Вольная студыя

Гэнік Лойка: У Беларусі ня стала беларускамоўных школаў

Паводле афіцыйнай статыстыкі ў Беларусі 51% беларускамоўных школаў. Але якая рэальнасьць схаваная за лічбай 51%? Cкульптар Гэнік Лойка, які адстойвае права сваіх дзяцей вучыцца па-беларуску.

Інак Мікалай: Малюся за вяртаньне бел-чырвона-белага сьцяга

Сямнаццаць гадоў інак Мікалай жыве ў Жыровіцкім Сьвята-Ўсьпенскім манастыры. За гэты час ён выпусьціў у сьвет пяць паэтычных зборнікаў (як паэт Зьніч), арганізаваў рэгулярнае выданьне багаслоўска-літаратурнага лістка «Жыровіцкая абіцель». У «Вольнай студыі» мы гаворым зь ім пра нацыянальных герояў і антыгерояў Беларусі, пра манархічны лад і пра вяртаньне бел-чырвона-белага сьцяга на дзяржаўныя флягштокі.

Тварам да шыбеніцы: выйшла ў сьвет паэтычная Калінаўскіяна

«Тварам ды шыбеніцы» — пад такой назвай днямі выйшла ў сьвет паэтычная анталёгія, прысьвечаная Кастусю Каліноўскаму. Уклаў анталёгію і напісаў да яе прадмову літаратуразнаўца Язэп Янушкевіч — сёньняшні госьць «Вольнай студыі».

Чалавек пад нумарам СШ-785

У лёсе гэтай жанчыны шмат што ўражвае. За два гады сяброўства ў Саюзе беларускай моладзі яна сем гадоў адпакутавала ў Гулагу, дзе была сьведкай славутага Кенгірскага паўстаньня вязьняў.

Пра беларусаў, якіх загубіў алькаголь

На прэзэнтацыі «Сіняй кнігі беларускага алькаголіка» (Логвінаў, 2012) яе аўтар змушаны быў называцца ягонай даверанай асобай. На гэта былі дастаткова важкія прычыны. У кнізе дзейнічаюць рэальныя асобы, і не заўсёды пэўная інтэрпрэтацыя тых ці іншых падзеяў магла ім ці іхным нашчадкам спадабацца. Запрашаючы засакрэчанага аўтара ў студыю, я ня быў упэўнены, што ён пагодзіцца рассакрэціцца.

Кшыштаф Занусі: Сіла беларусаў праяўляецца ў супраціўленьні

Гутарка са славутым рэжысэрам пра кіно польскае і беларускае, пра супернічаньне культураў і адносіны паміж мастаком і ўладай.

Эдуард Акулін: Мы адракліся ад свайго прарока

7 студзеня адзначае сваё 50-годзьдзе Эдуард Акулін — паэт і бард, намесьнік старшыні Саюзу беларускіх пісьменьнікаў, рэдактар літаратурнага квартальніка «Верасень».

Алесь Пушкін: Плошча павінна быць з галавой

Плошча ці прошча — барыкадны ці духоўны супраціў? Госьцем «Вольнай студыі» — мастак Алесь Пушкін, які днямі выйшаў на волю пасьля 12 сутак у спэцізалятары на Акрэсьціна.

Хведар Нюнька: Беларусы ў Літве сваёй дзяржавай кінутыя

Заплянаваны на наступнае лета чарговы зьезд беларусаў сьвету ў Менску можа і не адбыцца. Зь незразумелых прычынаў беларускія амбасады перасталі даваць візы найбольш актыўным прадстаўнікам беларускай дыяспары.

Данута Бічэль: Ад улады мне ўзнагародаў ня трэба

3 сьнежня — юбілей у паэткі, эсэісткі і грамадзкай дзеячкі Дануты Бічэль.

Валерыя Навадворская: Не аддавайце Беларусь!

У почаце клясыкаў — герояў кнігі Валерыі Навадворскай «Паэты і цары» — фігуруюць Васіль Быкаў і Ўладзімер Караткевіч. Чым іх творчасьць блізкая аўтарцы, якая лёгка цытуе беларускіх майстроў слова ў арыгінале? Чаму дыктатары не сябруюць між сабой, і ў якой краіны — Беларусі ці Расеі — больш сьветлая будучыня?

