Дубочак зялёненькі...
На Гомельскую вобласьць прыпадае больш за палову ўсіх дуброў Беларусі. Найбольш іх — у Нацыянальным парку «Прыпяцкі».
Намесьнік генэральнага дырэктара парку ў пытаньнях навукі Анатоль Углянец удакладняе: толькі на правабярэжжы Прыпяці ў зоне іхнай адказнасьці месьціцца 3391 гектар пойменных дуброў — Найдзянскі і Перароўска-Сьнядзінскі масівы.
Сярэдні ўзрост дуброў — 105 гадоў. Але ёсьць і такія дубы, якім і сто шэсьцьдзесят, і сто восемдзесят гадоў. Глянеш угару — шапка падае.
Аднак апошнім часам пойменныя дубровы высыхаюць.
Углянец: «Сапраўды, праблема ўсыханьня пойменных дуброваў ёсьць. Яна азначылася яшчэ ў 1979 годзе, пасьля таго як была дамбаваная Прыпяць і верхнія рэчышчы яе прытокаў — Сьцьвігі ды іншых».
Адбываецца наступнае: увесну ўзровень паводкі паміж дамбамі падвышаецца. Дубы, як кажуць, па калена ў вадзе. Праз колькі тыдняў паводка сыходзіць. І грунтовая вада паніжаецца, ды так, што ўлетку карэньне дубоў да яе ўжо не дастае.
У гэтую прыродную кругаверць ня лепшым чынам упісаліся й яшчэ дзьве рукатворныя рэчы:
«Апрача таго, ролю дамбы ў пэўнай меры адыгрывае і нафтаправод. У зямлі ляжаць трубы, якія абцяжарваюць унутрыглебавы сьцёк вады. Да таго ж мэліярацыя павялічыла на 26 адсоткаў плошчу басэйну, зь якога Прыпяць забірае ваду. То бок парушаны водны рэжым і з-за мэліярацыі таксама. А для дуба гэта жахліва, калі грунтовыя воды адрываюцца ад каранёвай сыстэмы».
«Аднапакаёўкі»
...На пароме з групай журналістаў перабіраемся на правы бераг Прыпяці. Прырэчная пойма сустракае нас густым разнатраўем, блакітнымі азярынамі ды старымі рэчышчамі. Празь які кілямэтар трапляем пад засень старасьвецкіх дубоў Перароўска-Сьнядзінскага масіву. Стаіць густы водар лясной мяты.
Анатоль Углянец ды ягоны калега, начальнік аддзелу аховы прыродных комплексаў, лесакарыстаньня й паляваньня Мікалай Бамбіза дапамагаюць угледзецца ў «твар» дубровы. На кары дубоў прыкладна на мэтровай вышыні захаваліся цёмныя абручы — меткі ўзроўню веснавой паводкі.
У адным з магутных дрэваў, вершаліна якога заўважна падсохла, відаць дзіркі, зь якіх высыпаецца драбнюткае пілавіньне. Гэткая бурая мука. Уражаньне такое, што нехта насьвідраваў дзірак у дубе ценькім бураўчыкам. Аказваецца, гэта жук-вусач — адзін са шматлікіх лясных шкоднікаў. Дакладней, ягоныя лічынкі, падобныя да шашаля, толькі большыя. Ёсьць яшчэ і жукі-рагачы, якія нагадваюць паводзінамі вусатага пабраціма.
Чамусьці згадваецца дзіцячая загадка пра пілу: ела, ела дуб, дуб — паламала зуб, зуб. У лічынкі «зубы», аднак, ня ломяцца. Маючы сама вагу 1 грам, такая лічынка можа за суткі згрызьці 22,5 кубічнага сантымэтра драўніны. Зрэшты, мама ў «рагачоў» — яшчэ тая пільшчыца. Каб адкласьці яйка, яна выгрызае ў драўніне адмысловую камэру. Лічы, дубовую аднапакаёўку. І такіх «аднапакаёвак» яна можа нарабіць да дваццаці за лета.
Хапае ў дубровы і менш экзатычных шкоднікаў, найперш тых, хто сілкуецца маладой лістотай — зімовы пядзенік, ліставёртка. А яшчэ — хваробы кшталту мучністай расы. Усе яны разам складаюць асобную, трэцюю катэгорыю прычынаў, якая павялічвае сухастой у дубравах. У прыватнасьці, у Перароўска-Сьнядзінскім масіве, які налічвае больш за 2 тысячы гектараў дуброваў.
Углянец: «Запасы сьвежага і старога сухастою — 88,3 тысячы кубоў, што складае 28,6 адсотка ад агульнага запасу на корані. То бок чвэрць дубровы — сухая. Сьвежага сухастою — тры з паловай адсоткі. Гэта значыць, што тэмп высыханьня складае тры з паловай адсоткі ў год».
Рэканструкцыя: быць ці ня быць?
Нацыянальны парк спрабуе нешта рабіць. Вядзецца санітарны догляд. Сухастой, да якога можна дабрацца, пілуюць. Жыхары Перарова, Хлюпіна, Мардзьвіна, Таргошына маюць патрэбу ў дровах — і «Прыпяцкі» ім не адмаўляе.
Зь іншага боку, дырэкцыя спрабуе ўзнаўляць дубровы, прыбіраючы менш каштоўныя лісьцёвыя пароды дрэў — бярозу, граб, асіну. І калі нават у такім лесе толькі траціна дубоў, то за паўстагодзьдзя зь яго можна зрабіць паўнавартасную дуброву. Але такая рэканструкцыя дуброваў, кажа Анатоль Углянец, ня мае заканадаўчай падтрымкі:
«Няма дазволу праводзіць менавіта такія высечкі ў нацыянальных парках і запаведніках. Я лічу, што гэта проста неабходна дзеля ўзнаўленьня дуброваў».
