Ці быў палітвязьнем Кастусь Каліноўскі

Гэтыя пытаньні ў Праскім акцэнце абмяркоўваюць кіраўнік праваабарончага цэнтру «Вясна» Алесь Бяляцкі, старэйшы аналітык Беларускага інстытуту стратэгічных дасьледаваньняў Дзяніс Мельянцоў і адзін з кіраўнікоў Цэнтру стратэгічных і зьнешнепалітычных дасьледаваньняў Юры Царык.

Ці ёсьць праўда ў абвінавачваньнях на адрас «Белага легіёну»?

​Дракахруст: Напярэдадні і пасьля Дня волі ў Беларусі адбываліся арышты па так званай «справе баявікоў» ці справе «Белага легіёну». Па справе агулам праходзяць 35 чалавек. Дзяржаўныя мэдыі надаюць ёй вялікую ўвагу, СБ апублікавала артыкул «Імя ім — легіён» з цытатамі з паказаньняў арыштаваных, БТ паказала стужку на гэтую ж тэму «Белы легіён чорных душаў». Агульная рэакцыя публікі — суцэльнае трызьненьне, выдуманая ад пачатку да канца справа ў стылі працэсаў 30 гадоў — «замаху на таварышча Варашылава». А на ваш погляд — ці сапраўды гэта абсалютна прыдуманая справа? Наагул кажучы, маглі быць нейкія рашуча настроеныя людзі з вайсковым досьведам, гаварылася ж, што сёлетняе 25 сакавіка стане вырашальным днём. Формулы пра рэвалюцыйную сытуацыю ў гэтую пратэстную кампанію гучалі, ну а рэвалюцыі рэдка адбываюцца толькі на «зялёнае сьвятло».

​Бяляцкі: Мабыць варта пачаць з таго, што самая амплітуда такога зьбіцьця сацыяльнай і палітычнай актыўнасьці, якая адбывалася гэтай вясной, яна застаецца фактычна такой, якую мы назіралі за апошнія 20 гадоў ужо некалькі разоў. Калі ўзьнімалася гэтая палітычная хваля, зараз яна падмацаваная сацыяльнымі праблемамі і пратэстамі, то тады ўлады, нягледзячы на ўсе зьнешнія акалічнасьці і на магчымыя цяжкасьці ў міжнародных стасунках, якія вымалёўваліся, нягледзячы на папярэджаньні, проста ўжывалі гвалт і ўсе гэта ішло прыкладна па тым сцэнары, па якім яно прайшло і зараз.

Я літаральна ўчора гартаў кніжкі па падзеях 2006 года і таксама тады мы бачылі, што дзесяткі людзей былі прыцягнутыя па абвінавачваньнях па розных артыкулах крымінальнага кодэкса з палітычнымі матывамі, а ўсяго за кампанію 2006 года было арыштавана і пацярпела больш за 1200 чалавек.

Тады былі іншыя групы, скажам тое ж самае «Партнэрства», якое паказвалі як групу, якая мела і зброю, і грошы, і займаліся супрацьпраўнымі дзеяньнямі. Вось гэтая самая схема застаецца фактычна той самай, дастаткова ўзгадаць фільмы, якія ляпіліся раней: «Дзеці хлусьні», «Жалезам па шклу» пасьля падзеяў 2010 году, чарговая падобная стужка была паказаная і зараз. І ўсё гэта робіцца па адным узоры. А што тычыцца канкрэтна тых абвінавачваньняў, якія вылучаныя зараз, то яны іншыя, яны замаскіраваныя, яны маюць іншы падтэкст, і тут трэба вельмі ўважліва разьбірацца і нам, праваабаронцам, і ўвогуле ўсяму грамадзтву.

З аднаго боку мы перакананыя, што ёсьць палітычныя матывы і яны відавочныя ў гэтых крымінальных справах. І таксама мы сьцьвярджаем, што парушаная прэзумпцыя невінаватасьці затрыманых, яны маюць няроўныя ўмовы абароны, і мы чакаем вельмі сур’ёзных доказаў абвінавачваньня ў тым, у чым іх абвінавачваюць.

