Апроч аповеду нетрывіяльнай гісторыі, стужка адлюстроўвае стан беларусаў і беларускага кіно за мяжой: зьнятая беларускай камандай пераважна на беларускай мове і пра беларусаў, карціна зьяўляецца літоўска-нямецкай паводле прадукцыі, а выканаўца галоўнай ролі ня змог прыехаць на прэм’еру праз праблемы з легалізацыяй.
Галоўны актор ня змог прыехаць
Прэм’ера фільма адбылася ўвечары 14 лютага ў бэрлінскім Delphi-Filmpalast, які ўмяшчае 600 чалавек, — калі квіткі трапілі ў продаж, яны былі раскупленыя ў першыя хвіліны. На Бэрлінскім міжнародным кінафэстывалі «Лебядзіная песьня Фёдара Азёрава» удзельнічае ў конкурсе Forum, мэта якога «пашырыць разуменьне таго, што такое фільм, дасьледаваць межы канвэнцый і адкрыць новыя пэрспэктывы».
Стужку і яе рэжысэра Юрыя Сямашку на прэм’еры прадставіла кіраўніца конкурсу Барбара Вурм: «У нас адбываецца шмат прэм’ер, і гэтая, безумоўна, адна з многіх. Але яна адна зь некалькіх, на якія мы ўскладаем самыя вялікія чаканьні». З гэтай прычыны, як патлумачыла Барбара Вурм, яна запрасіла з сабой двух чалавек з «вялізнай адборачнай каманды», і сярод іх аказаўся Ігар Сукманаў, былы праграмны дырэктар Менскага міжнароднага кінафэстывалю «Лістапад». З 2021 года фэстываль курыруе кінастудыя «Беларусьфільм».
На прэм’еру, як заведзена на буйных кінафэстах, прыехала каманда фільма: апэратар Сяргей Кавалёў, акторы, сярод якіх Павал Гарадніцкі і Міхаіл Зуй, сапрадусар Леанід Каліценя, літоўскі прадусар Кястуціс Драздаўскас — усяго каля 20 чалавек.
«Я шчасьлівы быць тут і вельмі рады прэмʼеры на Бэрлінале, — сказаў рэжысэр Юры Сямашка, прадстаўляючы фільм. — Але ёсьць адна рэч, якая мяне засмучае. Гэта тое, што выканаўцы галоўнай ролі музыкі Вячаслава Кміта няма тут з нашай камандай. У яго няма дакумэнтаў, каб легальна перасекчы нямецка-польскую мяжу нават на прэмʼеру на Бэрлінале. Гэты фільм здымалі беларускія эмігранты, якія пакінулі сваю радзіму не па сваім жаданьні, якія жывуць і працуюць у Польшчы. Я спадзяюся, ён будзе напамінам, што эмігранты здольныя ня толькі працаваць у дастаўцы, таксі ці клінінге — яны здольныя здымаць фільмы, прэмʼеры якіх адбываюцца на Бэрлінале».
Ролі выканалі музыкі
«Лебядзіная песьня Фёдара Азёрава» апавядае гісторыю музыкы, які хоча напісаць новыя песьні і сабраць свой гурт, пакуль людзі навокал рыхтуюцца да Трэцяй сусьветнай вайны. Фёдар выяўляе, што магічны швэдар, які, як хлопец лічыць, дапамагае яму пісаць песьні, зьнік, і таму выпраўляецца на яго пошукі, што прыводзіць да трагічнага здарэньня. У выніку музыка атрымлівае сваю славу, праўда, у вельмі неканвэнцыйнай публікі.
«Лебядзіная песьня» здымалася ў Варшаве, але дзеяньне карціны адбываецца ў Беларусі. Мы бачым беларускія грошы, менскі адрас у google-мапах на экране тэлефона, героі размаўляюць на беларускай і расейскай мовах. Старт стужцы даў Інкубатар мікрабюджэтнага кіно ініцыятывы Belarusian Filmmakers Network, першапачатковы бюджэт склаў 4 тысячы эўра, на этапе постпрадукцыі ён вырас у некалькі разоў, але застаўся мізэрным па мерках эўрапейскай кінаіндустрыі.
«Я не хачу размаўляць пра грошы», — сышоў ад адказу Юрый Сямашка на пытаньне Барбары Вурм пра бюджэт фільма. Пасьля паказу здымачная каманда выйшла на сцэну, і кіраўніца конкурсу Forum з гледачамі паўгадзіны распытвалі стваральнікаў «Лебядзінай песьні». — У нас вельмі моцнае беларускае кам’юніці ў Варшаве, так што знайсьці людзей было няцяжка, мне проста пашанцавала знайсьці слушных людзей. Кастынг доўжыўся ўсяго два тыдні, акторы перадавалі абвестку адзін аднаму, часам у каманду прыходзілі людзі, на якіх спасылаліся іншыя».