У сваю чаргу, некаторыя абаронцы прыроды зь ліку грамадзкіх актывістаў лічаць, што ўмешвацца чалавеку ў пойменныя дубровы няма чаго — яны адновяцца самі. Больш за чалавека гэтаму паспрыяюць нават сойкі, якія разносяць жалуды.
Нацпарк жа, нарабіўшы дарог у дубровах, па сутнасьці, запусьціў туды чалавека. І сам узяўся высякаць зялёныя яшчэ дубы, за што атрымаў ад інспэкцыі па ахове жывёльнага і расьліннага сьвету пазоў у суд. Судовая справа і дагэтуль яшчэ не завершана.
Апрача таго, год таму парк дамагаўся ў Мінпрыродзе і ў Нацыянальнай акадэміі навук зьмены правілаў санітарных высечак у дубровах.
Гаворыць грамадзкі эколяг, актывістка кампаніі «Захаваем прыпяцкія дубровы» Ірына Балоціна з Турава:
«Правілы санітарных высечак забараняюць пілаваць жывыя дрэвы. То бок, калі дрэва яшчэ зусім не засохла, напалову зялёнае, а напалову — не, то гэтае дрэва нельга сячы. Аднак лядашчы дуб, умоўна кажучы, праз два гады засохне. Таму, маўляў, давайце ня будзем чакаць гэтыя два гады, а сьсячэм яго цяпер, пакуль ён жывы. І цяпер яны фактычна могуць гэта рабіць, бо запаведны статус з дуброваў яны зьнялі».
Сапраўды, у 2012 годзе на падставе ўказу № 59 Аляксандра Лукашэнкі вызначаны новыя зоны Нацыянальнага парку «Прыпяцкі». Рэжым запаведнасьці зьняты з унікальных пойменных дуброваў.
З гэтай прычыны, як лічаць грамадзкія эколягі, Нацпарк і лабіруе высечку так званых «аслабленых» дрэваў, бо тут, апрача ўсяго іншага, ужо больш як паўтара дзясятка гадоў дзейнічае падпарадкаваны Кіраўніцтву спраў прэзыдэнта экспэрымэнтальны дрэаваапрацоўчы комплекс «Ляскавічы», і вырабляе ён паркет як на ўнутраны рынак, так і на экспарт.
У самім Нацпарку такую сувязь абвяргаюць, заяўляючы, што падобным чынам могуць разважаць хіба толькі людзі, якія не знаёмыя ні з асаблівасьцямі пойменных дуброў, ні з працай піларамы. Акурат пойменныя дубы нібыта самыя непрыдатныя для расьпілоўкі, а санітарныя высечкі — адзін са спосабаў барацьбы з распаўсюдам шкоднікаў лесу. Для працы ж комплексу «Ляскавічы» хапае й левабярэжнага лесу, запасы якога ацэньваюцца ў блізу 300 тысяч кубічных мэтраў, у тым ліку цьвёрдаліставых пародаў — каля 10 тысяч кубамэтраў.
Пра чэрствы акраец і булку з маслам
Вучоныя НАН Беларусі ня так даўно прапаноўвалі ўключыць у склад запаведнай зоны дубровы па левабярэжжы Прыпяці, у Найда-Бялёўскім лясным масіве. Аднак ініцыятыва не знайшла падтрымкі ва ўладных калідорах. У Нацпарку на тое даюць свой адказ.
Мікалай Бамбіза: «Селі і падумалі: трэба, каб была булка белая, а на булку — масла. Трэба, каб было поле. Усё ж левабярэжжа прамэліяравана ўшчэнт. Калі ўзяць уздоўж Прыпяці пяцьдзясят кілямэтраў, тут паўсюль зроблена мэліярацыя».
Па словах суразмоўцы, каб лепш захаваць дубровы, трэба найперш аднавіць рэгуляцыю вады:
«Вадаток трэба адрэгуляваць — ён на сёньняшні дзень зарэгуляваны. Мэліяратары, якія абслугоўваюць помпавыя станцыі, — яны электрычнасьць эканомяць. У іх там каналы вадой запоўненыя. А ўсё тое, што ідзе з Нацыянальнага парку, забіта, запэцкана. У Азяранскае лясьніцтва з гэтай нагоды мы пісалі нават лісты, бо ўжо балота наступае на лес. Ідзе дэградацыя, ідзе развал».
Погляд ЮНЭСКО
Нацыянальнаму парку папярэднічаў Прыпяцкі ляндшафтна-гідралягічны запаведнік, які быў створаны тут сорак пяць гадоў таму. Але ў 1996 годзе яго статус панізілі да нацыянальнага парку. Урэшце пойменныя дубровы зусім страцілі запаведны статус.
Тым ня менш тэрыторыя гэтая не перастала быць важнай для птушак — яна ўвайшла ў міжнародную праграму ІВА (International Bird Area). Апрача таго, сёлета на пачатку году парк атрымаў яшчэ і статус водна-балотных угодзьдзяў міжнароднага значэньня — як аснова экалягічнага калідора, які зьвязвае Цэнтральную і Паўднёвую Эўропу. У пэрспэктыве ж ён мае шанец стаць часткаю трансгранічнага міжнароднага рэзэрвату ЮНЭСКО «Прадаліна Прыпяці». Праўда, дзеля гэтага Нацыянальнаму парку трэба самому зьберагчыся ў найлепшым выглядзе.
