«Усе запыты, накіраваныя Нацыянальным цэнтральным бюро ў Менску, старанна разглядаюцца на прадмет адпаведнасьці правілам і працэдурам Інтэрполу».
Гэтак Балканскай службе Радыё Свабода заявілі ў Міжнароднай паліцэйскай арганізацыі (Інтэрпол) пасьля чарговага выпадку, які падняў пытаньне аб злоўжываньні інструмэнтамі гэтай арганізацыі з боку ўладаў Беларусі дзеля перасьледу палітычных дысыдэнтаў за мяжой. Нагодай стала справа беларускага журналіста, рэжысэра і апазыцыйнага актывіста Андрэя Гнёта, якога арыштавалі ўлады Сэрбіі, калі ён прызямліўся ў аэрапорце Бялграда ў кастрычніку 2023 году, на падставе ордэру Інтэрполу, выдадзенага на запыт Беларусі.
Яго вінавацяць ва ўхіленьні ад выплаты падаткаў. Сам Гнёт гэта адмаўляе, лічачы, што рэжым Аляксандра Лукашэнкі перасьледуе яго за палітычную дзейнасьць.
Паводле рашэньня суду ў Сэрбіі, «усе законныя патрабаваньні выкананыя», яму пагражае экстрадыцыя ў Беларусь. Канчатковае рашэньне чакаецца ў сакавіку.
Як беларускія ўлады шукаюць апазыцыянэраў праз Інтэрпол?
Інтэрпол ахоплівае 195 краін, і ў кожнай краіне ёсьць свой філіял Інтэрполу (Нацыянальнае цэнтральнае бюро), які падпарадкоўваецца мясцовым праваахоўным органам.
Беларуская ініцыятыва BelPol, якая аб’ядноўвае былых сілавікоў краіны, якія перайшлі ў апазыцыю падчас пратэстаў 2020 году, у кастрычніку 2021-га апублікавала вынікі расьсьледаваньня, паводле якога рэжым Лукашэнкі выкарыстоўвае Інтэрпол для рэпрэсій супраць беларусаў, што ўцяклі за мяжу.
Прадстаўнік гэтай асацыяцыі Ўладзімер Жыгар паведаміў Балканскай службе Радыё Свабода, што Лукашэнка выкарыстоўвае Нацыянальнае бюро Інтэрполу ў Беларусі, таму апазыцыя запатрабавала выключыць краіну з гэтай міжнароднай арганізацыі.
«Спачатку яны рабілі гэта абсалютна адкрыта, а потым пачалі маскаваць іх пад справы агульнага характару, дасылаючы ў Цэнтральнае бюро Інтэрполу інфармацыю, якая ніякім чынам не была зьвязаная з палітыкай, але на самой справе яна была», — сказаў Жыгар.
У Крымінальным кодэксе Беларусі дастаткова артыкулаў, якія фармальна не адносяцца да тых, што выкарыстоўваюцца ў палітычных рэпрэсіях, кажа Жыгар і прыводзіць як прыклад артыкулы аб хуліганстве або розных відах махлярства, якія часта выкарыстоўваюцца як прыкрыцьцё для палітычнага вышуку.
«Пры такой важкай падставе накіроўваецца запыт у Інтэрпол. Такім чынам можна схаваць палітычныя матывы і экстрадаваць чалавека ў Беларусь», — кажа Жыгар.
Пра злоўжываньні гэтай арганізацыі з боку аўтарытарных рэжымаў папярэджвае і справаздача праваабарончай арганізацыі Human Rights Watch (HRW) аб транснацыянальных рэпрэсіях, апублікаваная 22 лютага.
У дакладзе гаворыцца, што гэта адзін з мэтадаў, якія ўрады выкарыстоўваюць, каб прымусіць замаўчаць сваіх грамадзян, якія лічацца крытыкамі рэжыму і знаходзяцца за мяжой.
