Кыргыз киносунун архивин сактап жүргөн фотосүрөтчү Александр Федоров 1996-жылы Токтоболот Абдумомунов атындагы кыргыз улуттук академиялык драма театрдын жамаатынын чогуу түшкөн сүрөтүн тарткан.
Анда Сабира Күмүшалиева, Советбек Жумадылов баш болгон театр корифейлери менен бүгүнкү күндөгү белгилүү артисттер бар.
30 жылдай мезгил ичинде доор алмашты, бир канча таланттар өмүрдөн өттү. Бирок үч муундун өкүлдөрү тартылган ошол сүрөт бүгүн таберикке айланды. Дал ошол бир сүрөттүн тарыхын анын автору Федоров жана анда түшкөн айрым өнөр адамдары менен бирге эстейбиз.
"Бул сүрөт жакшы учурларды эске салат"
Бул сүрөттөгү жоон топ киши бир кылымдык тарыхы бар Токтоболот Абдумомунов атындагы кыргыз улуттук академиялык драма театрынын мындан туура 28 жыл мурдагы жамааты. Мында театрдын жетекчилигинен баштап артисттери жана техникалык кызматкерлери да бар.
Таберик сүрөт кыргыз киносунун архивин сактап жүргөн белгилүү фотосүрөтчү Александр Федоровго таандык. Үч муундун өкүлдөрүнүн элеси калган сүрөттүн тарыхы тууралуу алгач автордун пикирин уктук. Федоровдун айтымында, өлкө эгемендикти алгандан кийин Москванын каржысы токтоп, “Кыргызфильм” киностудиясынын иши солгундап, бир топ кызматкерлери чилдей тарайт. Өлкөдө бул учурда кино тартуу же кандайдыр бир искусствону көтөрүү деген маселе күн тартибинен чыгып калат.
Ушул өткөөл учурда киностудияда иштеп жаткан сүрөтчүлөр Александр Федоров менен Алимжан Жоробаевдер "А&А студия" деп аталган жеке студиясын (1992-93-жылдар) түзүп, бирге иштеп башташат. Бир күнү аларга улуттук академиялык театрдын 70 жылдыгына карата эмгек жамаатты сүрөткө тартуу сунушу түшөт. Ошондо театр фойесиндеги артисттердин, театр кызматкерлеринин портреттерин жаңылап тартышат. Иш процесси аяктап калгандан кийин театр жамааты биргеликте эстеликке түшүүнү чечип, ушул таберик сүрөт жаралган экен.
"Театр артисттерин сүрөткө тартууну бизге маданий жайдын ошол кездеги директору жана көркөм жетекчиси Алмаз Сарлыкбеков сунуштаган. Биз албетте ойлонбостон эле макул болдук, жагымдуу да жумуш болду. Анткени биз кинодо иштеп жүргөндө Советбек Жумадылов, Муратбек Рыскулов, Сабира Күмүшалиева, Жамал Сейдакматова баш болгон дээрлик бардык атактуу артисттер менен иштешип калганбыз.
Ага чейин театрдын фойеси үчүн бир канча күн андагы артисттердин, кызматкерлердин портреттерин тартканбыз. Анан тартуу жумушубуз аяктап калган күнү башкы режиссер: “Эми баарыбыз жалпы бир түшүп коёлу”, - деген сунуш киргизди. Муну биз да эп көрүп, театр жамаатынын баарын чакырып, чогултууга аракет кылдык. Анткени ага чейин ар кимисин жекече тартып жатканда бирөө бош болсо, бирөөсү бошобой жүргөн. Анан акыркы күнү көпчүлүк таланттар чогулуп келип ушул сүрөт тартылып калды. Бул эмгек минтип таберик сүрөткө айланды. Архивдеги бул сүрөттү эми башкалар да көрүп жатат. Мен мындай эмгектерди эмне үчүн күн алыс Фейсбугумдан бөлүшүп турам? Анткени фотокөргөзмө уюштуруу же кандайдыр бир фотоальбомдорду чыгаруу бир канча каражатты талап кылат. Мына ошондуктан соцтармак ыңгайлуу ал жерден биздин эмгектерди досторубуз эле эмес, башка замандаштарыбыз да көрүшөт. Жеке архивимде маданият тармагы боюнча миңдеген фотосүрөттөр сакталган. Ал эми бул сүрөт ар качан менин эсиме да жакшы учурларды салат. Чокморов менен жакындан достоштум. Рыскулов, Күмүшалиева, Күйүковалар менен да жакшы санаалаш болдум. Гүлсара Ажибекова менен азыркыга чейин кабарлашып турам".
