Грамадзкі рэдактар гэтага тыдня – вядомы беларускі літаратар Валянцін Тарас. 13-гадовым падлеткам ён узяў зброю і стаў партызанам. 9 траўня на ягоную замову прагучыць тэматычная перадача: “Ці магчыма выхаваць маладых патрыётаў на прыкладах Другой усясьветнай вайны?” А сёньня журналіст Аляксандар Уліцёнак гутарыць з Валянцінам Тарасам пра спробы па-новаму ацаніць партызанскі рух у Беларусі.
Уліцёнак: “Для Беларусі хіба ці ня самая балюча тэма сёньня, падчас пераасэнсаваньня мінулага, – гэта тэма партызанкі. У наколькі радыкальнай рэвізіі яна мае патрэбу?”
Тарас: “Рэвізаваць ня трэба. Трэба проста паказаць усё такім, якім яно было. А было ўсё вельмі супярэчлівым. На маіх вачох у вёсцы Нелюбы застрэлілі старасту. Толькі таму, што вось было падазрэньне, нібыта ён настройвае вяскоўцаў супраць партызан. Яго застрэлілі наўпрост перад жонкай і дзецьмі…”
Уліцёнак: “Атрымліваецца, партызанка стала працягам грамадзянскай вайны? Што яе жывіла?”
Тарас: “Уся сталінская ідэалёгія, уся бальшавіцкая ідэалёгія непрымірымасьці, канечне, адгукнулася ў партызанах. Яна была ўласьцівая сотням тысячаў зь іх, асабліва маладым, камсамольцам. І гэта іх не віна – гэта іхняя бяда. Пра што сёньня мы й можам сказаць. Хто вораг? Ды настаўнік: няважна, што ён выкладае родную мову – але ж пры немцах. Пры акупантах! А хіба ты ня вораг, калі ў цябе заможны хутар?!”
Уліцёнак: “Што яшчэ, акрамя сталінскай прапаганды, абумоўлівала нематываваную жорсткасьць партызанаў у адносінах да вяскоўцаў?”
Тарас: “Думаеце, мы ня бачылі, што хату рабуюць дарэмна? Але ж і мы, партызаны, таксама былі пад пэўным страхам, бо ў кожным атрадзе быў асобы аддзел! Вельмі апасьліва ставіліся шараговыя партызаны да асабістаў. І не любілі іх, дарэчы. Можа таму, што баяліся.
Але ўсё такі – усё такі, я падкрэсьліваю, галоўным зьместам партызанскай вайны на Беларусі была вайна з ворагам”.
Уліцёнак: “У беларускім інтэрнэце можна знайсьці цяпер матэрыялы, у якіх спрабуюць рэабілітаваць паліцаяў. Ваш погляд?”
Тарас: “Праводзіць тэзіс пра тое. што беларускія паліцаі былі беларускай народнай паліцыяй, змагарамі супраць бальшавізму, гэта таксама зласьлівая няпраўда. У народзе – гэта ведаюць усе, хто акупацыю перажыў – паліцаяў пагардліва называлі “бобікамі”. Усё даўно сказана!
Маладыя гісторыкі павінны разьбірацца аб’ектыўна ва ўсім. У іх не павінна быць палітычнай матывацыі. Пра каго б мы ні гаварылі – пра партызанаў ці паліцаяў. Пра ўсіх – адно праўду, якой яна была.
Нельга перакульваць воз на адзін бок. Бо ён паваліцца і тады наагул будзе каша”.
******
Уліцёнак: “Дзясяткі, калі ня сотні тысяч савецкіх салдатаў, партызанаў і падпольшчыкаў дагэтуль ляжаць невядомымі. Аднак замест пошуку іхніх імёнаў знайшлі і мадэрнізавалі так званую “Лінію Сталіна”. Дзеля чаго, спадар Валянцін?”
Тарас: “Добра, што вы згадалі непахаваных. У раёне Таварнай станцыі ў Менску ёсьць Чыгуначны завулак. Там у вайну быў велізарны лягер ваеннапалонных. Іхныя парэшткі дагэтуль валяюцца там. І да гэтага часу – аніякай стэлы памяці…
Ну а “Лінія Сталіна” – своеасаблівая рэабілітацыя вось такога сталінскага падыходу да народнай трагедыі. Рэабілітацыя і ўслаўленьне замест гэтага самога Сталіна”.
