Кылмыш

Орусиянын жарнама сайттарынын бирине “Кыргызстандын жарандыгын алып берем” деген жарыялар чыгып жатканы тууралуу Жогорку Кеңеште маселе көтөрүлдү.

Кыргыз жарандыгын "саткан" жарыялар

Avito.ru сайтында Кыргызстандын жарандыгын 120 миң рублден 600 миң рублге чейин алып берүү жөнүндө жарнама жайнайт.

Мындай жарыяларга кардар катары байланышкан учурда Кыргызстандын жарандыгын алуу беш-алты айлык убакытты аларын жана ал мыйзамдуу экенин дароо айтышат экен. Биз жарнамадагы номурлардын бирине чалдык.

- Алло, саламатсызбы. Мен жарыя боюнча чалып жаттым эле...

- Угуп жатам.

- Кыргызстандан жарандык алуу боюнча сурайын деп...

- Ооба, алып бере алабыз. Болгону баасы боюнча өзгөртүү болууда. Кечинде толук маалымат бере алам.

- Болжол менен канча болот?

- 12 миң доллардай болот.

Мындай "кызмат" көрсөткөндөрдүн бири аты-жөнүн жашыруун калтыруу шарты менен кыргыз жарандыгын алуу жол-жобосун кенен айтып берди. Ал өзү Орусиянын жараны экен.

"Мыйзамда жылчыкча бар экен. Советтер союзунун жарандары, тактап айтканда союз тараганга чейин жашагандар Кыргызстанда жеңилдик менен жарандык алат. Мен билгенден 1991-жылы октябрга чейин төрөлгөндөр алса болот. Ошол эле учурда сиз Орусиянын жарандыгын да сактап каласыз. Орусия кош жарандуулукту кабыл алат. Албетте, кепилдик беребиз. Кыргызстандагы Ички иштер министрлигинде, паспорт берүүчү мекемеде байланыштарыбыз бар”, - деди бизге маалымат берген адам.

Ал соңку учурда кыргыз жарандыгын алууну каалаган орусиялыктар көбөйгөндүктөн мындай кызмат көрсөтүүнүн баасы өсүп кеткенин билдирди.

Ири сумма ичинде паспорт алууга документ чогултуу, тийиштүү органдарга арыз таштоо сыяктуу кызматтар кирет. Ал кыргыз жарандыгын алгысы келгендерди Бишкектен тосуп алып, коштоп жүрүүчүлөр бар экенин айтууда.

“Алгысы келгендер абдан көп. Кыргызстан азыр кыска мөөнөттө жарандык алууга ыңгайлуу. Жаман өлкө эмес, орус тилдүү, санкцияларга кабылган жок. Кыргыз паспорту менен Европага, АКШ ж.б. каалаган жерге барсаң болот. Азыр орус паспорту менен чет өлкөдө жүрүү кыйын. Мисалы, Түркияда орус паспортту менен узак мөөнөткө убактылуу жашоого уруксат бербейт, банк эсептерин ачуу кыйын”, - деди ал.

Жарандык алуудагы жылчыкча

“Кыргыз Республикасынын жарандыгы жөнүндө” мыйзамдан тышкары 1999-жылы кол коюлган “Беларустун, Казакстандын, Кыргызстандын жана Орусиянын ортосундагы жарандык алуунун жөнөкөйлөтүлгөн тартиби жөнүндө” макулдашуу бар.

Ага ылайык, СССР ыдыраган 1991-жылга чейин туулган жогорудагы үч өлкөнүн жарандары Кыргызстандын жарандыгын жөнөкөйлөштүрүлгөн шарт менен алса болот.

2022-жылы президент Садыр Жапаровдун 24 жарлыгы менен 6316 адам кыргыз жарандыгын алса, 646сы адам жарандыктан баш тарткан. Аталган төрт тараптуу макулдашууга 24 жарлыктын бешөөндө гана шилтеме берилген жана аларда Орусиядан жер которуп келгендердин ысымдары басымдуу.

Жогорку Кеңештин депутаты Гуля Кожокулова 18-майдагы жыйында мындай көрүнүштү кескин сынга алган.

“Бул нонсенс. Демек, Кыргызстандын жарандыгы сатылып калыптыр да. Биздин атайын кызмат кайда? Санариптик өнүктүрүү министрлиги эмне менен алек болууда? Биздин паспорттор ар кайсы жерде сатылгандыктан, дайыма ызы-чуу болот. Эми коммерциялык максатта сатыла баштаптыр”.