Шушкевіч: На першае месца стаўлю Ельцына

У маскоўскім выдавецтве «Росспэн» выйшлі ў сьвет успаміны Станіслава Шушкевіча «Маё жыцьцё, крах і ўваскрошаньне СССР».

Алесь Краўцэвіч: «Напалеон у адносінах да ВКЛ быў цынікам»

Сёлета адзначаюцца 200-я ўгодкі ад часу вайны 1812 году. Перад пачаткам расейскай кампаніі Напалеон сустракаўся з Тадэвушам Касьцюшкам, спадзеючыся залучыць яго ў хаўрусьнікі. Чаму два ваенныя геніі не прыйшлі да паразуменьня? Якія пляны ў Напалеона былі адносна Вялікага Княства? І чаму ўрад ВКЛ не выканаў сваіх абяцаньняў, дадзеных францускаму імпэратару? На гэтыя пытаньні адказвае доктар гістарычных навук Алесь Краўцэвіч.

Мая Яніцкая: «Слуцкія паясы ня мецьмуць попыту»

Паводле распараджэньня кіраўніка краіны да канца гэтага году ў Беларусі павінен быць наладжаны масавы выпуск слуцкіх паясоў. Ці магчыма за такі кароткі тэрмін аднавіць страчаную ткацкую тэхналёгію? І ці будзе на фабрычных вырабах выява Пагоні — як на паясах XVII–XVIII стагодзьдзяў? Пра гэта ды іншае — у гутарцы з мастацтвазнаўцай Маяй Яніцкай.

Барыс Пятровіч: Не да сьвята, калі ў суседзяў — бяда

Пакуль справа ў дачыненьні «Архэ» ня спыненая, наша сьвяткаваньне выглядала б блюзьнерствам, а гэта не па-дзеяслоўску...

Язэп Янушкевіч: «Гісторыя крыўскай кнігі» — подзьвіг Ластоўскага

2012 год можна з поўным правам назваць Годам Вацлава Ластоўскага — у верасьні ў Глыбокім быў адкрыты яму помнік, а нядаўна выдавецтва «Мастацкая літаратура» ажыцьцявіла факсымільнае выданьне «Гісторыі беларускай (крыўскай) кнігі» — самай значнай працы расстралянага ў 1938-м акадэміка. Пра вернутага Ластоўскага і пастаўленага пад сумнеў Паўлюка Багрыма, чые 200-я ўгодкі будуць адзначацца неўзабаве, мы сёньня гутарым з гісторыкам літаратуры Язэпам Янушкевічам.

Іван Драч: «Пасьля Чачні Крэмль павярнуўся да Ўкраіны і Беларусі»

Вобразнае вызначэньне сучаснай украінскай сытуацыі даў паэт Іван Драч: «Мячом Дняпра расьсечана Ўкраіна».

«Гродназнаўства» стала самай запатрабаванай кнігай у Горадні

Падручнік «Гродназнаўства» стаў самай запатрабаванай кнігай у Горадні. А ўсё праз дзеяньні ўладаў, якія прызналі кнігу крамольнай і распачалі перасьлед яе аўтараў. Адзін зь іх — дацэнт Гарадзенскага дзяржаўнага ўнівэрсытэту імя Янкі Купалы Андрэй Чарнякевіч — нават быў тэрмінова звольнены з працы. Хоць навідавоку былі парушэньні працоўнага заканадаўства.

Генадзь Драздоў: «Міліцыянты гатовыя страляць — гледзячы па абставінах»

Тры мільёны штрафу атрымаў у Смаргонскім судзе мастак Генадзь Драздоў. Так скончылася для яго ўшанаваньне памяці арганізатара мясцовага антыкамуністычнага падпольля Расьціслава Лапіцкага, прыгаворанага да найвышэйшай меры пакараньня ў 1950 годзе.

«Дуліна ад Барадуліна» — для маральна ўстойлівых

Гэтай кнігі я ня бачыў на паліцах бібліятэк. Я не сустракаў яе на букіністычным кірмашы ў Ждановічах, дзе можна знайсьці ўсё — ад пагрызеных мышамі савецкіх клясыкаў да юнацкіх вершаў Карла Маркса. На паліцах кнігарні «Ў», адведзеных пад модны апошнім часам бук-кросінг, яе таксама дарэмна шукаць. Кніга чытаецца, не збываецца і не прадаецца.