Дракахруст: Дзяніс, Ваша ацэнка. Гэта проста надзьмутая бурбалка ці, апрыёры кажучы, маглі нейкія людзі прынамсі весьці нейкія размовы пра нейкія рашучыя дзеяньні?

​Мельянцоў: Мне падаецца, што тут улада, канешне, спрацавала на апярэджаньне. І нават калі не было тут нейкай непасрэднай пагрозы — ці то перавароту, ці то нейкіх масавых беспарадкаў, то яны спрабавалі прадухіліць патэнцыйную магчымасьць.

Па-першае, Беларусь мяжуе з двума ваюючымі краінамі і ёсьць інфільтрацыя зброі, ёсьць грамадзяне, якія езьдзілі на Майдан, якія езьдзяць у зону антытэрарыстычнай апэрацыі ва Ўкраіне, і адпаведна ствараецца ня вельмі добры кантэкст для ўладаў. І я думаю, што тут вырашалася пытаньне не толькі зьбіцьця вось гэтай пратэстнай хвалі і падвышэньня ўзроўню страху ў грамадзтве, але таксама была мэта ўскрыць тыя сеткі, арганізацыі ці групы асобаў, якія так ці інакш мелі кантакты з украінскімі ці то нацыяналістамі, ці то тымі дабравольнымі батальёнамі, якія ваююць на ўсходзе Ўкраіны з тым, каб мець прынамсі базу дадзеных і кантраляваць гэтых людзей у выпадку чаго.

Кампанія па пошуку і затрыманьні людзей, якія зьвязаныя з гэтымі групамі, праходзіла вельмі маштабна, праходзіла ў многіх гарадах, празь яе прайшло шмат людзей. І гэта дае падставу казаць, што гэта не проста паказная апэрацыя, а сапраўды магчыма была ва ўладаў нейкая наводка.

Вы, Юры, сказалі, што агульную рэакцыю публікі на абвінавачваньні была — суцэльнае трызьненьне. Насамрэч мы ня ведаем, якая рэакцыя беларускага грамадзтва, а мы бачым толькі тое, што адбываецца ў Фэйсбуку, якія там камэнтары, якія камэнтары экспэртаў у незалежных мэдыях і г.д., а вось як беларускае грамадзтва ў цэлым успрыняло тое, што падаецца празь дзяржаўнае тэлебачаньне, праз афіцыйныя газэты, мы пакуль што ня ведаем.

Расейскі сьлед

Дракахруст: Юры, наколькі я ведаю, вам бліжэй вэрсія пра тое, што ў гэтай «справе баевікоў» не абышлося без, як сказаў Лукашэнка, «закаранелага сябра Беларусі» — Расеі. У якім сэнсе не абышлося — расейскія спэцслужбы падкінулі беларускім калегам гэту тэму ці спрабавалі нават згуляць «у цёмную» з нейкімі радыкальнымі групамі ў Беларусі, ці справа «Белага легіёну» проста аб’ектыўна ў інтарэсах Крамля, і там ужо ня важна — прыклаў ён руку ці не?

