Кырсык

Нарында жол кырсыгынан каза болгон 41 жаштагы аялдын өлүмүнө 8-класстын окуучусу шек саналууда. Ал окуя болгон күнү бир тууган агасынын автоунаасын уруксатсыз айдап чыкканы айтылууда.

Өспүрүм милиция кызматкерлеринен качам деп, жөө жүргүнчүнү коюп кеткен.

"Уулун үйлөнтүүгө жетишпей калды"

41 жашында бейажал кеткен Элзада Ибраеванын беш баласы энесиз калды. Балдардын улуусу 22 жашта, кичүүсү жаңы эле төрткө толгон. Ал азыр апасын издеп, куса болду.

Маркумдун бир тууган иниси Бакай Ибраев эжеси улуу баласынын жакшылыгын көрбөй кеткенине кейиди:

"Элзада эжем улуу баласы Мырза үйлөнсө келиндүү болом деп сүйүнүп жүргөн. Жездем экөө тойго даярданып, үйүн оңдоп жаткан. Мен аларга жардамдашып жүрдүм эле. Эжекемдин беш баласынын төртөө эркек, бирөө кыз. Ошол жалгыз кызы ага өтө ынак болчу. Балдарынын жакшылыктарын көрбөй калды. Кырсык болгонун угарым менен жетип келдим. Моргго кирип, эжекемдин жанчылып кеткен буттарын таңып чыктым. Сөөктөрү бычырап кетиптир", - деди ал.

Ошол күнү каргаша Элзаданын үйүнүн жанында, таламандын так түшүндө болгон. Кырсыкка күбө болгон маркумдун кошунасы Совет Мамбетисаев Элзаданы өспүрүм бала сүзүп кеткенин айтууда.

“Сыртка көмүрдүн күлүн төккөнү чыккам. Бир убакта “тарс” деген үн чыкты. Карасам, ак түстөгү машине электр көмөк чордонун сүзүп токтоп туруптур. Артынан МАИ кызматкери келип, рулдагы баланы “тиги аялды өлтүрдүң” деп бир чапты. Карасам эле, трансформатор менен машиненин тумшугунун ортосунда бир аял кептелип калыптыр. Мен аны тирүү деп ойлоп, "машинени артка айдагыла" деп кыйкырдым. Тиги бала коркуп кетип эле машинесин артка жылдырганда, кыпчылып турган аял жерге кулап түштү. Көрсө, кошунам Жыргалбектин аялын сүзүп барып токтогон экен. Андан кийин эл чогула баштаганда, кубалап келген МАИ кызматкерин көрбөй калдык”, - деди Мамбетисаев.

Жакындарынын айтымында, маркум үйүнүн жанына жакын тигүү цехинде иштечү экен. Анын күйөөсү Жыргалбек Ырысаалы уулу кырсык болгон күнү келинчегин үйдөн узатып чыккан экен.

“Аялым "жумушка барып келе калайын" деген. Дарбазадан чыгарып коюп, кайра үйгө кире элегимде аны сүзүп кетпедиби. Буту денесинен ажырап, бели үзүлүп кетиптир. Аны көрүү канчалык оор болгонун айтып бере албайм. Сүзгөн баланын жакындарынын кайдыгер мамилеси ачуумду келтирип жатат. Милициянын тергөөсү да жакшы жүргөн жок”, - дейт Жыргалбек.

Милицияга кол көтөрүү болгонбу?

Ички иштер министрлигинин Жол кыймыл коопсуздугун камсыздоо башкармалыгынын басма сөз катчысы Байгазы Айткул уулу окуя 21-ноябрда болгонун билдирди.

"Нарын шаарынын Арал көчөсүндө жайшаган Д.Э. аттуу 8-классынын окуучусу ата-энеси шаарга кетип, көзөмөлсүз калгандыктан, ал үйдө эч ким жоктугунан пайдаланып, үйүнүн короосунда токтоп турган бир тууган байкесинин унаасын айдоого укугу жана күбөлүгү жок айдап чыккан. Нарын шаарынын Жаңы жол көчөсүнө бурулуп жатып, жол кыймылынын коопсуздугун камсыздоо бөлүмүнүн кызматкерин көрүп, андан качуу максатында, жолдун чети менен жөө келе жаткан 1982-жылы туулган И.Э. аттуу жөө жүргүнчүнү сүзүп, андан кийин жолдон чыгып кетип, трансформатордун бетонун сүзүп токтогон. Натыйжада И.Э. аттуу жөө жүргүнчү окуя болгон жерде көз жумган”, - деди Айткул уулу.

