Кыргызстанда чек ара айылдарындагы турак жайларды чет өлкөлүк жарандарга сатууга тыюу салуу сунушталууда.
Мындай демилге “Ата Мекен” фракциясынын бүгүнкү жыйынында көтөрүлдү. Өкмөт Кыргызстанга тиешелүү турак-үйлөр дале болсо коңшу тажик атуулдарына сатылып жатканын тастыктап, маселени чек ара айылдарына өзгөчө макам берүү менен чечебиз деп жатат.
Ал эми жергиликтүү тургундар коңшулар менен талаштуу жерлер такталмайынча чыр-чатактар чыкканы чыккан дешет.
Чек араны мыйзам бекемдейби?
Кыргызстандын Тажикстан жана Өзбекстан менен чектеш айылдарында кыргыз жарандары турак жайларын коңшу өлкөнүн жаранына сатып, көчүп кеткен учурлар уланууда. Өзгөчө талаштуу аймактарда жердин коңшу өлкөгө өтүп кетишин токтотуу үчүн эл өкүлдөрү атайын мыйзам кабыл алууну сунушташууда. Алардын бири - “Ата Мекен” фракциясынан депутат Бактыбек Калмаматов:
- Чек арада жашаган жарандар үйлөрүн сатууга муктаж болсо, аны мамлекетке сатыш керек. Кошуна мамлекеттин же чет өлкөнүн жарандарына сатууга тыюу салуу боюнча мыйзамды алып киргизели деп жатабыз. Эгер үйдү сатып жибере турган болсо, ал адам жаза тарткандай кылып, көрүнүшкө тез арада бөгөт коюшубуз керек.
Өкмөттүн чек араларды делимитациялоо жана чек ара аймактарын өнүктүрүү бөлүмүнүн башчысы Курбанбай Искандаровдун билдиришинче, чек ара айылдарында миграциянын күч алып, социалдык шартын начарлашы кыргыздардын көчүп кетишине себеп болууда. Бул маселе өзгөчө Баткен облусунда көбүрөөк байкалып жатат:
- Мисалы, Лейлектин Максат айылында мамлекет тарабынан атайын курулган 62 үй шарттын жоктугуна байланыштуу ташталып, сатылып кеткен. Азыр деле ушундай маселе Баткен районунда бар. Таш-Тумшук айылындагы үйлөр тажик жарандарына сатылып, мамлекет акча бөлүп, кайра сатылып алынып, чек арачыларга берилди. Лейлек районундагы Арка массивинде чек ара кайтарылбай, ачык турат. Ал жерде 60тан ашык үй тажик жарандарына сатылып кеткен.
Үйлөрдүн сатылышы боюнча тажик тараптын позициясы азырынча белгисиз.
Өзгөчө макамдан өзгөрүү болобу?
Өкмөт Кыргызстандын чегинде жашаган жарандардын агымын токтотуу үчүн “Өзгөчө макамы бар айрым чек ара аймактарынын коопсуздугун камсыздоо жана өнүктүрүү боюнча мамлекеттик программа” иштеп чыкты. Ага ылайык, тургундар көчүп кетүү коркунучу көбүрөөк делген Баткендеги 50 айыл, Жалал-Абаддагы 8, Оштогу 2, Ысык-Көлдөгү 4, Нарындагы 1 айыл өзгөчө макамга ээ болот.
Бул программа Жогорку Кеңеште жактырылса, чек ара айылдарына мектеп курулуп, социалдык муктаждыктар камсыз кылынат. Бирок Баткен районунун Ак-Сай айылынын тургуну Таалай Ибраимовдун пикиринде, алгач чек арадагы талаштуу жерлер такталышы абзел:
- Чек арада сатылып кетип жаткан үйлөрдү кыргыздар биздики десе, ошол эле учурда тажиктер да биздики дешет. Себеби ал жерде эки-үч жолу делимитация жүрүп, алар башка, биз башка картаны көтөрүп чыгып жатабыз. Чек ара айылдарында социалдык объекттерди салуу керек. Бирок биринчи кезекте чек ара такталып бүтпөсө, кыйын болот.
Кыргызстан эгемендик алгандан бери Тажикстан жана Өзбекстан менен чек арасында талаштуу аймактар боюнча мунаса табылбай келет. Өкмөттүн Чек араларды делимитациялоо бөлүмүнүн маалыматы боюнча, Өзбекстан кыргыз тарап менен макулдашпастан 600 чакырым чек арасын аң казып, коруп алды. Тажик тарап 2012-жылы Кыргызстан менен чек араны тактап бүтөм деп ниеттенип келет. Бирок бул өлкө менен талаштуу жайлоолордун маселеси алигиче чечиле элек.
- Саясий эрк деген эки тараптын саясий чек араны чечүүгө конституциялык укугу бар деңгээлдеги адамдар же уюмдар сүйлөшүп туруп, бир чечимге келиши. Эксперттерди "барып чечип кел" деп кыйнай бербей, “биз мындай чечтик, мамлекеттин кызыкчылыгы үчүн ушул керек, мамлекеттин чек арасын ушуну менен бүткөрүү керек” деп саясий бийлик директива бериши керек. Башкача айтканда тапшырма берүү абзел. Ошондо эксперттер ошол тапшырма боюнча иш алып барат. Мындай маселени эксперттер өздөрү чече албайт.
Чек ара такталбагандыктан жергиликтүү тургундар арасында жыл сайын карама-каршылыктар чыгып келет. Расмий маалымат боюнча, 2011-жылы Кыргызстандын Өзбекстан жана Тажикстан менен чектешкан аймактарында 50дөн ашуун чыр-чатак катталган.