​Царык: Я думаю тут справа і ў адным, і ў другім. З аднаго боку відавочна, што справа «Белага легіёна» і ў цэлым жорсткіх сцэнараў разьвіцьця падзеяў у рамках сацыяльных пратэстаў, адпавядае інтарэсам Крамля па мноству парамэтраў, пачынаючы з таго, што Крэмль не самотны аказаўся ў разгоне пратэстаў 26 сакавіка, і канчаючы тым, што калі афіцыйна Менск пачынае выдаваць дзіўныя заявы пра падрыхтоўку баевікоў для дзеяньняў на тэрыторыі Беларусі ва Ўкраіне і ў Польшчы — гэта падштурхоўвае Беларусь да самаізаляцыі, да прыпыненьня нармалізацыі адносінаў з Захадам. І гэта, безумоўна, адпавядае інтарэсам Крамля. Другі аспэкт, на які я б зьвярнуў увагу, гэта супадзеньне рыторыкі спэцслужбаў, дзяржпрапаганды і нават самога Лукашэнкі, які агучваў тое, што яму было дакладвалі спэцслужбы, з рыторыкай калядзяржаўнай прапаганды РФ, якая яшчэ ў 2015 годзе, на піку ціску на Беларусь па пытаньні знаходжаньня вайсковай базы на нашай тэрыторыі, адпрацавала ўсе гэтыя гісторыі пра баевікоў, якія рыхтуюцца нібыта ў Літве, Польшчы і Украіне, менавіта гэтыя тры краіны назваліся.

Адпаведныя расейскія мэдыі пісалі і пішуць пра «баевікоў-нацыяналістаў» у Беларусі, пра «падымаючы галаву нацыяналізм», пра падрыхтоўку Майдану, пра 15 сотняў баевікоў-нацыяналістаў і г.д. Як мы бачым, тое, што выдалі спэцслужбы (дарэчы, выдалі чужымі вуснамі, прэс-рэлізу КДБ мы так і не дачакаліся дагэтуль), цалкам паўтарала гэтыя расейскія формулы. Нарэшце, трэці аспэкт, больш сурʼёзны. Ёсьць сурʼёзныя падставы падазраваць і проста фальсыфікацыю доказаў. Мы ведаем сытуацыю з так званым «прарывам празь беларускую мяжу» з боку Украіны на аўтамабілі, які не перасякаў украінскую мяжу ні ў адным, ні ў іншым накірунку. І хто арганізаваў гэтую правакацыю — таксама вялікае пытаньне. Мы ведаем пра тое, што па «Белым легіёне» відэафіксацыя іх заняткаў вялася ў 2016 годзе, пра гэта казалі адразу некалькі ўдзельнікаў, дакладней, там ішлося ня столькі пра «Белы легіён», колькі пра вайскова-патрыятычны бабруйскі клюб «Патрыёт».

Мы ведаем, што па «гарачых сьлядах», на першых ператрусах ніякай нелегальшчыны ў фігурантаў справы вынята не было, зброя была дазволеная або гэта быў страйкбол, і толькі потым, калі праводзіліся паўторныя ператрусы, узьнікалі раптам у выпадку Лазоўскага і Дундукова некаторыя абʼекты, якія нібы падтрымлівалі аргумэнты абвінавачаньняў. Таму, на мой погляд, абʼектыўным супадзеньнем інтарэсаў тут справа не абмяжоўваецца і пры спрыяньні пэўных элемэнтаў у сілавых структурах Беларусі расейскі бок правёў даволі пасьпяховую апэрацыю па дэзінфармацыі кіраўніцтва Беларусі. Чым гэта скончыцца — паглядзім.

Каму патрэбная справа «Белага легіёну»?

Дракахруст: Калі казаць пра палітычны сэнс справы, то ў чым ён? Каля 1000 чалавек схапілі, далі штрафы, адміністрацыйныя арышты, прадухілілі, паводле ўладаў, пераварот, ці паўстаньне, ці тэракт. Нашто далей пераводзіць гэта ў рэчышча менавіта крымінальнай справы, як яно ў 2010 годзе таксама было? Так здавалася, што народ пасланьне атрымаў, пратэсты калі ёсьць, то зусім не ў такіх маштабах, як яны былі ў лютым і на пачатку сакавіка. У чым палітычны сэнс раскручваньня менавіта крымінальнай справы? Яшчэ больш папалохаць, прычым, больш папалохаць канкрэтным увасабленьнем прывіду Майдану, маўляў, бачыце, гэта тыя людзі, якія хацелі зладзіць тое, што было ў Кіеве?

