У нашым вялізарным доме 420 кватэр (пропісам – чатырыста дваццаць). Жыве ў ім прафэсар вядомы, заслужаны ўрач, інжынэр. Жывуць тут праслаўлены токар, народны артыст і паэт. Жыве маладзён адзінокі, славуты цясьляр – мой сусед. І ўсе ў вольную часіну нешта пішуць: хто даносы ў пракуратуру, хто скаргі ў ЖЭС, хто проста крыжаванкі разгадвае. І толькі паэт піша, бо ў яго праца такая. Перастане – дык выкінуць зь вялізарнага дома, а кватэру аддадуць іншаму паэту. Цясьляр не заўважыць падмены. А калі і заўважыць – выгляду не падасьць. Далікатны народ жыве ў вялізарным доме.
Пятро Глебка, Міхась Чарот і Ізраіль Плаўнік на 1-м Усебеларускім зьезьдзе “Маладняка”. 25 – 29 лістапада 1925 г. (З фондаў БДАМЛМ)
Пятра Глебку паэтам зрабіла вайна. Звычайны сьмяротны, камуніст-атэіст, былы маладняковец і сьціплы ясенініскі эпігон, які бязь ценю сумневу рымаваў “ціха” і “ліпа”, Нонік, як яго называлі сябры і крэўныя, раптам апынуўся сам-насам перад богам Арэсам і застыў, зачараваны ягонымі жахам і веліччу. У акупаваным Менску засталася жонка, якая ўладкавалася на нямецкае радыё – сэрца разрывалася, страх еў поедам, і за яе, і за сябе; потым высьветлілася, што ўсё гэта было бліскучым падпольніцкім спэктаклем, Станіслаўскі на службе паўстанцаў. Якая нечуваная ў мірны час інтрыга, якія неймаверныя перапляценьні лёсаў… На вайну ня толькі гоняць, туды ня толькі забіраюць – часам туды яшчэ і ўцякаюць: ад шэрасьці дзён, ад перанаселенасьці асабістай прасторы, ад тэрору, ад цэнзуры, ад безнадзейнасьці, ад духоўнай задухі. Глебкавы паэтычныя ўцёкі на вайну працягваліся і ў паваенны час – не найгоршы спосаб для паэта, хай сабе і такога, “ад глебы”, выжыць у таталітарнай дзяржаве. Шмат хто зь ягоных аднагодкаў у літаратуры, спрабуючы сказаць нешта сваё ў 50-ыя і 60-ыя, уцякаў або на вайну, якая скончылася, або ў бясьпечны сьвет дзіцячых кніжак. Толькі там і быў нейкі мінімум волі. Якім, зрэшты, да Быкава рэдка хто карыстаўся напоўніцу.
Глебка напісаў свой партрэт Вайны – і няхай фарбы ён браў толькі ліцэнзаваныя, афіцыйна дазволеныя, на гэтым палатне знайшлося месца і трагедыі вайны, і яе простай, як стрэл, філязофіі: “забіць ці быць забітым”. І пачуцьцю падманлівай свабоды, якое дае вайна; і яе салодкаму трупнаму паху, які не заглушыць нават тым духмяным праснакам, што “пякуць і сушаць партызанкі”. І нават яе крывавай эротыцы. Яму зусім не падаецца пачварным, што “маладая кабета правярае курок”, не, яго гэта ўзбуджае; і ён з замілаваньнем глядзіць на тое, як “наводдаль падлетак… затыкае за пояс пяць гарачых гранат”. Гарачыя гранаты – гэта прыгожа сказана, зь любоўю і жарсьцю. Пяць гарачых гранат за поясам падлетка -- нібы пяць чырвоных сьпелых гранатаў, што ўвабралі ў сябе сонца “Грузіі сьвятой”.