Барадулін-Дамавік і Бураўкін-Бай

Саюз беларускіх пісьменьнікаў сумесна з грамадзкай кампаніяй «Будзьма беларусамі!» рыхтуе да выданьня незвычайны паэтычна-міталягічны каляндар, дзе ў фотавобразах розных міталягічных істотаў выступяць знакамітыя беларускія паэты.

Дмытро Паўлычка: «Я вазьму ў рукі зброю»

Каб выступіць на Майдане Незалежнасьці, Дмытру Паўлычку ня трэба выходзіць з уласнай кватэры, дастаткова выйсьці на гаўбец. Што ён і рабіў падчас «аранжавай» рэвалюцыі.

Леанід Лыч: «Сталінобусы — гэта зьдзек са Сталіна»

Над кнігай «Нацыянальна-культурнае жыцьцё Беларусі на тэрыторыі функцыяваньня нямецкага акупацыйнага рэжыму» Леанід Лыч працаваў некалькі гадоў. Летась яна выйшла ў львоўскім выдавецтве «Воля».

Аляксей Каўка: Галоўнае — наша здольнасьць да супраціву

Два першыя выпускі літаратурна-навуковага гадавіка маскоўскіх беларусаў «Скарыніч» пабачылі сьвет у дзяржаўным выдавецтве «Мастацкая літаратура». А наступныя сем дзе толькі ні выдаваліся — у Смаленску, у Маскве...

Алесь Краўцэвіч: «Гедымін у Беларусі заслугоўвае культу»

Яшчэ сем гадоў таму дзяржаўнае выдавецтва «Мастацкая літаратура» кнігай пра Міндаўга запачаткавала сэрыю «Жыцьцяпісы вялікіх князёў літоўскіх». Тады ж аўтар сэрыі доктар гістарычных навук Алесь Краўцэвіч падрыхтаваў наступны нарыс. Але з тае пары адносіны да ВКЛ ва ўладных структурах РБ зьмяніліся, і кнігу пра Гедыміна гісторык вымушаны быў выдаваць у Польшчы. Чым прыцягальная постаць Гедыміна для нас і чаму дзяржаўныя ідэолягі адмаўляюцца ад спадчыны ВКЛ? Пра гэта Алесь Краўцэвіч раскажа ў «Вольнай студыі».

Леанід Галубовіч: «Каб сіла красу не пакасіла»

12 гадоў таму ў перадачы «Вольная студыя» на Радыё Свабода паэт Леанід Галубовіч абвесьціў, што пакідае паэтычную творчасьць. Выдадзеная тады ж кніга пад назвай «Апошнія вершы» пацьвярджала ягоны намер.

Што здарылася з «Беларускай энцыкляпэдыяй»?

Беларуская энцыкляпэдычная школа ў свой час славілася на ўвесь Савецкі Саюз. Пераймаць досьвед беларусаў ехалі з блізкага і далёкага замежжа. Чаму ж сёньняшняя прадукцыя выдавецтва «Беларуская энцыкляпэдыя» выклікае так шмат нараканьняў? І чаму ў найноўшым энцыкляпэдычным даведніку не знайшлося месца для народнай артысткі Беларусі Зінаіды Бандарэнкі?

Іван Лепешаў: «Горай было толькі пры царызме»

Падчас падрыхтоўкі да друку «Слоўніка фразэалягізмаў» Івана Лепешава ў выдавецтве «Беларуская энцыкляпэдыя» пільнымі рэдактарамі з яго было выкінута больш за 500 устойлівых выразаў. У «крамольныя» яны трапілі найперш таму, што ў слоўнікавых артыкулах падаваліся са спасылкай на творы «нядобранадзейных» з гледзішча ўлады пісьменьнікаў.

Эрнст Сабіла: «Ад сьмерці мяне ратавала рука Божая»

На пачатку 1950-х за антысавеччыну ён быў асуджаны Менскім абласным судом да найвышэйшай меры пакараньня.