Мельянцоў: Мне падаецца, што ўлады яшчэ проста не да канца зразумелі, што сапраўды выкананыя задачы, якія ставіліся перад гэтай справай. То бок, з аднаго боку, зьбіць напал пратэсту, а з другога боку, паказаць апазыцыі што не трэба карыстацца ростам эканамічнай незадаволенасьці ў грамадзтве і пераводзіць гэта ў палітычную плашчыню.

Зараз, напэўна, улады чакаюць таго, што адбудзецца 26 красавіка і напачатку траўня. Калі яны сапраўды ўбачыць, што гэтыя пратэсты пайшлі на спад, то магчыма гэтая справа будзе спушчаная на тармазах. Другі момант — тут ёсьць таксама элемэнт прэстыжу, захаваньня твару, то бок нельга проста так усіх адпусьціць, калі былі зробленыя гучныя заявы пра спробу перавароту і пра зброю, і пра магчымыя правакацыі. Уся прапагандысцкая машына запрацавала, таму тут найбольш імаверна будзе працяглы працэс.

Беларускія ўлады праз дыпляматычныя каналы перадаюць на Захад, эўрапейцам такі мэсыдж, што гэта ўсё для ўнутранага спажываньня і ніякіх палітычных зьняволеных не будзе, у адрозьненьні ад 2010-2011 гадоў. Калі верыць гэтым мэсыджам, то можна зрабіць выснову, што ўладамі ўзятая паўза, яны назіраюць, як разгортваецца палітычная сытуацыя ўнутры краіны і магчыма сапраўды праз нейкі пэрыяд альбо будзе перакваліфікацыя справы, або будуць нейкія ўмоўныя тэрміны з адтэрміноўкай, як гэта было зроблена ў 2011 годзе.

Дракахруст: Юры, як Вы тлумачыце менавіта палітычную лёгіку? Алесь прыгадваў і справу 2006 года, справу «Партнэрства», і справу 2010 году — справу Плошчы, і вось 2017 год — справа «Белага легіёну». Акрамя гэтага адбываецца шмат адміністрацыйных арыштаў, штрафаў і г.д., але ёсьць і такое «ядро» — крымінальная справа. Якая тут палітычная лёгіка?

Царык: Палітычная лёгіка даволі загадкавая. Калі глядзець на гэтую справу так, як яна выглядае на сёньняшні дзень, то зразумела, што з аднаго боку гэта ініцыятыва сілавога блёку, але зь іншага боку робіцца ў вызначаных межах усё магчымае для таго, каб людзі не сталі палітвязьнямі і менавіта таму спачатку быў артыкул пра падрыхтоўку масавых хваляваньняў, цяпер перайшлі на незаконнае ўзброенае фармаваньне, ну, а экстрэмізм і тэрарызм тут было складана прывязаць, павесіць на гэтых людзей.

Але бачна, што робіцца спроба мінімізаваць дыпляматычныя выдаткі гэтай крымінальнай справы, але пры гэтым усё ж нейкім чынам яго правесьці. Таму пытаньне складанае. Гэтая справа дае рэальныя магчымасьці вярбоўкі яе фігурантаў. Акрамя таго, калі пра «Белы легіён» усе даўно забыліся, і ўсе абвінавачваньні наконт росту беларускага нацыяналізму выглядалі сьмешна, то зараз усё ведаюць пра «Белы легіён», нават у Фэйсбуку шмат аватараў «Я — «Белы легіён». То бок нацыяналізм нібыта рэальна падымае галаву ў Беларусі.