Пятро Глебка. 1929 г. (З фондаў БДАМЛМ)
Дзіўна, але нават у самых ягоных афіцыёзных і прымітыўных вершах заўважаеш часам нейкую злосную шчырасьць і расчараваньне. Напэўна, ня раз у пару прызнаньня і славы, якія абрынуліся на Глебку воляю Арэса, паэт, прыняўшы на грудзі, пачынаў марыць пра партызанскі лес. Вось бы скінуць усе мэдалі, спаліць кніжкі і насамрэч апынуцца там, дзе
“Толькі мы, ды радзіма,
Ды балотны гушчар”.
І больш нікога. Ні таварышаў, ні баб, ні нудных прамоваў, ні вялізарнага дома, дзе ўсе адно аднаго ведаюць і ўсе адзін за адным сочаць. Толькі мы, ды радзіма, ды балотны гушчар – а што яшчэ трэба чалавеку? Трафэйны шмайсэр, беларускі лес і пара верных сяброў. Схаваўшыся за сьпінамі і клубамі зялёных партызанскіх сёстраў, ты ўсіх бачыш, а цябе ніхто.
“Помнім кожнага імя,
Знаем многіх у твар”, –
гэта гучыць па-партызанску пагрозьліва. І я так хачу. Вазьміце мяне хаця б перакладчыкам.
Пятро Глебка (З фондаў БДАМЛМ)
Вайна дала Глебку магчымасьць напісаць пра сапраўдную мужнасьць – ці пра яе міт: для літаратуры гэта ня так істотна. У некаторых сваіх строгіх, як эпітафія нелюбімаму начальніку, вершах Глебка трапляе, выпадкова ці не, на тыя самыя паэтычныя дарогі, па якіх ішоў некалі Рупэрт Брук ці, скажам, сучасьнік Глебкі Сіманаў зь ягонымі радкамі:
“В ту ночь, готовясь умирать,
Навек забылі мы, как лгать,
Как изменять, как быть скупым,
Как над добром дрожать своим…”
Трапляе – і збочвае, разумеючы, што заблудзіў. Збочвае да звыклай пляц-параднай гулкай урачыстасьці, да прадыктаваных неўміручай Стаўкай высноваў. Ды, як і ў Брука, у Глебкі ёсьць верш пра аднаго (не пра войска, не пра батальён, не пра партызанскі атрад, не пра дзяржаўную нарыхтоўку гарматнага мяса) – а пра аднаго, аднаго ва ўсім сьвеце салдата. Наўрад ці Глебка калісьці напісаў бы такое, калі б не вайна, якая раптам усіх зрабіла голымі і роўнымі:
“Мы ўсе памалу прыйдзем к небыцьцю.
Судзі мне, доля, мужнаму памерці.
І прасьпяваць перад вачыма сьмерці
Апошняй песьняю хвалу жыцьцю”.
Пятро Глебка (З фондаў БДАМЛМ)
Здаецца, неблагая кампэнсацыя за пляскатасьць лірыкі і павярхоўнасьць партызанскіх прыпевак. Невядома, куды б завялі Глебку тыя сіманаўска-брукаўскія дарогі, але ён сьвядома вырашыў пайсьці шляхам нармальнага савецкага паэта. Застацца для моцных гэтага сьвету чыстым, як шклянка. Трапіць у вялізарны дом, дзе вокны гараць так прывабна і сьвецяць не згасаючы ні ўдзень, ні ўначы.
Блок даў расейцам “Ноч. Вуліцу. Ліхтар. Аптэку”. Глебка беларусам – “Ноч. Халодную зямлянку. Перастрэлку. Цішыню”. Дзіўна, але не салдата і не грузінскія гранаты, а тую шклянку Глебкі будуць з добрай усьмешкай прыгадваць пакаленьні чытачоў. Ня толькі таму, што лёгка запамінаецца і адскоквае ад зубоў. Ня толькі таму, што галоўнае прызначэньне шклянкі ведама якое – духоўна насычаць чалавека ў ягоным змаганьні з хаосам сьветабудовы. Чарната гэтай шклянкі зацягвае, як касьмічная дзірка. Нам зямлянка замест вуліцы, ліхтар патушаны трапным стрэлам, навокал ціха. Як у аптэцы. І толькі ноч – адна на ўсіх.