Такая тактыка часта спрыяе далейшым парушэньням правоў чалавека, такім як катаваньні і жорсткае абыходжаньне, заявіла HRW.
Што Інтэрпол адказаў на заявы пра злоўжываньні?
Інтэрпол — арганізацыя, якая каардынуе міжнародны вышук асоб, якія ўчынілі злачынныя дзеяньні.
«Ідэя таго, што нашы сыстэмы не павінны выкарыстоўвацца ў палітычных мэтах, ляжыць у аснове нашага Статуту, і мы ганарымся тым, чаго дасягнулі, каб зрабіць нашы сыстэмы мацнейшымі і менш адкрытымі для злоўжываньняў», — гаворыцца ў пісьмовым адказе Інтэрполу Радыё Свабода.
Не адмаўляючы рызыкі злоўжываньняў, Інтэрпол адзначае, што арганізацыя пастаянна кантралюе і ўдасканальвае свае сыстэмы, каб яны заставаліся максымальна эфэктыўнымі.
«Падобна таму, як мы павінны быць пільнымі да зьмен у злачыннай дзейнасьці, мы павінны рэагаваць на патэнцыйнае злоўжываньне нашымі сыстэмамі», — заявілі ў Генэральным сакратарыяце.
Галоўную адказнасьць за тое, каб запыты краін-чальцоў на выдачу ордэраў адпавядалі правілам Інтэрполу, нацыянальным заканадаўствам і міжнародным абавязаньням, нясуць, як падкрэсьлена ў заяяве, самі гэтыя краіны.
Адпаведнасьць гэтых запытаў прынцыпам Інтэрполу дадаткова правярае орган Генэральнага сакратарыяту, пасьля чаго вырашаецца, ці будуць яны задаволеныя.
Апазыцыя патрабуе выключыць Беларусь з Інтэрполу
Арганізацыя былых сілавікоў «Белпол» разам з камандай лідэркі апазыцыі Сьвятланы Ціханоўскай накіравалі ў Інтэрпол ліст, у якім папрасілі спыніць супрацоўніцтва зь беларускімі ўладамі ў сувязі з парушэньнем прынцыпаў працы, прадугледжаных статутам гэтай міжнароднай арганізацыі.
«Гэтаму ж вучылі многія прадстаўнікі беларускай дыяспары па ўсім сьвеце, але мы не атрымалі ніякага адказу. Мы працягваем над гэтым працаваць і будзем старацца дасягнуць вынікаў», — сказаў Жыгар.
Белпол і апазыцыя заяўляюць, што Нацыянальнае цэнтральнае бюро Інтэрполу ў Беларусі парушае трэці артыкул Статуту Інтэрполу, прадстаўляючы апазыцыю злачынцамі.
Згодна з гэтым артыкулам Інтэрполу «строга забаронена любое ўмяшаньне або дзейнасьць у справах палітычнага, ваеннага, рэлігійнага або расавага характару».
«І гэта павінна быць галоўнай прычынай выключэньня Беларусі з гэтай арганізацыі», — падкрэсьлівае Жыгар.
Уладзімер Жыгар заяўляе, што рэжым у Беларусі пачаў «маскаваць» палітычныя перасьледы пасьля адкрытых просьбаў аб экстрадыцыі Сьвятланы Ціханоўскай і Вольгі Кавальковай, якія былі адхіленыя.
Абедзьве апазыцыянэркі зьехалі зь Беларусі пасьля пратэстаў у 2020 годзе. Ціханоўская выехала ў Літву, у 2021 годзе пракуратура Беларусі падала ў Вільню запыт аб яе экстрадыцыі, які быў адхілены. Такі самы адказ быў дадзены і на запыт аб экстрадыцыі Вольгі Кавальковай, якая знаходзіцца ў Польшчы.
Паводле ацэнак апазыцыі, улады праз Інтэрпол шукаюць дзясяткі, калі ня сотні, апанэнтаў рэжыму. Лічбы, аднак, немагчыма спраўдзіць, бо гэтая інфармацыя не публікуецца ні беларускімі ўладамі, ні штаб-кватэрай Інтэрполу.