Што да магчымай вярбоўкі, то я б сказаў, што гэта крыніца занепакоенасьці ня толькі для грамадзтва, але і для дзяржавы. Невядома, на што падпішуцца гэтыя людзі, але варта прыгадаць жыцьцёвы шлях вядомых тэрарыстаў Канавалава і Кавалёва. Справа выглядае як пацьвярджэньне тэзаў расейскай прапаганды, цяпер ствараецца карцінка, што нацыяналізм падымае галаву ў Беларусі. І ўлада вымушаная альбо працягваць, узмацняць рэпрэсіі супраць нацыянальна арыентаванай часткі грамадзтва, або ж ставіцца да яе талерантна, што расейская прапаганда будзе скарыстоўваць як прыкмету чарговага зыходу Лукашэнкі на Захад.

Дракахруст: Пэўным пацьверджаньнем вашай аргумэнтацыі стала зьяўленьне на Першым канале РФ стужкі Кацярыны Кібальчыч, якая распавядае, як Лукашэнка патурае нацыяналістам.

Царык: Так, менавіта так. А якую сытуацыю для Лукашэнкі гэта стварае? Калі ён ідзе на далейшыя рэпрэсіі супраць нацыянальна арыентаванай часткі грамадзтва, ён падрывае важны элемэнт сваёй магчымай новай электаральнай базы. Яго старая электаральная база шмат у чым разбураная і няма эканамічных перадумоў для яе аднаўленьня (гэта бюджэтнікі, дзяржсектар). Утварэньне новай электаральнай базы магло быць зьвязана з тым, каб на пытаньні нацыянальнай незалежнасьці, нацыянальнага адраджэньня згуртаваць грамадзтва вакол улады, што ўлады спрабавалі зрабіць да пачатку сацыяльных пратэстаў, мы памятаем і дыялёг, і сустрэчу з Сярэдзічам. Калі Лукашэнка ідзе па шляху рэпрэсіяў супраць нацыянальна-актыўнай частцы грамадзтва, гэта падарве магчымасьці далей апэляваць да гэтай рыторыкі. А ў адваротным выпадку, калі ён не ідзе па гэтым шляху, то робіцца ахвярай расейскай прапаганды, якая будзе казаць пра рост нацыяналізму.

Ці палітвязьні фігуранты справы «Белага легіёну»?

Дракахруст: Алесь, ці можна фігурантаў «справы баевікоў» разглядаць як палітвязьняў? Ёсьць людзі, якія нават абураюцца ў Фэйсбуку, чаму праваабарончыя арганізацыі адразу аўтаматам не могуць іх трактаваць як палітвязьняў? Гаворыцца, што абвінавачваньні — гэта трызьненьне, гэта вар’яцтва, дзікунства, і хіба самі па сабе гэтыя абвінавачваньні не сьведчаць пра палітычную подбіўку ўсёй гэтай справы?

​Бяляцкі: Пра палітычны матыў справы мы ўжо казалі, я думаю тут пярэчаньняў ні ў каго няма, што яны прысутнічаюць. Патрабаваньне аб прызнаньні іх палітычнымі вязьнямі сапраўды зараз гучаць вельмі гучна. Але грамадзтва неяк спрошчана ўяўляе, што дастаткова «Вясьне» вынесьці такі вэрдыкт і адразу міжнародная супольнасьць падхопіць, падтрымае яго і адпаведна будзе ціск на беларускія ўлады і гэта дапаможа вызваліць затрыманых з турмы.

Насамрэч усё ня так проста, ёсьць крытэрыі, якія дазваляюць вызначыць затрыманых людзей палітвязьнямі, і аргумэнты мусяць быць вельмі доказныя і пераканаўчыя. Справа закрытая, мы ня маем зараз усіх фактаў на руках, мы не ведаем, што будуць казаць арыштаваныя на судзе і ці будзе сапраўды даказана, што гэта была парамілітарная групоўка.

Нагадаю, што стварэньне такіх парамілітарных груповак не абараняецца міжнароднымі стандартамі і нормамі, і яны трапляюць пад дапушчальнае абмежаваньне свабоды асацыяцыяў і па беларускай Канстытуцыі, і па міжнародным пакце аб грамадзянскіх і палітычных правах. Такім чынам, нягледзячы на мэты, якія ставіла гэтая група, яны апынаюцца па-за дэфініцыяй палітычных зьняволеных. Мы можам іх называць патрыётамі, можам яшчэ нейкія прымальныя дэфініцыі прымаць, але гэта ўжо ня будуць палітычныя зьняволеныя ў міжнародным сэнсе.

