Алег Гарбуз: “Актор стаў апошнім чалавекам”

Соўсь: У нядзелю быў адменены спэктакль “Дзіўная місіс Сэвідж” з той прычыны, што літаральна перад самым спэктаклем Вас забрала "хуткая дапамога”, пасьля чаго з Вас захацелі ўзяць гэтак званую няўстойку, што стала прычынай больш шырокага канфлікту ў тэатры. Раскажыце, калі ласка, як усё адбывалася і да чаго прывяло?

Гарбуз: Усё было даволі складана... Там з майго боку было ня так ужо й добра зроблена – я мог, напэўна, нейкім чынам прадугледзець гэта. Карацей, я таксама адчуваю сябе вінаватым. Але тое, што адбылося - яно проста сталася каталізатарам тых падзеяў, якія разьвіваліся ў тэатры ціха і непрыкметна.

Соўсь: І якія праблемы абмяркоўваліся?

Гарбуз: Сход быў прысьвечаны менавіта гэтаму выпадку, але гаварылі мы пра гэта, можа, ня больш за 3 працэнты ўсяго часу, бо пачалі ўставаць нашыя акторы і выказваць свае думкі наконт жыцьця тэатру, што ў тэатры адбываецца, якія п'есы мы граем, якія будзем граць, які рэжысэры да нас прыходзяць і хто намі кіруе. Атрымалася так, што я нібы падклаў “бомбу”, у добрым сэнсе, у наш калектыў...

Соўсь: А як вы сябе цяпер адчуваеце, як вашае здароўе?

Гарбуз: Нармальна, як заўжды. Проста нашае жыцьцё такое, што акторам даводзіцца працаваць ня толькі і ня столькі ў тэатры, каб зарабіць сабе на хлеб надзённы, але паўсюль. А ў мяне цяпер, напэўна, больш працы, чым ва ўсіх, даводзіцца працаваць суткамі, нават паспаць няма часу. Дый, напэўна, узрост ня той...

Дык вось, нашыя акторы былі незадаволеныя, казалі, што тэатар не дае пэўнай матэрыяльнай стабільнасьці. Кіраўніцтва нічога ня можа зрабіць, каб гэта забясьпечыць, а яшчэ і ў творчым пляне ў нас досыць праблемна існаваць у тэатры дый у краіне – у нас мастацтва ня надта любяць, яшчэ кіно сяк-так, а да тэатру ставяцца як да нечага другараднага.

Соўсь: У вас дзейнічае кантрактная сыстэма – ці яна прадугледжвае, што актор дадаткова можа працаваць недзе яшчэ?

Гарбуз: Цяпер нейкая дзіўная кантрактная сыстэма, яна прадугледжвае кантракт ад 1 да 5 гадоў – гэта кіраўніцтва вырашае. Са мной некалі заключылі адразу на пяць гадоў.

Наш дырэктар усё гэта разумее – ён жа таксама актор, ён увесь час езьдзіць на здымкі, і было б дзіўна, каб ён забараняў гэта рабіць іншым. А частка актораў маладога і сярэдняга ўзросту – лепшая частка – перайшлі на палову стаўкі. Пра гэта таксама гаварылася на сходзе – і яны сказалі, чаму яны на гэта пайшлі, іх не задавальняюць цяперашнія абставіны. Цікава, што пра гэта казала пераважная большасьць.

Соўсь: А проста за заробак, які плацяць у Нацыянальным тэатры, актору можна пражыць?

Гарбуз: Не, ніколі. Што вы кажаце... Мой заробак артыста вышэйшай катэгорыі не дацягвае і да 800 тысячаў, нягледзячы на тое, што я выконваю столькі роляў.

Сёньня (1 кастрычніка) а 11.00 мы зьбіраліся ўсёй трупай і размаўлялі з кіраўніцтвам тэатру.