Юрый падзяліўся, што амаль усе акторы, якія сыгралі ў фільме, зьяўляюцца музыкантамі, таму ён мог бясплатна выкарыстоўваць іх песьні. Рэжысэр таксама шчыра прызнаўся аўдыторыі, што яму не падабаецца гук у фільме, таму што ён не адчувае ў ім моцы музыкі і глядзеў фільм быццам на сваім лэптопе, — звычайна аўтары не крытыкуюць працу над сваімі творамі на прэм’ерах. За гук у «Лебядзінай песьні» адказвала нямецкая кампанія, рабіўся ён у вельмі абмежаваны час.
Павел Гарадніцкі прасьпяваў у фільме песьню «Петушкі» гурта «Разьбітае сэрца пацана» — тут ён выконвае ролю ў пэўным сэнсе настаўніка галоўнага героя, які і дорыць яму той самы магічны швэдар.
«Я іграю ў гурце, але як клавішнік, а не гітарыст, — кажа музыка. — Юрый папрасіў гэтую канкрэтную песьню пад гітару, яна ня самая нашая вядомая, і мне было цяжка ўспомніць яе і перавучыць пад гітару. Але гэта быў слушны выбар: песьня сьмешная і надае панкаўскі настрой».
Амаль уся здымачная каманда — беларускамоўная
Прадусар Кястуціс Драздаўскас прызнаўся, што ён і сам музыкант і некалькі гадоў іграў у гурце. «Bielorussia is..., — з публікі паправілі, што правільна казаць Belarus і Belarusian, і прадусар быццам бы пагадзіўся. — Я вельмі рады, што мы цяпер у такім становішчы, што можам дапамагаць беларусам рабіць свае фільмы. Мы з маленькай краіны і з усяе сілы стараемся здымаць кіно, але мы за 30 гадоў ад таго, дзе ўсё яшчэ знаходзяцца яны. І мы рады дапамагчы».
Публіка адзначыла апэратарскую працу. Сяргей Кавалёў прызнаўся, што гэта ягоны дэбют у ігравым кіно: дагэтуль ён працаваў толькі ў дакумэнтальным, напрыклад, над фільмамі «Маршрут перабудаваны» Максіма Шведа ці «Галасы. Дзе мой край» таго ж рэжысэра. «Часам кадар ня ў фокусе, — патлумачыўся апэратар, — Таму што ў нас не было асыстэнта па фокусе, але спадзяюся, наступным разам будзе».
Хтосьці ў аўдыторыі спытаў пра рашэньне выкарыстоўваць адначасова беларускую і расейскую мовы ў фільме. «Так мы размаўляем у нашым грамадзтве, для нас гэта натуральна, і мы разумеем адзін аднаго. Можа, для тых, хто ведае толькі расейскую, цяжка зразумець фільм, але мяне гэта не хвалюе», — адказаў рэжысэр і заля расьсьмяялася.
«Практычна ўся нашая каманда беларускамоўная, — сказала акторка Віялета Рагачова, якая сыграла сястру галоўнага героя. — На здымках было цяжка размаўляць па-расейску, з чым зьвязаныя вельмі сьмешныя моманты. Напрыклад, Наста (Наста Рысік, — Аўт.) ніяк не магла вымавіць „холодильник“, і давялося рабіць некалькі дубляў».
Віялета Рагачова падзялілася, што адчувала на здымачнай пляцоўцы «незвычайную свабоду», а рэжысэр прапанаваў акторам зьмяняць тэкст так, як яны лічаць лепш. Юрый Сямашка на гэта запярэчыў.
Глядач спытаў у Юрыя, ці ён хацеў сказаць сваім сюжэтам, што маладыя беларускія творцы ў эміграцыі абыякавыя да палітыкі.
«Фільм не пра людзей у эміграцыі, — адказаў Юрый. — Вядома, мы здымалі яго ў Польшчы, але я стараўся гэта схаваць, хаця ў нас бракавала бюджэту, каб схаваць добра. Гэта пра творцаў, якія жывуць у сьвеце, калі той развальваецца, і вырашаюць, напрыклад, зьняць музычны фільм. Сёньня шмат дрэнных навін, яны былі ўчора, будуць заўтра, і я задаю сабе пытаньне, навошта мы гэта робім — фільмы, песьні. Мой фільм пра мастакоў, якія жывуць у гэтым сьвеце».
Паказы «Лебядзінай песьні Фёдара Азёрава» адбудуцца ў межах Бэрлінале таксама 16 і 22 лютага.
Ірэна Кацяловіч для Радыё Свабода
Форум