Акцэнты расстаўляць рана, вельмі верагодна, што справа гэта разваліцца. Прынамсі, што датычыцца падрыхтоўкі масавых беспарадкаў, гэта выклікае яшчэ больш пытаньняў, трэба даказаць, што яны рыхтаваліся да ўчыненьня беспарадкаў, і я мяркую, што гэты артыкул да суду можа ўвогуле не дажыць. Таксама вельмі важна, каб судовы працэс прайшоў без парушэньня стандартаў справядлівага судовага разьбіральніцтва. І ў рэшце вельмі важная пазыцыі ўсяго грамадзтва — не толькі праваабаронцаў.

У сьвеце бываюць розныя выпадкі, паглядзім на такія асобы, як Абдула Аджалан, старшыня Працоўнай партыі Курдыстана, які амаль 20 гадоў знаходзіцца ў зьняволеньні і менавіта за стварэньне баявых атрадаў, якія змагаюцца за незалежнасьць Курдыстана. Праваабаронцы не прызнаюць яго палітычным зьняволеным, таксама як і Эўразьвяз. А курды прызнаюць, яны лічаць яго палітычным зьняволеным і змагаюцца за яго вызваленьне. Таму тут важная пазыцыя беларускага грамадзтва, ў гэтай сытуацыі яна значна важнейшая за пазыцыю толькі праваабаронцаў.

Дракахруст: Калі прыгадаць беларускую гісторыю, ці быў у цяперашнім сэнсе Кастусь Каліноўскі палітвязьнем? Ён сапраўды кіраваў парамілітарным фармаваньнем, якое вяло баявыя дзеяньні супраць дзяржавы, падданым якой ён быў.

Бяляцкі: Можна прывесьці безьліч прыкладаў. Паводле разуменьня праваабаронцаў сродкі мусяць быць мірнымі ў змаганьнях за свае перакананьні. І гэта дае падставу для вызначэньня палітычнага вязьня. А калі ты са зброяй у руках дамагаесься нейкіх палітычных мэтаў, то называйся тады партызан, патрыёт, ці яшчэ як-небудзь, толькі ўжо не прэтэндуй на статус палітычнага вязьня. Я кажу, што гэтае вызначэньне ня ёсьць узнагарода.

Заходняе рэха справы «Белага легіёну»

Дракахруст: Мы пачалі ўжо размову пра рэакцыю Захаду. Яна была на беларускі хапун у цэлым (не толькі на крымінальную справу «Белага легіёну») даволі рэзкай, хаця і стрыманай. Была заява МЗС Літвы, дзе было проста дакладна сказана, што «чырвоная лінія» для Менску — гэта зьяўленьне на Беларусі палітвязьняў. Ці так гэта? Калі яны зьявяцца, то што — адновяць санкцыі ці не будуць даваць крэдыты? Ці роўны палітвязьня палітвязьню? Ёсьць людзі вядомыя, ёсьць людзі менш вядомыя ці тут важны прынцып?

Бяляцкі: Для нас усе палітычныя вязьні роўныя, адназначна. Была яшчэ адна хваля затрыманьняў, якая прайшла па анархістах, пад шумок падчас гэтых масавых затрыманьняў. У анархістаў былі праведзеныя дзесяткі ператрусаў, дзесяткі затрыманьняў, дзесяткі людзей атрымалі тэрміны да 15 сутак і была спроба іх распрацоўкі, вярбоўкі. Мы гэта ўжо ведаем, вельмі актыўна зь імі КДБ працавала.

