Буга чейин кыргыз бийлиги мамлекеттин карамагындагы айрым банктарды сатуу ниетин билдирген. Мындай шартта мамлекеттик жаңы банк түзүүнүн максаты эмнеде? Бул банк кандай иштейт?
Министрлер кабинетинин банк түзүү боюнча токтому 2024-жыл аяктап баратканда, 26-декабрда чыкты.
Документке ылайык, жаңы банк түзүү өлкөнүн банк секторун жана финансы системасын өнүктүрүү, банктык кызмат көрсөтүүлөрдүн жеткиликтүүлүгүн жогорулатуу жана экономиканы санариптештирүүгө дем берүү максатын көздөйт. Ал толук мамлекетке караштуу болот.
Финансы министрлигине ачык акционердик коом формасындагы жаңы банк түзүү, мамлекеттик каттоодон өткөрүү жана уставдык капиталына 1 млрд сом чегерүү тапшырмасы берилди.
Ар бири 1000 сомдук бир миллион даана акция чыгарылат. Уставдык капитал 2027-жылга чейин 5 млрд сомго жеткирилет. Банктык операцияларды жүргүзүү үчүн тиешелүү лицензия алынат.
Президенттин Иш башкармалыгына жаңы банкты туруктуу имарат менен камсыздап, техникалык жана коммуникациялык жактан тейлөө милдети тапшырылды.
Өкмөттүн чечимине ылайык, “Кылым банкка” эсептешүүлөрдү жана клиринг (жеке жана юридикалык жактардын ортосундагы накталай эмес акча которуулар) операцияларын жүргүзүү, баалуу кагаздарды сактоо жана эсепке алуу, ошондой эле Кыргызстандын аймагында чыгарылган баалуу кагаздарга идентификациялык код ыйгаруу укуктары берилип, ал өлкө аймагында борбордук контрагент, улуттук депозитарий жана номерлөөчү агент болуп эсептелет.
“Кылым банк” азыркы учурда Юстиция министрлигинен мамлекеттик каттоодон өтө элек.
Банк тармагы боюнча эксперт Бактыбек Шамкеев жаңы түзүлүп жаткан банктын аткара турган миссиясы тууралуу ой бөлүштү:
“Фондулук рыноктогу биздин өнүгүүбүз аябай жай темп менен жүрүп жатат. Азыр, менин билишимче, Министрлер кабинети мамлекеттик ишканалардын, жеке компаниялардын баалуу кагаздарын сатуу аркылуу ушул рынокту өнүктүрүү максатын коюп жатат. Ошонун негизинде ушул банк борбордук депозитарийдеги контрагент катары түзүлүп жатыптыр. Фондулук рынокко биздин ири ишканалар чыгып жатпайбы. Ошол эле Кытай - Кыргызстан - Өзбекстан темир жолунун, “Камбар-Ата” ГЭСинин баалуу кагаздарын сатыш үчүн ушул банк жардам берет. Фондулук рынокту иштетиш үчүн инвесторлорду тартыш керек, аларга “ушул баалуу кагаздар пайда алып келет” деп кепилдик бериш керек. Банк ошонун негизинде түзүлдү деп ойлоп жатам. Эгерде ал өзүнүн ишин жакшы алып барса, анда биздин мамлекеттик мекеме болобу, ири жеке менчик компаниялар болобу, өзүнүн өнүгүү стратегиясын иштеп чыгып, баалуу кагаздарды чыгарып, инвестиция тартат. Мен бул банк ушундай максат менен түзүлгөн деп ойлоп жатам”.
Мамлекеттин экономикадагы ролу өсүп барат
Соңку 3-4 жылда Кыргызстанда экономиканын ар кайсы тармактарына адистешкен ондогон мамлекеттик ишканалар түзүлдү. Былтыр май айында өткөн “Финтех жана туруктуу өнүгүү” аттуу каржы форумунда сүйлөп жатып. ошол кездеги өкмөт башчы Акылбек Жапаров мамлекет экономикадагы жетектөөчү күчтүн ролун өзүнө алганын билдирген. Ал экономиканын бардык тармактарына ири инвестиция тартуу үчүн Кыргызстандын алдыңкы корпорацияларын эл аралык биржаларга чыгарууга активдүү даярдык иштери көрүлүп жатканын айткан.