Выдадзены «Гарадзенскі архіў» Васіля Быкава

Сорак гадоў гэты архіў чакаў свайго часу, свайго дасьледчыка і свайго выдаўца. І вось у кніжнай сэрыі «Гарадзенская бібліятэка» пабачыў сьвет ёмісты том Васіля Быкава, куды ўвайшлі раней не публікаваныя аповесьць, сцэнар, запісы з нататнікаў, малюнкі... Чым працягвае зьдзіўляць Быкаў сваіх прыхільнікаў — гутарка з дасьледчыкам літаратуры Сяргеем Шапранам.

Натальля Сьліж: «У Беларусі надыходзіць час жанчынаў»

«Жанчыны ў гісторыі Беларусі» — пад такой назвай нядаўна пабачыў сьвет тэматычны нумар часопісу «АRCHE».

Славамір Адамовіч: «Канкурэнтаў сабе я ня бачу»

Народжаны на сьвет 8 сакавіка, ён вызначаецца акурат мужчынскім характарам. У незалежнай Беларусі ён быў першым пісьменьнікам, асуджаным за літаратурны твор. У Нарвэгіі, дзе пражыў амаль дзевяць гадоў, ён стаў адным зь першых беларускіх перакладчыкаў Нобэлеўскага ляўрэата Кнута Гамсуна. А сам сябе ён лічыць паэтам № 1 у Беларусі. Славамір Адамовіч напярэдадні свайго 50-годзьдзя — госьць «Вольнай студыі».

Асуджаны як «шпіён Ватыкану і Японіі»

11 лютага 1952 году ў адным з лягероў пад Тайшэтам закончыўся зямны шлях грэка-каталіцкага архімандрыта Андрэя Цікоты. Савецкія ўлады прапаноўвалі яму прыняць сан праваслаўнага япіскапа і ўзначаліць праваслаўную царкву ў Беларусі. Катэгарычная адмова прысьпешыла сьмерць былога генэрала Ордэну марыянаў... Да 60-х угодкаў ягонай пакутніцкай сьмерці — гутарка з дасьледчыкам беларускага хрысьціянскага руху Юрасём Гарбінскім.

Аляксандар Фядута: «Холад турмы і холад краіны — жудасныя рэчы»

Гэтай кнігі ў вокладцы з абгортачнай паперы вы ня знойдзеце ні ў кнігарнях, ні на Міжнародным кніжным кірмашы, які гэтымі днямі праходзіць у Менску. Пісалася яна ў СІЗА КДБ, гэтай званай турме-амэрыканцы ўзімку 2011 году.

Ігар Шклярэўскі: «Мова — гэта самастойнасьць дзяржавы»

На Прыпяці расьце і шуміць кронамі яго лес. Найлепшых беларускіх паэтаў — Рыгора Барадуліна і Ўладзімера Някляева — расейскія чытачы ведаюць па яго перакладах. Ён адшукаў беларускія сэнсы ў агульнаславянскім помніку — «Слове пра паход Ігара»… Ігар Шклярэўскі — расейскі паэт родам з Магілёўшчыны — сёньня госьцем «Вольнай студыі».

Уладзімер Халіп: «Літаратурай кіруе Бог, а не начальнік»

Нядаўні зьезд незалежнага Саюзу беларускіх пісьменьнікаў паказаў, што ў шэрагах ягоных няма ранейшага адзінства. Хтосьці з чальцоў даслаў на пісьменьніцкі форум зварот-ультыматум, хтосьці дэманстратыўна не зьявіўся ў Палац мастацтва, хтосьці намерыўся выйсьці з СБП сам, кагосьці выключылі калегі. Якой у сёньняшніх умовах павінна быць пісьменьніцкая арганізацыя, і ці пагражае беларускай літаратуры зьнікненьне? Гэтыя ды іншыя пытаньні я адрасую драматургу і сцэнарысту Ўладзімеру Халіпу.