Уліцёнак: “На сьвяты і нават у выходныя комплекс хіба ці не забіты наведвальнікамі ў параўнаньні са славутай Хатыньню і нават Брэсцкай крэпасьцю. Чым вы, спадар Валянцін, патлумачыце такую неадпаведнасьць?”
Тарас: “Толькі тым, што некаму вельмі хочацца мець нейкую сваю, адметную гісторыю. Гісторыю, якая пачалася зь ліпеня 1994 году…”
Уліцёнак: “А можа маладыя едуць тады зь цікавасьці да адноўленай фартыфікацыйнай фактуры вайны, таго ж ультрасучаснага ракетнага комплексу С-300, які там выстаўлены? Мо ідэйная матывацыя перавялічваецца?”
Тарас: “Таксама слушна. Аднак “лінія” здабываецца велізарнай дозай агітпрапу савецкага кшталту.
І ўвесь гэты палітычны аспэкт мае месца таму, што мы не разьлічыліся зь мінулым. У Бэрліне літаральна днямі адкрыўся архіў ахвяраў нацызму. Там сабраная картатэка на 17 мільёнаў пацярпелых людзей. Страшна тое, што ў нас ніколі нічога падобнага не было й ня будзе… Контрпрыклад – косткі нашых воінаў на Чыгуначным завулку.
Таму зьяўленьне такіх рэчаў, як “Лінія Сталіна”, набывае злавесны сэнс. Нават калі б яны мелі тое чыста дэкаратыўнае значэньне, пра якое вы згадалі”.
Уліцёнак: “Якім мусіць быць сапраўдны помнік мінулай вайне і яе ахвярам?”
Тарас: “Пытаньне вельмі цікавае! Каб задумалі такое, гэта магло б стаць тэмай для самага шырокага народнага абмеркаваньня. Гэта магло стаць вельмі важнай акцыяй абуджэньня памяці народнай, сумленнага асэнсаваньня мінулага і на ім – грамадзкага прымірэньня з праўдай пра вайну”.
***
Уліцёнак: “Пры СССР культываваўся патрыятызм сацыялістычнага тыпу. Цяпер жа – і гэта яскрава бачна на прыкладзе Расеі – усё большую вагу набірае нацыянальная аснова патрыятызму. Што, на ваш погляд, адбываецца ў гэтым сэнсе ў Беларусі?”
Тарас: “У нейкай ступені паняцьці “нацыя”, “народ” і “патрыятызм” вельмі блізкія. Але празьмерны націск на нацыянальнае можа перарасьці і часам перарастае ў нейкія элемэнты нацызму. Здаровы нармальны нацыяналізм – зьява натуральная, хоць некалі лічылася, што страшны любы нацыяналізм. Тое няправільна. Аднак я супраць і таго, каб зьяўляліся адценьні нацызму, нацыянальнай выключнасьці, калі ганарысься толькі сваім”.
Уліцёнак: “З вышэйшай палітычнай трыбуны Беларусі не аднойчы гучалі заявы, кшталту: і сёньня, як у 1941-м, Беларусь гатовая пайсьці ў лясы, гатовая стаць на “лінію Сталіна”, але не прапусьціць новага ворага да Масквы. На каго разьлічаны такі вось патрыятычны камуфляж?”
Тарас: “Гэта зноў жа рэцыдыў савецкага мысьленьня. А разьлічаны ён, па-першае, на людзей недасьведчаных – на тую самую моладзь, якая ня ведае гісторыі сваёй краіны. Ня ведае ўчорашняга. Ня ведае асаблівасьцяў нацыянальнага разьвіцьця свайго краю. На недасьведчаныя колы наогул, якімі можна было б маніпуліраваць. Зноў жа тут такое выключна дзяржаўнае выкарыстаньне моманту”.
Уліцёнак: “Спадар Валянцін, а якое вашае вызначэньне патрыятызму ў сёньняшніх умовах?”
Тарас: “Гэта комплекс натуральных чалавечых пачуцьцяў, калі ты сваю краіну адчуваеш, як свой дом. Як вялізны свой дом! Дзе ўсё сваё, роднае, табе блізкае… І нідзе ў сьвеце ты больш ня можаш уявіць сябе, як у гэтым доме. Дарэчы з усім ня толькі добрым, але й благім, што ў ім ёсьць. І гэта благое павінен выкарчоўваць менавіта я.
Многія людзі, якія цалкам на дзяржаўных пазыцыях, таксама любяць Беларусь. Але што для яе добра, а што – кепска, тут у нас вельмі часта розныя погляды і рознае разуменьне. Вось гэта й падзяляе нас”.