Орусия өткөн жылдын 24-февралында Украинага кол салгандан бери Борбор Азия анын ичинен Кыргызстанга келген орусиялыктардын агымы көбөйгөн. Алардын арасында кыргыз жарандыгын алууга ниеттенгендер да бар экени айтылып келет.

Алардын арасында бул өлкөнүн Мамлекеттик Думасынын депутатынын үй-бүлөсү, жергиликтүү кеңештердин депутаттары, спортсмендер, ишкерлер бар экенин "Хроники" иликтөө долбоору таап чыккан. Андагы маалыматта соңку үч жылда 352 орусиялык кыргыз жарандыгын алган.

Иликтөөчү журналисттер өз өлкөсүнүн жарандыгын алган кыргыздарды эсепке алган эмес. Орусияда туулган жана жөнөкөйлөштүрүлгөн тартипте жарандык алгандарга гана анализ жасашкан.

"Хроники" Түндүк Батыш федералдык округунун статистикасын өзүнчө карап чыккан. Алардын эсебинде 2021-жылдан бери бул аймакта туулуп- өскөн 43 киши Кыргызстандын жарандыгын алган.

Эл аралык Transparency International уюмунун Орусия боюнча кеңсесинин директору Илья Шуманов бул процессти орус элитасы Кыргызстанды дүйнөгө жол ачкан укуктук талаа катары колдонуп жатканы менен түшүндүргөн.

“Бул Кыргызстанды экинчи паспорт алууга жардам бере турган укуктук талаалардын бири катары тандашканын билдирет. Ал экинчи паспорт дүйнө кыдырып саякаттаганга, бизнес жүргүзгөнгө чектөөнү алып салат жана банктык чектөөлөрдү жоёт. Бул көпчүлүк орусиялыктар тушуккан кыйынчылыктарды жеңилдетет. Мунун Кыргызстан үчүн кандай тобокелдиктери болушу мүмкүн? Ушундай схеманы криминалдык өтмүшү бар адамдар да колдонуп жатат”.

Кыргыз өкмөтүнүн реакциясы

Санариптик өнүктүрүү министрлиги бул жарнамаларга байланыштуу комментарий берип, мындай маалыматтарга алданбоого чакырды.

Кыргызстандын жарандыгына кабыл алуу же чыгаруу иши менен министрликтин Калкты жана жарандык абалдын актыларын каттоо департаменти алектене турганын билдирди.

Мыйзам боюнча, 18 жашка чыккан чет өлкөлүк жана жарандыгы жок адамдар кыргыз жарандыгын алууга арыз берсе болот. Ал үчүн акыркы беш жылда Кыргызстанда туруктуу жашашы керек. Ата-энесинин бири Кыргызстандын жараны болсо, Кыргыз ССРинде төрөлүп, мурдагы СССРдин жарандыгын алгандар жарандыкты жөнөкөйлөтүлгөн тартипте алат.

Буга чейин президент Садыр Жапаровдун жарандыкка кабыл алуу жөнүндө 2022-жылы чыгарган жарлыктарынын негизинде Орусиянын ондогон таанымал аткаминерлери менен ири ишкерлери Кыргызстандын жарандыгын алганы талкуу жараткан.

Чүйдүн Дмитриевка айылында террорчулукка шектүүнү кармоо учурунда атышуу болду. Ички иштер министрлиги куралчан адам жок кылынганын, аны кармоо учурунда эки күч кызматкери жарадар болгонун билдирди.

Ош шаардык милициясы ал куралчан киши Оштогу бир нече оор кылмыштарга шек саналган жана экстремисттик, уюшкан топтун мүчөсү экенин кабарлады.

"Шектүү ижарадагы үйдө турчу"

Мындан 3-4 күн мурун "Оштон келдим" деген киши айыл өкмөт жана медресеге жакын жердеги үйлөрдүн бирин ижарага алган экен. Үй ээсинин тууганы Марина Мусаеванын айтымында, ал киши аялы, баласы менен жашай турганын айткан.

"Үй толук күйүп кетти, бир адамды кармаш үчүн төрт граната ыргытышты. Аны кармоонун алдында аялы менен кызын чыгарып кетишти. Өзүн кармайм деп бүт үйдү талкалашты", - деген Мусаева үй ээси ушул тапта Орусияда экенин билдирди.