Милициянын маалыматына караганда, бул окуядан кийин машине айдоого укугу жок жана жашы жете элек өспүрүм айдоочунун агасы менен жакын туугандары Нарын райондук Жол коопсуздугун камсыздоо бөлүмүнүн М.У. аттуу кызматкерин "көз жумган жарандын туугандарынан кечирим сура" деп ур-токмокко алышкан. Ал кызматкер денесинен жараат алып, ооруканага жаткырылган. Учурда бул окуя териштирилип жатат.

Бирок шектүү өспүрүмдүн атасы Айбек Касымбаев милициянын маалыматына кошулбайт. Ал уулу кырсыктан кийин коркуп калганын, учурда ооруканада жатканын айтууда:

"Уулум азыр неврологияда жатат. Дарыланып, бир аз өзүнө келип калды. Врачтар уулумду "катуу коркуп калган" дешти. Ал эми милицияга кол көтөрдү деген маалымат калп. Окуя болгондон кийин бизди милициянын облустук бөлүмүнө чакырышкан. Биз барганда, уулумду кубалаган МАИ кызматкерин "өлгөн тарапка эмнеге барбай жатасың, сенин да күнөөң бар" деп айтканбыз. Ал жерде күбөлөр бар. Эч кандай сабоо болгон эмес".

Ата-эне жоопкерби?

Кыргызстанда жол кырсыгына байланыштуу көйгөй курч бойдон кала берүүдө.

Мындан эки жыл мурда, Суусамыр - Талас - Тараз унаа жолундагы кырсыктан 13 жана 14 жаштагы эки өспүрүм каза болгон.

Анда "Мерседес Бенц" үлгүсүндөгү жеңил унааны айдап бараткан 14 жаштагы бала рулду башкара албай жол четиндеги түркүктү сүзүп, жеринде каза болгон. 13 жаштагы жүргүнчү "Тез жардам" унаасында үзүлгөн. Айрым маалыматтар боюнча, өспүрүм атасы үйүндө жок кезде автоунааны айдап, кырсыкка кабылган.

Айдоочулар коомунун өкүлү Дүйшөн Токтакунов буларга токтолду:

"Мындай жагдайда ата-энелердин жоопкерчилиги жогору. Мисалы, Нарындагы окуяны алалы. Ал жерде Жол коопсуздугун камсыздоо бөлүмүнүн кызматкерлерин көрүп туруп өспүрүм айдоочу качкан деп айтылып жатпайбы. Алар өспүрүмдү токтотууга аракет кылышса керек".

Расмий маалыматка ылайык, быйыл тогуз айда 4 миң 800 жол кырсыгы катталып, андан 489 адам мерт болду. Өткөн жылы 7040 жол кырсыгы болуп, 11 миң 49 киши жараат алып, 690 адам каза болгону айтылган.

Төө-Ашууда өрттөнүп кеткен күйүүчү май ташыган унаанын айдоочусунун өмүрүн сактап калган экинчи милиция кызматкери Орозмамат Акуналиев каза болду. Анын денесинин 70% күйүп кеткени кабарланган.

Буга чейин айдоочуга жардам берген милиционер Дилмурат Шамшиев менен дагы бир жай тургун да ооруканада үзүлгөн. Дарыгерлер төртүнчү жарандын да абалы оор экенин айтып жатышат.

"Экөөнүн артында уул-кыздары калды"

Кызыл-Кыя шаардык ички иштер бөлүмүнүн тергөөчүсү Орозмамат Акуналиев 6-ноябрга караган түнү ооруканадан үзүлдү. Төө-Ашуудагы кырсыкта айдоочунун өмүрүн сактап, бирок тилекке каршы өзү каза болгон милициянын капитаны 30 жашта эле. Буга чейин Оштун Ноокат, Өзгөн райондорунда эмгектенип, 2021-жылдан бери Баткендеги Кызыл-Кыя шаарында иштеп жаткан.

Анын артында эки уул, бир кызы калды. Эң кичүүсү жакында эле төрөлүп, кыркы чыга элек болчу.

“Үч уулум бар. Эң кичүүсү эле. Өзү да жакында эле уулдуу болгон. Анын да үч баласы бар”, - деп көз жашына муунган маркумдун апасы сөзүн андан ары улай алган жок.

Орозмамат Акуналиев менен чогуу айдоочунун өмүрүн сактап калган милициянын майору Дилмурат Шамшиев 1-ноябрь күнү көз жумган. Эки кызматкердин денеси 70% күйүп калган.

