Унаа жана турак жайды камсыздоо дүйнөдө кеңири жайылган көрүнүш. Үйдү өрт чалуу, жер титирөө жана башка табигый кырсыктар болгон учурда үй ээси зыяндын өлчөмүнө жана үйдүн баасына карап тийиштүү акчаны камсыздандыруу компаниясынан алышат. Ушундай эле ыкма унаага карата колдонулуп, машине кырсыкка учураганда компания аны калыбына келтирүүнү өз мойнуна алат.
Кыргызстанда автоунаа жана турак жайды камсыздандыруунун так баасын өкмөт аныктай электигинен улам, жарандарга күн мурунтан камсыздандыруучу фирмаларга милдеттүү баруунун зарылчылыгы жок. Андыктан бир айдын ичинде өкмөт бардык жол-жобону аныктап, 7-февралдан баштап автунаалар менен турак жайды милдеттүү камсыздандыруу кампаниясы расмий башталарын билдирди.
Каржы рыногун жөнгө салуу кызматынын жетекчиси Санжар Муканбетов машинелерди эки жарым ай, ал эми турак үйлөрдү төрт айдын ичинде милдеттүү камсыздандыруудан өткөрүү керектигин айтты.
- Биздин эсебибиз боюнча унаалар үчүн эки жарым ай жетиштүү. Өлкөдө миллиондон ашык унаа болгону менен иштебеген унааларды эсептебегенде 700 миңдей унаа камсыздандыруудан өтөт деп турабыз. Ал эми мыйзамда үйлөрдү мамлекеттик компания колго алсын деп жазылган экен.
Унаага - 550 миң, үйгө - 1 миллион сом
Автоунааларды камсыздандыруу жеке компаниялардын колуна берилип, жалпы жонунан онго чукул компания иш алып барары күтүлүүдө. Ал эми турак жайларды камсыздандыруу боюнча бир гана мамлекеттик компания иш алып бармакчы. Каржы рыногун жөнгө салуу кызматынын жетекчиси Санжар Муканбетов тийиштүү мамлекеттик компания азыркы тапта түзүлүп жатканын маалымдады.
- Мамлекеттик камсыздандыруу компаниясы Юстиция министрлигинен 11-январда гана каттоодон өттү. Бир айдын ичинде компаниянын өкүлчүлүктөрү ар бир облуста ачылат. Келечекте райондордо дагы ачабыз. Эгерде камсыздандыруудан өткөн үй табигый кырсыктан жапа чексе, мамлекеттик компания кайтарымсыз 500 миң сом төлөп берет, шаар жергесинде бул көлөм 1 млн. сомго чейин жетет.
Ал эми машинеси камсыздандырылган айдоочунун унаасы кырсыкка кабылган учурда камсыздандыруучу компания эң көбү 550 миң сомго чейин төлөп берет. “АТМ полис” камсыздандыруу компаниясынын жетекчиси Эрнис Абдышев бул акчалар кандайча бөлүштүрүлөрүн “Азаттыкка” мындайча түшүндүрдү.
- Жалпы лимит 550 миң сом болот. Эгер жол кырсыгы өлүм менен коштолсо компания 200 миң сом берет, жаракат алгандарга кошумча 200 миң, ошондой эле унааны калыбына келтирүүгө 150 миң сом берилет.
Убакыт тар эмеспи?
Унааларды камсыздандыруу системасы Орусияда 10, Казакстанда 8 жылдан бери иштеп келатат. Коңшуларга салыштырмалуу Кыргызстан камсыздандыруунун алгачкы этабын эми гана баштаганы турат. Унааны камсыздандыруунун болжолдуу жылдык баасы 3 миң сомдон башталары айтылса, турак үйлөр айыл жергесинде 600, шаарларда 1200 сомдон жогору болору айтылып келатат.
Ал ортодо мамлекет унааларды камсыздандырууга эки жарым ай, турак үйлөргө төрт ай убакыт бергени жетиштүү болбосун ырастагандар арбын. Жаңы кирип жаткан системага коомчулук арасында түшүнбөстүктөр көп болорун транспорт жана курулуш жаатындагы эксперт Ислам Байгараев айтат. Анын ырасташынча, алгачкы процесс бир канча жылга созулушу ыктымал.
- Унааларды камсыздандыруудан өткөрүүнү эбак эле киргизишибиз керек болчу. Эми деле кеч эмес. Бирок биздин коомчулукта “камсыздандыруу кереги жок” дегендер көп болот. Себеби, мындай тажрыйба бизде болгон эмес. “Башы оорубагандын кудай менен иши жок” дегендей, кырсык болмоюнча эч ким түшүнбөйт. Андыктан эки айда баары камсыздандыруудан өтпөйт, буга ылайык өкмөт да убакытты бир жылга чейин узартып берүүгө даяр болушу керек.
Расмий маалымат боюнча, Кыргызстанда 1 млн. 100 миң машина, 1 млн. турак үй бар. Турак жайларды камсыздоо менен мамлекеттик камсыздандыруу компаниясы 600 млн. сомдон кем эмес акча чогуларына үмүт артууда. Бул акчалар өкмөттүн жаратылыш кырсыгынан жабыркаган үйлөргө берилип жаткан 400 млн. сомдук жылдык чыгымын жабууга жумшалат. Ошондой эле автоунааларды камсыздандырууда жеке компаниялардан түшкөн кирешенин 10 % мамлекетке берилет.