30 жылдай мезгилди карыткан бул сүрөттө драма театрда эмгектенген үч муундун өкүлдөрү түшкөн. Беш катар тизилген таланттуу топтун катарында эң аксакалы ошол кезде 80 жашка таяган актриса Сабира Күмүшалиева болсо, эң жашы 18 жашар жаш актер Азиз Мурадилаев. 30 жыл ичинде тилекке каршы бул сүрөттөгү бир топ театр ишмерлеринин көзү өтүп, катары кемиди.
Сүрөттүн биринчи катарына үңүлсөк, солдон оңго карай (Биринчи адамдын аты-жөнү белгисиз), Алмаз Усупбеков, Анара Сыдыгалиева, Алмаз Сарлыкбеков, Сабира Күмүшалиева, Гүлшара Дуулатова, Сайра Мурзалиева, Нарынкүл Чекировалар турат.
Экинчи катарда (Биринчи адамдын аты-жөнү белгисиз), Кандалат Муратова, Тынара Абдразаева, Сайнаке Жунушалиева, Мирада Далбаева, Советбек Жумадылов, Сатыбалды Далбаев, Бообек Ибраев, Касымбай Таабалдиев, Мелис Искаков турат.
Үчүнчү катарда солдон оңго Роман Саргалдаев, Сейит Алтымышев, Вера Салиева, Гүлайым Каниметова, Искра Раимкулова, Шайгүл Алсеитова, Мамбет Асанбаев, Салкын Осмонова, Кенже Исманова, Дүйшөн Байдөбөтов, Турганбүбү Бообекова, режиссердун жардамчысы Роза айым жана Ашыр Чокубаев бар.
Ал эми төртүнчү катарда (Биринчи адамдын аты-жөнү белгисиз), Шакен Өмүралиев, Айымкан Абдубачаева, реквизит бөлүм башчысы Гүлжан, Айсалкын Ажимаматова, Айсалкын Кыйыкбаева, Динара Абдыкадырова, Анара Назаркулова, Эгемберди Бекболиев, Шайыр Касымалиева, Асылбек Жолдошев жана Темирлан Сманбеков тартылган.
Бешинчи катарда болсо театрдын ошол кездеги директорунун орун басары маркум Канат ага, театрдын сүрөтчүсү Алмаз, (андан кийин техникалык топто иштеген кызматкердин аты-жөнү белгисиз), Нуркан Турсунбаев, Бусурман Одуракаев, Сатылган Сазаев, Калича Сейдалиева жана Замирбек Сооронбаев, Назым Мендебаиров, Марат Козукеев, Азиз Мурадилаев, Ороз Айдаров турат.
Жакында Эл артисти наамы менен сыйланган Анара Сыдыгалиева сүрөт тууралуу буларды эстеди:
"Менин жолдошум Үсөн Мурадилаевдин көзү тирүү эле, бирок бул сүрөткө түшпөй калыптыр. Ал өзү элпек киши эле да, ушул учурда бирөө бир жакка жумшап жиберсе керек. А уулум Азиз түшүп калыптыр. Ал бул сүрөттө эң жашы экен. Азизим анда 8-классты бүтүп эле театрдын алдындагы окуу жайда окуп жаткан болчу. Азыр сүрөттү карап олтуруп мында түшкөндөрдүн жарымы арабыздан өткөнүн көрүп кейип да алдым. Бул учурда жакшы көз ирмемдер өткөн экен. Азыр бешиктен бели чыга элек жатып сыйлыкка умтулгандар көп эмеспи, бул учурдагы артисттер жулкунганды деле билишчү эмес. Азыр сүрөттү көрүп алып, теңтуштар бири-бирибизге чалып ушул кезди бир эстеп алдык. Биз жашоодо бир тууганыбыз менен деле кааласак да ар дайым чогуу жүрө албайбыз да. Узак жылдар бирге иштешкен кесиптештер бир туугандан да жакын болуп калат экен. Айрыкча гастролдордо кесиптештер менен күндүр-түндүр бирге жүрөбүз. Бул сүрөттү көрүп өткөндөрдү эстеп, жаштык кезди эстеп көзүбүзгө жаш да алдык".