Дилмурат Шамшиевдин атасынын бир тууганы Таалай Шамшиев буларды айтты:

“Үч баласы бар эле. Улуусу 9-класста окуса, кийинкиси 7-класста. Кичинекей кызы 6 жашта болчу. Өзү бир үйдүн жалгыз уулу эле. 42 жашка чыккан. 22 жылдан бери милицияда иштейт”.

Окуя учурунда күйүүчү май ташыган автоунаанын айдоочусуна жардам берген учурда жараат алган дагы бир жаран ооруканада каза тапкан. Анын аты-жөнү айтылган жок.

27-октябрда Бишкек - Ош жолунун 97 чакырымында күйүүчү май ташыган машине оодарылып, дароо эле чиркегичи өрттөнө баштаган. Бир машинеде жол жүрүп келе жаткан милициянын эки кызматкери Акуналиев менен Шамшиев баштаган жолоочулар кырсыкка кабылган унаанын айдоочусун алып чыгууга жетишкен. Бирок өрттү өчүрүүгө аракет кылып жатышканда күйүүчү майга толгон цистерна жарылып кеткен, маркумдар түшкөн жеңил автоунаа жана дагы бир машине өрттөнүп кеткен.

Кызыл-Кыя шаардык милициясынын башчысынын орун басары Куштарбек Майлиев мындай деди:

“Кесиптештерибиз Бишкектен иш сапардан келе жатышкан. Экөө тең кызматта өздөрүн жакшы жактан көрсөткөн, сыйлыктарды алып жүргөн балдар эле. Милиция үчүн чоң жоготуу болду. Бул дагы эрдик. Бирөөнүн жанын сактайбыз деп өз өмүрлөрүн беришти. Тергөөчү жакында эле балалуу болгон эле”.

Алгач айдоочуну алып чыгып, андан кийин өрттү өчүрүүгө төрт адам катышкан. Алардын үчөө ооруканада көз жумду. Бишкек шаардык клиникалык медициналык тез жардам ооруканасынан башкы дарыгеринин орун басары Илим Манапов төртүнчү адамдын абалы оор экенин билдирди.

“Бир машинеден төрт жаран жабыркаган экен. Экөө милиционер, экөө жай тургундар. Төртөө тең оор абалда келген. Денесинин 70% күйүп кеткен. Бул өтө чоң жараат. Ички органдарына, бөйрөктөрүнө залакасын тийгизет”.

Окуя боюнча Чүй облустук милициясы тергөө иштерин баштап, чоо-жайы териштирилип жатканын кабарлады. Ички иштер министрлиги болсо каза болгон кызматкердин үй-бүлөсүнө жардам бериле турганын билдирди.

Кооптуу жолдор, кайталанган кырсык

Ош, Жалал-Абад жана өзгөчө Баткенде Бишкек шаарына салыштырмалуу күйүүчү майдын баасы кымбат болгондуктан, Ош-Бишкек жолунда бензовоздор көп каттайт. Кыргыз-тажик чек арасы ачык учурда Тажикстанга да тонналап бензин, дизель майы ташылчу. Өзгөчө Төө-Ашууда, Ала-Белде жана Чычкан капчыгайында май ташыган унаалар катышкан кырсыктар көп катталып, адам өлүмү менен аяктаган окуялар да болуп турат. Активисттер, окуянын күбөлөрү өлкөнүн түштүгүнө күйүүчү май ташыган жол эрежесин сактабай, катуу айдай турганына нааразы болуп келишет.

Жол коопсуздугу боюнча эксперт Урмат Казакбаев Мындай окуялардан адам өмүрү кыйылып, экологияга да эбегейсиз зыян келүүдө. :

“Бишкек-Ош жолундагы кырсыктарда айдоочулардын күнөөсү көп. Мындай окуялардын эколгиялык зыяны аябай тийип, суу булганып атат. Мындан тышкары инфраструктурага болгон таасири. Мындай майлар күйгөндө асфальт кум эле болуп калат. Анан эң чоң жоготуу – адам өлүмү. Ушундай кооптуу жерлерге көзөмөл күчөтүш керек эле. Жакында эле Казакстанга кирип атканда машинемди техникалык кароодон өткөрдүм. 500-600 сом алып, жада калса машинемди карашкан жок. Жүк ташуучу машинелерди деле ушундай карашса керек”.

Кыргызстанда быйыл январь-сентябрь айларында 4,8 миң жол кырсыгы катталып, анда 489 адамдын мерт болгонун ички иштер министри Улан Ниязбеков билдирген. Жол кыймылынын коопсуздугун камсыздоо башкармалыгынын эсебинде, былтыр 7 040 жол кырсыгы болуп, 11 миң 49 киши жараат алып, 690 адам каза тапкан.