Алега Гарбуза называюць тройчы Макбэтам. У Купалаўскім тэатры ён ад 1997 году. Ягоная першая роля – ў «Тутэйшых». Сярод лепшых роляў на Купалаўскай сцэне: Пан Быкоўскі ("Паўлінка" Я.Купалы), Нямецкі і Польскі афіцэры, Начальнік патруля ("Тутэйшыя" Я.Купалы), Мікіта ("Ажаніцца - не журыцца" бр.Далецкіх, М.Чарота), Сяргей ("Вечны Фама" У.Бутрамеева паводле Ф.Дастаеўскага), Кудаш ("Князь Вітаўт" А.Дударава), Дон ("Тут жывуць людзі" А.Фугарда), Сэмуэл (Дзіўная місіс Сэвідж" Дж. Патрыка) ды іншыя. Шмат здымаецца ў кіно, на тэлевізіі, у рэклямных роліках.

Перад эфірам мы запісалі меркаваньне тэатральнага крытыка, нашага супрацоўніка Вячаслава Ракіцкага пра Алега Гарбуза. Дарэчы, Вячаслаў выкладаў гісторыю ўсясьветнага тэатру на курсе Алега.

Ракіцкі: З майго гледзішча, Алег Гарбуз – адзін з самых цікавых сучасных беларускіх актораў. Цікавы сваім тэмпэрамэнтам, эмацыйным складам. І – мазгамі. Алег – вострахарактарны актор, а гэта самае складанае амлуа. Ён можа сыграць і ў фэерычнай камэдыі, і ў трагедыі. А можа, і ў драме героя-каханка. Усё можа. Чакаючы ад яго ўсяго, тым ня меней для мяне ягоны Шэксьпіраў Макбэт быў поўнай нечаканасьцю. Нечаканы і трагізмам, і шырынёй інтэлектуальнай інтэрпрэтацыі найскладанейшай ролі ўсясьветнага рэпэртуару. А вось што тычыцца плястычнага малюнку ролі, формы, прапанаванай рэжысэрам Альгірдасам Лаценасам, дык таго, што Алег будзе звышдакладным і выразным, я чакаў. Вось і хачу сказаць, што талент актора Гарбуза ва ўсёй яго моцы не запатрабаваны тэатрам, ня выкарыстаны. Яму не хапае сучаснай вобразнай, плястычнай рэжысуры, дзе ён бы рабіць цуды. І тут ён паўтарае лёс многіх беларускіх актораў, якія прыходзяць з новым разуменьнем часу і сцэны, а рэжысура ў беларускім тэатры засталася пераважна ў 70-х – 80-х гадох. Акторы мусяць іграць у эстэтыцы, якая існавала, бадай што, яшчэ да іхняга нараджэньня. Таму Алегу я найперш жадаю рэжысуры, астатняе ў яго ўсё для працы ёсьць, у тым ліку і інтэлект. А датычна Купалаўскага тэатру, яшчэ і прынцыповая беларушчына.

Соўсь: Ці згодныя Вы з ацэнкай Вячаслава Ракіцкага наконт рэжысуры ў беларускім тэатры?

Гарбуз: Відаць, згодны. Чамусьці так атрымоўваецца. Прыехаў Альгірдас, ён з намі працаваў – і ўсім было цікава... Ня хочацца наракаць, але так яно й ёсьць. І гэта сумна, што тут сказаць... Літаратурна-драматычныя кампазыцыя – вядома, што гэта мінулае стагодзьдзе.

Пра гэта таксама гаварылася на сходзе – спэктаклі тых рэжысэраў, якія акторам не падабаюцца... ну, ня тое, што не падабаюцца – яны ведаюць, што там будзе і яны не памыляюцца, атрымліваецца менавіта тое, што яны думалі. І калі яны прыходзяць у грымёрку і бачаць новае разьмеркаваньне роляў, яны кажуць: “Ваў! Я заняты!.. Што рабіць?.. Я буду... Гэта тры месяцы выкрасьленыя з жыцьця...”