"Өнөргө кылган эмгек эскирбейт"
Сүрөттө режиссер, Эмгек сиңирген артист Назым Мендебаиров да бар.
"Бул учурда мен салмагым 56 килограмм болгон 23 жаштагы жигит элем. Театрдагы чыйырым жаңыдан башталып, али эч кимге белгисиз, бир дагы колго илинерлик роль ойной элек, майда-чүйдө ролдорду ойноп, чоң артисттердин жанында жүргөнүмө кубанып жүргөн маалым экен. Сүрөттө да үстүмө эптеп бир жынсы куртка таап, кийип алганыма сүйүнүп турам. Бирок ушул учурдан тарта театрдагы ушул улуу кишилердин көп таалим-тарбиясын алып калдым. Сабира Күмүшалиеванын жанында көп жыл ээрчип жүрдүм. Гүлшара Дуулатова мага көркөм окуудан сабак берчү. Ал киши да Сабира апа сыяктуу эле көп жыл бою моралдык колдоо көрсөтүп жүрдү. Театрга кирип жатканымда Алмаз Усупбеков дипломдук спектаклди көрүп, “ушул жигитти театрга алып калалы” деп жакшы баасын берген эле. Ушул инсандар менен иштешкеним күнү бүгүнкүдөй эсимде. Эң башкысы ушул кишилердин театрга сахнага болгон мамилеси өмүр бою эсимде калды”. Көпчүлүгүнүн көзү өтүп кетсе да эмгектери түбөлүккө калат го деген ойдомун. Мен өзүм да бүгүн студенттериме ушул инсандар тууралуу көп айтып берем. Булардын өнөргө болгон мамилеси бийик эле".
Сүрөттө Айсалкын Кыйыкбаева да бар:
"Ушул сүрөттөгүлөрдүн ичинен 20га жакын адам акка моюн сунуп кетиптир. Мен таланттуу ага-эжелерим менен бир театрда кесиптеш болуп иштешип калганыма бактылуумун. Сабира апабыздын акыл-кеңишин арбын уктум. Советбек агай менен бир сахнада ойноп калдым. Бообек Ибраев менин мугалимим болду. Бул киши да эң жакшы адам, жакшы устат эле. Бул инсандар өзүн театрга арноо менен биздин өлкө маданиятына опол тоодой кызмат кылышты. Эми алардын элеси элибиздин эсинде сакталып калат. Сүрөттү карап олтуруп, улуу муундагы сыймыктуу өнөр ээлеринин сахнадагы, кинодогу элестери көз алдыма тартылды".
Токтоболот Абдумомунов атындагы Кыргыз мамлекеттик академиялык драма театры мындан 98 жыл мурун, 1926-жылы 11-октябрда негизделген. Азыркы имарат 1972-жылы пайдаланууга берилген. Театр жамааты соңку 30 жыл ичинде дагы бир далай таланттуу жаңы муундагы артисттер менен толукталып, ишин улантып келе жатат.
Маданий жайда учурда 200гө чукул кызматкер эмгектенет. Алардын 55и актёр болсо, үч режиссёру, үч сүрөтчү коюучусу жана көркөм жетекчиси бар. Ал эми калгандары администрациялык, техникалык кызматкерлер. Театрды 2018-жылдан бери Эл артисти Асылбек Өзүбеков жетектеп келе жатат.