Рыгор Сітніца: «Нацыянальнае хунвэйбінства трэба спыняць»

Ці ня самы яскравы нацыянальны тып беларуса вывеў у сваёй «Ладзьдзі роспачы» Ўладзімер Караткевіч. Гервасій Выліваха — хоць ён хобаль, залётнік ды піяка, але ж і адважны, гожы і пяшчотны беларус, неверагодны жыцьцялюб, і аўтар ім відавочна любуецца. Наўрад ці чытаў «Ладзьдю роспачы» расейскі тэлежурналіст Сяргей Дарэнка, які ў інтэрвію тэлеканалу «РТР-Беларусь» назваў нашу краіну «глухменьню Эўропы», а беларусаў — хобітамі. І адбылося гэта акурат у дзень народзінаў Караткевіча — 26 лістапада. Пр

Лявон Баршчэўскі: «Мілаш наказваў нам шукаць свабоду»

Цягам 2011 году — Году Чэслава Мілаша — у розных краінах сьвету ладзіліся імпрэзы памяці паэта, ажыцьцяўляліся разнастайныя выдавецкія праекты. Беларускія інтэлектуалы не стаялі ўбаку — пабачыў сьвет шыкоўны чатырохтомавік паэта, ладзіліся навуковыя канфэрэнцыі і літаратурныя сустрэчы па ўсёй краіне. У чым актуальнасьць Мілаша для сёньняшняй Беларусі? Госьцем «Вольнай студыі» — перакладчык Лявон Баршчэўскі.

Анатоль Вярцінскі: “Ня першую зіму воўк зімуе – перазімуем і мы”

Вітаўт Мартыненка: “Ляпісы” мне як беларусу нічога не даюць”

Тры інтэгратары над пустэчай?

Уладзімер Някляеў: «Дзень і гадзіну рэвалюцыі вылічыць немагчыма»

У беларускага абываталя можа скласьціся ўражаньне, што Ўладзімер Някляеў хоча вярнуцца ў турму. За мяжу яму выяжджаць нельга, а ён выяжджае, у масавых акцыях удзельнічаць забаронена, а ён удзельнічае. За што і атрымлівае афіцыйныя папярэджаньні ад улады. Тактыку свах паводзінаў палітык і паэт патлумачыў у «Вольнай студыі».

Лявон Вольскі: “Мне так і карціць запісацца ліцьвінам”

Цягам апошняга месяца Лявон Вольскі сустракаецца з публікай не як музыка, а як літаратар. У сэрыі "Кнігарня пісьменьніка" пры ўдзеле Згуртаваньня беларусаў сьвету "Бацькаўшчына" выйшла ў сьвет ягоная кніга "Міларусь". Знакамітага творцу ў новым – пісьменьніцкім – амплюа мы і запрасілі ў "Вольную студыю".

Алег Трусаў: «Камуністы хацелі на Пагоню начапіць чырвоную зорку»

Генадзь Бураўкін: «У дыктатараў прафэсіі няма»

28 жніўня спаўняецца 75 гадоў паэту і грамадзкаму дзеячу Генадзю Бураўкіну, чыё слова, па вобразным вызначэньні Рыгора Барадуліна, ня ведае дэвальвацый, заўсёды мае цьвёрдую цану.

Сьвятло Купальля ці прошукі цемры: вайна помнікаў у Маладэчне

Алесь Краўцэвіч: “Праваслаўная царква прыкрываецца рэканструкцыяй Каложы”

Вітаўт Мартыненка: «У аўтазаку я зразумеў: амапаўцы — не беларусы»

Музычны крытык Вітаўт Мартыненка мае II групу інваліднасьці і апошнім часам ня ўдзельнічае ў акцыях пратэсту. І сапраўды, што рабіць на акцыі з цукровым дыябэтам, калі чалавек мусіць прымаць лекі па некалькі разоў на дзень? І ўсё ж у лік пратэстоўцаў Вітаўт трапіў, а пасьля — у аўтазак і РАУС.

Галерэю «Вольныя мысьлі» прыкрылі пад маўчаньне мастакоў

Менск, Магілёўская, 12 — гэты адрас ведала ўся сталічная інтэлігенцыя. Цягам 10 гадоў тут дзейнічала мастацкая галерэя «Вольныя мысьлі», дзе адбываліся выставы, прэзэнтацыі новых карцінаў, сустрэчы з беларускімі творцамі. І вось у юбілейны для галерэі год яна раптоўна спыніла сваё існаваньне. Прычыны ў перадачы «Вольная студыя» тлумачыць адна з заснавальнікаў і куратараў «Добрых мысьляў» мастацтвазнаўца Тацяна Гара