Алар үйдү ижарага берип жатып, келген кишинин аты-жөнүнө кызыкпаганын кошумчалады. Окуя болгон үйдүн коңшусу Галя Оспанова таңкы саат 6 чамасында катуу жардыруудан ойгонуп кетип, атышууга күбө болгон экен. Ал шектүүнү кармоо 1-2 саатка созулганын айтып берди:

“Саат 7лерде катуулап баштады. Эшикке акырын чыгып карасак, милиция кызматкерлери жүрүптүр. Саат 8ге жакын чопкутталган машинелер келген. Бул үйдө ижарага алгандар жашайт. Бири көчүп келет, кайра кетет. Ким жашаганын деле билбей калабыз", - деди Оспанова.

Кыргызстан мусулмандарынын дин башкармалыгы окуя болгон учурда “Зулкарнайн” кыздар медресесинин студенттери коопсуз жайга көчүрүлгөнүн билдирди. Журналисттер барган учурда Кант шаарынын чыгыш тарабынан Дмитриевка айылына кире турган автожол убактылуу жабылып, күч кызматтарынын атайын техникасы жүрдү.

Атышуудан күч органынын эки кызматкери жараат алганын Саламаттык сактоо министрлигинин басма сөз кызматы ырастады. Алардын бири амбулатордук жардам алса, жамбашына ок тийген экинчи кызматкер Улуттук госпиталга жаткырылган.

Азырынча Ички иштер министрлиги, Улуттук коопсуздук комитети жок кылынган шектүү жөнүндө кенен маалымат тарата элек.

Коопсуздук кеңешинин катчысы Марат Иманкулов окуя боюнча “Азаттыкка” комментарий берген учурда Кыргызстанда ар кандай уюмдардын мүчөлөрү бар экенин билдирип, укук коргоо органдары алар менен күрөшүп жатанын кошумчалады.

“Ички иштер министрлиги менен атайын кызмат өздөрүнүн ишин кылып атат. Жалпы өлкөдө абал тынч”, - деди Иманкулов.

Операцияда жабыркаган чет элдик туристтер

Шектүү турган үйгө жанаша ижарада чет өлкөлүк туристтер да жашап жатканы белгилүү болду. Алар атайын опарациянын алдында үйдөн чыгарылган.

Бирок, айрым туристтердин документтери, керектүү буюмдары күйүп кеткен. 24.kg агенттигине Ысык-Ата районун акими Алмазбек Осмонов 18 чет өлкөлүктүн бири Франция, бири Беларус өлкөсүнөн жана калганы Орусиядан келгенин айтып, аларга бардык тийиштүү жардам берилерин билдирген.

Карактоо, зордуктоо, кол салууга шектелген уюшкан топ

Ош шаардык милициясы Чүйдө жок кылынган киши Ош аймагындагы бир нече оор кылмыштарга шектелген кылмыштуу топтун мүчөсү экенин “Азаттыкка” маалымдады. Тактап айтканда, Ошто январда ишкерлердин каражаты делген ири суммадагы акча жүктөлгөн жол тандабас аткыланып, каракталган. Анда эки адамга ок тийген.

Жакында эле Ошто акча алмаштыруу жайлардын биринде 3,6 миллион сом каракталып, акчанын ээси токмоктолгон. Ош шаардык ички иштер башкармалыгынын басма сөз катчысы Замир Сыдыков бул топ жогорудагы карактоо кылмыштарынан сырткары, зордуктоо, атайын кызматтын кызматкерине кол салууга дагы шек саналып жатканын “Азаттыкка” кабарлады:

“Банданын дагы бир мүчөсү ошол жактан кармалды. Бүгүнкү каза болгон террорист ошол. Бүгүнкү Чүйдө болгон окуяга да катыштыгы бар ошол баланын. Ошто тогуз адам бар азыр - сегиз эркек, бир аял. Чекит коюла элек. Комплекстүү ыкчам издөө, кармоо иштери уланып жатат. Бир нече курал-жарак алынган. Бишкектин, Чүй, Ош, Жалал-Абад облустарынын ички иштер органдары, Улуттук коопсуздук боюнча мамлекеттик комитет (УКМК) менен биргеликте коопсуздук иш-аракеттерин жүргүзүп жатабыз. Ноокатта да бир кылмышка тиешеси бар деп жатышат, УКМК кызматкерине кол салган деген. Диний экстремизмге жана каракчылыкка ыктаган кылмыштуу топ болуп жатат”.