Вячаслаў Касінераў і Зьміцер Паліенка апынуліся ў турме, і Касінераў ужо прызнаны палітычным вязьнем, па Паліенку пытаньне мы разглядаем. Мы бачым, што ўлады проста зачышчаюць поле пад шумок гэтай барацьбы з тэрарызмам, проста зачышчаюць усе структуры і групы, якія не знаходзяцца пад палітычным кантролем. І для нас гэтыя людзі маюць такую ж самую каштоўнасьць, як і вядомыя лідэры палітычных партыяў. І наша задача, праваабаронцаў беларускіх, зараз даказаць нашым міжнародным партнэрам і міжнародным палітычным структурам міжнародным, што Касінераў — палітвязень.

Суд па ім адбудзецца напрыканцы красавіка, вельмі хутка яго спрабуюць аформіць, гэта не менш трывожны сыгнал і не менш важная справа, чым зьняволеньне вядомых палітычных дзеячоў. Таму, канешне, мы будзем дабівацца іх безумоўнага вызваленьня і мы бачым відавочны палітычны кантэкст іх зьняволеньня.

Дракахруст: Юры, Алесь сказаў, якую пазыцыю займаюць беларускія праваабаронцы, але заходнія дзяржавы могуць займаць іншую пазыцыю.

​Царык: Па-першае, сытуацыя не прадугледжвае нейкіх аўтаматычных дзеяньняў у выпадку, калі нават палітвязень прызнаны на міжнародным узроўні. Аўтаматызму тут не будзе, але безумоўна гэта будзе ключавы крок на шляху да разбурэньня чарговай спробы нармалізацыі адносінаў з Захадам. У тым ліку магчымае і аднаўленьне санкцыяў, асабліва пэрсанальных, супраць тых людзей, якія найбольш былі задзейнічаныя ў гэтай справе. Другі аспэкт, які мне падаецца больш важным: як гэтая крымінальная справа, гэтыя фантастычныя сюжэты пра лягеры па падрыхтоўцы баевікоў у Польшчы і Украіне — як гэта ўсё суадносіцца з пазыцыяй Беларусі ў дачыненьні да рэгіянальнай бясьпекі. То бок узьнікае пытаньне: Беларусь працягвае граць ролю донара рэгіянальнай стабільнасьці і бясьпекі і ці здольная яна працягваць гуляць гэту ролю? Гэта ключавы момант.

Нягледзячы на абвінавачваньні на адрас Літвы, Польшчы, Ўкраіны, нямецкіх і амэрыканскіх фондаў, мы пакуль ня бачым афіцыйных заяваў, якія б падрывалі гэтую ролю Беларусі, наадварот, паралельна з гэтым Лукашэнка заявіў пра выключна абарончы характар вучэньнях «Захад-2017», узгодненая вельмі сьціплы ўдзел РФ у гэтых вучэньнях на тэрыторыі Беларусі. То бок у прынцыпе афіцыйныя сыгналы ідуць нармальныя і я думаю, што заходнія краіны перадусім гэтыя сыгналы ўспрымаюць і зьвяртаюць на іх увагу, але ўзьнікае пытаньне на пэрспэктыву, улічваючы выразнае ўзмацненьне апаратнай і палітычнай ролі сілавых структураў. І ўзьнікаюць пытаньні, наколькі ўстойлівая палітыка Беларусі, наколькі здольная Беларусь працягваць адыгрываць ролю донара рэгіянальнай бясьпекі. Я думаю, што з пункту гледжаньня палітычнага, з пункту гледжаньня ўзаемадзеяньня з Захадам, ясны адказ на гэтае пытаньне будзе мець ключавое значэньне.

Дракахруст: Дзяніс, Вячаслаў Касінераў ужо абвешчаны палітвязьнем, «чырвоная лінія» пройдзеная. І што пасьля яе пераходу адбудзецца?