Алена Сідарава на сходзе ўстала і сказала, што спэктаклі Мікалая Пінігіна для актораў – радасьць. Калі рэпэтавалі “Пінскую шляхту”, дык усе былі як адно. Сёньня надта моцна пра гэта сказалі, трупа нават настойвала на тым, каб папрасіць у Пінігіна прабачэньня і папрасіць яго вярнуцца ў Купалаўскі тэатар. І кіраўніцтва з гэтым пагадзілася, напэўна яно будзе прымаць нейкія захады ў гэтым кірунку. Трупа была на сходзе ўзьюшаная, гаварылі нават тыя, хто раней ніколі нічога не казаў.

Соўсь: А ці гаварылася на сходзе пра абнаўленьне рэпэртуару?

Гарбуз: Гаварылі. Гаварылі пра тое, што цяпер у рэпэртуары тэатру 36 спэктакляў і нельга нармальна іграць прэм'eры – ведаеце, калі два склады, два акторы на адной ролі і граюць раз на месяц – для прэм'ернага спэктаклю гэта недапушчальна, акторы павінны вывучыць малюнак, неяк яго замацаваць. А так – прэм'ера ставіцца, як астатнія спэктаклі, у тым ліку “Пінская шляхта”, якая цяпер карыстаецца найвялікшай папулярнасьцю ў менскай публікі. А тыя спэктаклі, якія ідуць ужо ў паўпустых залях, існуюць і будуць існаваць.

Гаварылі і наконт мастацкай рады – што яе ніхто ня слухаў, што яна мае “дарадчы” голас...

Соўсь: А хто ў складзе мастацкай рады?

Гарбуз: Акторы, кіраўніцтва... Іх, здаецца, прызначылі, кагосьці выбіралі – я ўжо ня памятаю як яна склалася. Гаварылі пра тое, што няблага, каб у складзе мастацкай рады было хаця б чалавекі тры з па-за тэатру – крытыкі, яшчэ нехта – на якіх ніхто б ня мог націснуць, якія маглі б усё сказаць. І калі ўжо мастацкая рада сказала сваё слова, дык і не прынялі б нейкі спэктакль – як у нас атрымалася з “Слугом двух гаспадароў” Гальдоні – гэта як бы тэатар проста нахілілі і згвалцілі... Гэтая пастаноўка, якую мастацкая рада не прыняла, ідзе да сёньняшняга дня.

Соўсь: Сёньня ў інтэрнэце тое, што адбываецца ў Купалаўскім тэатры назвалі “бунтам актораў”. Такое бывала часта, ці гэта рэдкі выпадак масавага выказваньня акторамі сваёй незадаволенасьці?

А калі прыходзіць вахцёр і кажа: “Ужо адзінаццаць, давайце вымятайцеся!” – дык хто галоўны ў тэатры? І так пакрыху нас адсунулі, і актор стаў апошнім чалавекам

Гарбуз: Ведаеце, нагоды не было. А тут, калі атрымалася тое, што атрымалася са мною, яны ўсталі і сказалі, што да гэтага ішло, што ўсе гэта прадчувалі, што з тэатру зрабілі няведама што – ён перастаў быць домам для кожнага з нас. А гэта ж дом! Актор можа й ноччу там быць! А калі прыходзіць вахцёр і кажа: “Ужо адзінаццаць, давайце вымятайцеся!” – дык хто галоўны ў тэатры? І так пакрыху нас адсунулі, і актор стаў апошнім чалавекам. У некаторых падразьдзяленьнях нашага тэатру нас называюць “нашыя зьвярушкі”...

Соўсь: А зараз я прапаную Вам паслухаць Валера Мазынскага, ён быў рэжысэрам Тэатру беларускай драматургіі “Вольная сцэна”, дзе вы працавалі перад Купалаўскім тэатрам...