Іншы прыклад — справа Макарыя Малахоўскага, якога затрымалі ў Польшчы на запыт беларускага Інтэрполу ў 2021 годзе.
Беларускія ўлады вінавацяць яго ў дарожна-транспартным здарэньні і нібыта наўмысным наезьдзе на супрацоўніка міліцыі. На той час Макарый Малахоўскі быў студэнтам. На наступны дзень польскія ўлады вызвалілі яго, прызнаўшы абвінавачаньне палітычна матываваным.
Тагачасны міністар унутраных спраў Польшчы Марыюш Каміньскі заявіў, што гэта чарговая спроба выкарыстаць ордэры Інтэрполу ў палітычных мэтах.
Аналягічны зварот да Інтэрполу паступіў у лістападзе мінулага году зь Літвы. Міністарка ўнутраных спраў краіны Агне Білатайце зьвярнулася да арганізацыі з заклікам сачыць за тым, каб Расея і Беларусь не выкарыстоўвалі сваё сяброўства ў ёй для дасягненьня сваіх палітычных мэтаў і перасьледу іншадумцаў.
«Інтэрпол павінен зрабіць усё магчымае, каб недэмакратычныя дзяржавы, такія як Расея ці Беларусь, не выкарыстоўвалі членства для дасягненьня сваіх палітычных мэтаў», — гаварылася ў прэс-рэлізе Білатайце.
Справа беларускага журналіста ў Сэрбіі
Андрэй Гнёт — адзін з тысячаў грамадзян Беларусі, якія ўдзельнічалі ў масавых дэманстрацыях 2020 году, аспрэчваючы перамогу на выбарах аўтарытарнага лідэра Аляксандра Лукашэнкі.
Цяпер ён пад вартай у Сэрбіі і чакае рашэньня аб экстрадыцыі ў Беларусь.
«(Расейскі апазыцыянэр Аляксей) Навальны памёр у турме. Як і я, ён змагаўся супраць жудаснага рэжыму ў сваёй краіне, і я не хацеў бы падзяліць яго лёс. Як і яго, рэжым вінаваціць мяне ў эканамічных злачынствах. Мне пагражаюць перасьледам і катаваньнямі», — заявіў Гнёт 19 лютага на слуханьнях у Бялградзе.
Калі ў чэрвені 2021 году ён атрымаў непадпісаную позву з просьбай зьявіцца «ў якасьці сьведкі» ў Сьледчы камітэт Беларусі, адвакаты параілі яму пакінуць Беларусь, бо такія позвы сьведчаць аб жаданьні беларускіх уладаў яго арыштаваць.
«Я не зрабіў нічога дрэннага. Дыктатура ў Беларусі па локці ў крыві, і маё жыцьцё ў вашых руках», — сказаў Гнёт у звароце да апэляцыйнага суду, які павінен прыняць рашэньне аб скарзе на экстрадыцыю. Рашэньне чакаецца ў сакавіку.
Прадстаўнік Гнёта ў міжнародных структурах Вадзім Драздоў таксама хадайнічаў аб выдаленьні дадзеных Гнёта з рэестру Інтэрполу.
«У гэтым выпадку можна падаць запыт аб выдаленьні дадзеных чалавека ў Камісію па кантролі файлаў Інтэрполу, якая вывучыць, ці зьяўляецца судовы перасьлед палітычна матываваным і ці нясе экстрадыцыя рызыку катаваньняў, злоўжываньняў або парушэньня асноўных правоў чалавека», — сказаў Вадзім Драздоў.
Камісія Інтэрполу, паводле яго слоў, зараз разглядае гэты запыт.
Амаль 500 беларускіх журналістаў цяпер у выгнаньні, а 35 — у турмах рэжыму, паведамляюць «Рэпартэры бязь межаў».