“Биз банк секторубузга чоң ишеним артабыз. 2050-жылга карата адегенде 30 миллиарддык ылдыйкы орбитага, андан кийин 200 миллиарддык стратосферага алып чыгууга тийиш болгон экономикалык өсүш темпине жетүү үчүн бизде жогорку деңгээлде өнүккөн, ийкемдүү, акылдуу финансылык жана банктык сектор болушу керек экенин билебиз. Биз эл аралык капитал рыногун жаңыдан изилдей баштадык. Буга кызыгуу бар экенин айткым келет. Бирок биз чогуу активдүү иштешибиз керек”, - деген Жапаров.
Бирок бизнес чөйрө рыноктук механизмдер бузулуп, мамлекет экономикага ашыкча кийлигишип жатканын айтып, коңгуроо кагууда.
Былтыр июлда Эл аралык ишкерлер кеңеши билдирүү таратып, өкмөт мамлекеттик компанияларга эксклюзивдүү укук берип, бизнестеги атаандаштыкка доо кетирип жатканын айткан. Уюмдун пикиринде, мамлекет айрым тармактарды монополия кылып, рыноктук экономиканын өнүгүшүнө тоскоол болуп жатат.
Жогорку Кеңештин депутаты Элдар Абакиров экономикада мамлекеттин ролу жалпы катышуучулар үчүн бирдей эреже түзүү жана анын аткарылышын көзөмөлдөө менен чектелиши туура болот деген пикирин айтты:
“Мамлекеттин негизги милдети, албетте, жалпы эрежелерди орнотуу. Мындай айтканда, адилеттүүлүк, мыйзамдуулук. Ошол эрежелерди сакташы керек. Мамлекет өзү бир чарбалык ишкана түзүп, жеке тармакка атаандаштык кылып жатса, бул өзү жакшы эмес. Анткени мамлекетте эки рол бар да. Өзү эреже орнотуп, көзөмөлдөйт. Анан өзү дагы ошол жерде атаандаштык кыла баштаса, анда жеке ишканалар кызыкпай калат. Демек, мамлекет экономикага ашыкча кийлигишпеши, жеке секторго атаандаштык кылбашы керек. Кайсы бир сектордо жеке компаниялар жок болсо, анан монополияга таандык бир тармак болсо, ошол тармакта мамлекеттик ишканалар болушу мүмкүн. Негизи, дүйнөлүк көз караш менен караганда, мамлекеттик чарбалардын үлүшү жалпы экономикада 30% ашпаш керек, андан төмөн да болуш керек деген көз караш бар”.
Расмий статистика боюнча, Кыргызстанда 21 коммерциялык банк бар. Кыргыз банктарынын пайдасы 2022-жылдан тартып кескин өскөн. Банктар 2024-жылдын он айында 26 млрд сом таза пайда тапкан. Анын көп бөлүгү валюталык операциялардын (акча которуулар, ар түркүн кызматтар үчүн комиссиялар, валюталарды конвертациялоо ж.б.) түшөт.
Буга чейин мамлекеттин колунда “РСК банк” (азыркы “Элдик банк”), “Айыл банк” жана “Керемет банк” деген үч коммерциялык банк болгон. Муну менен катар, 2022-жылы Мамлекеттик өнүктүрүү банкы түзүлгөн. Ага өлкөдөгү ири инвестициялык долбоорлорду каржылоо миссиясы жүктөлгөн.
2018-жылы Улуттук банк менен Мамлекеттик мүлктү башкаруу фондуна өткөн “Керемет банктын” акцияларынын 97,45% былтыр март айында Финансы министрлигинин колуна тийген. Банктын ишмердигин капиталдаштыруу үчүн өкмөт ага 8,5 млрд сом каражат салган.
Беш-алты жылдан бери илең-салаң иштеп, колдон колго өтүп келген банкты башында мамлекет өкмөттүн короткон чыгымына баалап, сатыкка чыгарган. Бир нече жолу сатылбай калган. Бирок жыл аяктап жаткан маалда банктын 75% үлүшү чет элдик инвесторлорго сатылганы кабарланган. Мамлекеттин колунда акциялардын 22,45% калган.
Шерине