Мазынскі: У такой сытуацыі, у якой сёньня жыве тэатар, можа ўсё здарыцца і ўсё будзе вельмі важным, пабытовыя такія справы... Калі няма сутнасьці, няма радасьці ў тэатры, калі няма цаны творцы, кошту таго, што ён робіць... Бо дзеля чаго ён працуе? Не дзеля заробку, артыст яшчэ свае грошы прынясе, каб выйсьці на сцэну. Яму ж трэба, каб яго чулі - а каб яго чулі, трэба, каб ён нешта гаварыў. А каб ён нешта гаварыў - трэба, каб ён быў выхаваны ў неабходнасьці нешта гаварыць.

Відаць, у тэатры іншая атмасфэра, калі там “Тутэйшыя” ідуць, яшчэ пару спэктакляў, празь якія можна нешта сказаць, калі яны ведаюць што чуе заля, чым яна дыхае... Яна ў гэтую ж сэкунду адказвае: “Я чую цябе, актор, я чую цябе, тэатар, я ўдзячная табе за гэта”. Тым больш, калі маладыя акторы - а там у тэатры вельмі шмат маладых, ён ужо па сутнасьці стаў маладым тэатрам, Купалаўскі тэатар ужо ніяк не акадэмічны, клясычны ў тым сэнсе, калі калекцыянуюць актораў розных пакаленьняў, калі яны ўжо самі па сабе асобы. Там, на жаль, ужо не рыхтуюць асобаў, ні там, ні ў акадэміі – асобы нам не патрэбныя, тым больш на тэатральнай сцэне, бо з тэатральнай сцэны, напрыклад, у Польшчы ў свой час пачалася “Салідарнасьць”...

Соўсь: Ці згодныя вы з ацэнкай Валера Мазынскага?

Гарбуз: Згодны цалкам. Але што тут зробіш? У нас так атрымалася – прыходзяць акторы, там былі цяжкія часіны – у 1991-2 гадоў частка актораў зьехала ў Маскву, засталіся там і сталі заможнымі людзьмі, кінулі займацца рознымі глупствамі накшталт мастацтва... Так адбываецца, што этатар час ад часу набывае і губляе. На жаль, губляе болей, чым набывае. Вядома, з акадэміі прыходзяць маладыя людзі, і няма ўжо той адказнасьці, той цаны – таго, што ты трапляеш у Купалаўскі тэатар, у найлепшы тэатар краіны. Такая дзікая цякучка кадраў.

Гэта ж “апазыцыйны” канал – хто ж яго пусьціць у эфір Беларускага тэлебачаньня?

Соўсь: Пра тое, што тэатар губляе: ужо на сцэне Купалаўскага тэатру ня йдуць “Тутэйшыя”, нядаўна стала вядома, што ўпраўленне рэгістрацыі і клясыфікацыі кіна- і відэапрадукцыі пры Міністэрстве культуры адмовіла ў рэгістрацыі тэлеспэктаклю «Тутэйшыя», зьнятага на замову тэлеканалу «Белсат». Дакумэнты на рэгістрацыю фільму былі пададзеныя яшчэ ў ліпені. Некалькі месяцаў чыноўнікі адцягвалі рашэньне, спасылаючыся на фармальныя недакладнасьці. Пры канцы верасьня прыйшоў адказ. Адною з афіцыйных прычынаў адмовы стала нізкая якасьць гуку, а таксама, паводле чыноўнікаў, скажаецца сэнс і мастацкая накіраванасьць твору Янкі Купалы, “у фінальнай часткі мае месца праява шавінізму і нацыянальнай выключнасьці, што недапушчальна”– такі аргумэнт спадара Курловіча, начальніка Упраўленьня рэгістрацыі і клясыфікацыі кінавідэапрадукцыі Дэпартамэнту кінэматаграфіі. “Тутэйшых” раней зьнялі з рэпэртуару і Купалаўскага тэатру. Спадар Алег, як Вы лічыце, чаму такі лёс у “Тутэйшых”?

Гарбуз: Ну гэта проста глупа. Паказалі б і паказалі, нічога там няма такога, каб ужо гэтых “Тутэйшых” рваць на кавалкі. А што вы яшчэ хацелі? Гэта ж “апазыцыйны” канал – хто ж яго пусьціць у эфір Беларускага тэлебачаньня?