Мельянцоў: Па-першае, палітвязень для беларускіх праваабаронцаў — гэта адно, а палітвязень для краінаў Эўразьвязу — гэта зусім іншае. Калі ўзгадаць гісторыю беларуска-эўрапейскіх дачыненьняў і санкцыяў, і патрабаваньняў Эўразьвязу, то можна прыгадаць, што заўжды былі розныя сьпісы палітвязьняў: у беларускіх праваабарончых арганізацыяў гэта быў адзін сьпіс, даўжэйшы, ў міжнародных праваабарончых арганізацыяў гэта быў трошкі іншы сьпіс, карацейшы, у Эўразьвяза і ў ЗША, як у дзяржаваў, быў іншы сьпіс, яшчэ карацейшы, і патрабавалі яны вызваленьня палітычных вязьняў са свайго сьпісу.

Тут таксама яшчэ пытаньне тэрміналягічнай блытаніны, таму што, напрыклад, Аmnesty international дае вызначэньне вельмі шырокае, для іх палітвязьнем можа быць чалавек, які ўчыніў нават забойства па палітычных матывах, але гэта не азначае, што Аmnesty international патрабуе яго вызваленьня, а гэта азначае, што проста патрабуецца справядлівы суд над такім чалавекам, такі самы, які ў дачыненьні да ўсіх іншых людзей.

І ёсьць тэрмін «вязень сумленьня» і гэта ўжо зусім іншая кваліфікацыя, вызваленьня гэтых людзей патрабуюць безумоўна. Юры таксама пра гэта ўжо казаў — што зараз сытуацыя з магчымымі палітычнымі вязьнямі зусім іншая ў параўнаньні з 2011 годам. Таму што, па-першае, ёсьць фактар Украіны, ёсьць вельмі моцны фактар бясьпекі, які зараз на першым месцы для краінаў Захаду, для краінаў Эўразьвязу, яны будуць сапраўды разглядаць, якім чынам Беларусь можа або ня можа быць нэўтральнай краінай, краінай, якая дапамагае вырашаць украінскі канфлікт.

І таму пытаньне правоў чалавека, пытаньне ўнутранага гвалту па палітычных прыкметах — яно крыху ў іншым кантэксьце будзе разглядацца. Я думаю, што тут ёсьць важны момант, што калі ўважліва паглядзець усе гэтыя ролікі, фільмы прапагандысцкія пра «Белы легіён» і тое, што было напісана ў «Советской Белоруссии», то там даволі выразна ідзе адсылка да магчымага расейскага сьледу.

Напрыклад, калі гаворыцца, што ў Лазоўскага быў знойдзены аўтамат Калашнікава, прычым падкрэсьліваецца, што гэты аўтамат — без нумароў. То бок нумары не сьпіленыя, не зьбітыя, а проста іх не існуе. Такіх аўтаматаў без нумароў не бывае або яны былі зробленыя вельмі абмежаванай партыяй у СССР для перапраўкі ў краіны трэцяга сьвету для правядзеньня вайсковых пераваротаў.

Яны захоўваліся спэцыяльным чынам, у заплямбаваных кантэйнэрах. І таму, калі ў Беларусі зьявіўся такі аўтамат, то ён мог зьявіцца толькі з аднаго месца. Таксама ідзе адсылка, што «легіянэры» рыхтаваліся супраціўляцца нейкім правакатарам, якія прыйдуць зь іншых краінаў. Вось зноў адсылка да Расеі. І гэта тыя сыгналы, якія ўспрымаюцца на Захадзе.

І калі сапраўды будзе некалькі палітзьняволеных, калі яны будуць асуджаныя па гэтым артыкуле пра незаконнае вайсковае фармаваньне альбо пра масавыя непарадкі, але будзе патлумачана такім чынам, што, па-першае, гэта ўсё было сплянавана з расейскага боку і, па-другое, што супрацьдзеяньне ім было важна для бясьпекі, то я думаю, што Эўразьвяз будзе крыху больш гнуткі ў сваіх рэакцыях, чым гэта было ў 2011 годзе.