць, навошта Беларусі яшчэ адна АЭС. Намесьнік міністра энэргетыкі Расеі Павел Сарокін казаў, што ў Расеі да ініцыятывы Лукашэнкі ставяцца «стрымана і з асьцярожнасьцю».

На гэтым тле рашэньне Лукашэнкі пра будаўніцтва яшчэ адной АЭС выглядаюць нейкім кур’ёзам. Можна за кошт чарговага расейскага шматмільярднага крэдыту запусьціць вялікую будоўлю, што ў статыстыцы адлюструецца ростам валавых паказьнікаў. А што будзе потым, хто і як будзе расплачвацца за гэтую афэру, здаецца, Лукашэнку ўжо ня надта цікавіць.

ГЛЯДЗІЦЕ ТАКСАМА:

Пасьля ўводу ў эксплюатацыю БелАЭС цана за электраэнэргію расьце насуперак абяцаньням уладаў