Ондогон курал-жарактар кайдан келген?

Буга чейин милиция Ошто бул кылмыштуу топтун мүчөлөрү кармалганы жөнүндө маалымат таратып, видео дагы жарыялаган. Милиция көп сандагы курал-жарактар табылганын маалымдаган. Ош шаардык милициясы кармалгандар жөнүндө тергөөнүн жүрүшүндөгү жаңы жагдай катары алардын айрымдары экстремисттик топтун мүчөлөрү экенин билдирген.

Милициянын маалыматына караганда, 12-13-майда кармалган тогуз адамдын бири аял киши. Ал чек-араны мыйзамсыз кесип өтүп, жасалма документ алып жүргөнү үчүн кармалып турат. Колго түшкөндөрдүн үчөө Өзбекстандын жараны. Алардын бири мамлекеттер аралык издөөгө алынган.

Өлкөнүн түштүгүндөгү куралдуу топтун кармалышы жай тургундарды да чочулатты. Коомчулукта ондогон курал-жарак, жардыруучу заттарды кайдан алды деген суроо жаралды. Ош мамлекеттик университетинин окутуучусу Абдыжапар Аккулов мындай пикирин билдирди:

"Бул курал-жарактардын табылышы коңшу өлкөлөргө чек араларды ачып салгандын кесепети деп айтылып жатат. Мен ойлойт элем, булар мурдатан эле аракет кылып кирген топтор. Бизде радикалдык топтор, кыймылдар бар да. Эң кызыгы, тыюу салынган диний экстремисттик топтор, курал менен жүргөндү мыйзамдуу көрүнүшкө айлантып алышты. Кечээ кармалгандар алардын бир чети эле болушу толук ыктымал, буга окшогондор өлкөдө көп окшойт деген ойго келип турам", - деди Аккулов.

Милициянын отставкадагы кызматкери Калтарбек Кыдыровдун пикирин угалы.

"Мен иштеп жүргөн учурда мындай көрүнүшкө кабылган эмесмин. Кечээги окуяны көрүп таң калдым. Коңшу Өзбекстандын атайын кызматы бул боюнча ыкчам иштейт. Негизги куралдар Тажикстандан кириши мүмкүн. Ал эми жардыруучу заттардын кимге тиешелүү экенин такташ керек. Мүмкүн аскер бөлүктөрүнүкүбү же милицияныкыбы? Учурда мындай курал-жарактарды табуу кыйын. Бул көрүнүштү кылмыш чөйрөсүнүн адамдары баш көтөрүп жатканы менен байланыштырса болот. Мурун бул сыяктуу көрүнүштөр жок болуп кеткен", - деди Кыдыров.

Ишкер Кушбак Шайиев бийликти мындай көрүнүшкө тез арада чара көрүүгө чакырды.

"Бул окуялар кайталана берсе, башка жактан келген жарандар, ишкерлер эмес шаардын тургундары өздөрү жашагысы келбей калышы толук ыктымал. Жабыркаган ишкерлерди да көрүп жатабыз. Бул жакшылыкка алып барбайт", - деди ал.

2010-жылдагы Июнь окуяларынан кийин Ош шаарынын өзүнөн эле 50 курал жоголгон, алардын көпчүлүгү али күнгө чейин табыла элек. Ал эми Ош облусунан 115 курал жоголуп, анын 79у табылган, 39у дайынсыз. Ош шаардык милициясы кармалгандардан табылган куралдардын 2010-жылы жоголгондорго тиешеси жок экенин айтты.

Улуттук статистика комитети 2022-жылы Кыргызстанда уурулук, каракчылык жана тоноо күч алганын маалымдаган. Ички иштер министрлиги майда кылмыш көбөйүп, оор кылмыштар азайганын тактаган. Буга чейин Улуттук коопсуздук комитеттин жетекчиси Камчыбек Ташиев уюшкан кылмыштуу топтор менен аеосуз күрөш болоорун билдирген.

Кыргызстанда буга чейин да террорчулукка шек саналган адамдарды кармоодо адам өмүрү кыйылган учурлар катталган.

2015-жылы 12-октябрда №50 абактан качкан төрт кылмышкер үчөө кармоо учурунда өлтүрүлүп, бирөө тирүү кармалган. Качууга аракет кылган беш кылмышкердин үчөө түрмөдө табышмактуу жагдайда жан берген.

Аларды кармоо учурунда беш тартип сакчысы жана эки жай тургун ажал тапкан.