Эки жарым жыл мурун 16 жашында зордукталып, боюна бүтүп, айына жетпей көз жарган кыздын саламаттыгына жакындары кабатыр. Өспүрүм кызды зордуктоого шек саналып кармалган 66 жаштагы жаранды 30-октябрда Каракол шаардык соту 11 жылга кести. Шектүүнүн жакындары коюлган айыпты четке кагып жатат.
19 жаштагы Мээрим Алияскарованын биринчи топтогу майыптыгы бар. Ал мындан эки жарым жыл мурда өзүнөн 50 жаш улуу айылдашынын кордугуна кантип кабылганын "Азаттыктын" журналистине айтып берди.
"Үйүнөн алма, кийим берчү. Мектеп жакта жүргөндө чакырчу. Боюмда бар экенин билчү, "эч кимге айтпа, айтсаң, соттотуп ийем" деген. Мен андан корктум", - Мээрим жер чукулап, берилген суроого кыска жооп берип отурду.
Анын кош бойлуу экени апасы дарыгерлерге алып барганда гана билинген. Курсактагы бала алты ай болуп калганда, боюнан козголуп, ымыркай өлүү төрөлгөн. Ал кезде Мээрим 16 жашта эле.
Мээрим тубаса шал оорусунан жабыркайт. Бир колу, буту жакшы өспөй калган. Бул анын басып-турганын чектеп, өзүн жакшы карай албайт. Ага кошул-ташыл болуп талмасы да бар. Кыз мектепте окуган эмес. Анын зордукталып жүргөнү, боюна бүтүп калганы аныкталгандан кийин Республикалык психиатрия жана наркология борбору Мээримди текшерүүдөн өткөргөн. Дарыгерлер кыздын акыл-эси толук жетилбей калган, эмне болуп жатканын аңдоого жөндөмсүз деген бүтүм чыгарган.
"Чачын да тарай албайт. Шымын өйдө тартып кийе албайт. Дайыма бирөөнүн көзөмөлүнө муктаж. Кышында жука кийинип жүрсө да, суукта үшүгөнүн билбей калат. Же болбосо жай чилдеде жылуу кийинип калса, ошо бойдон жүрө берет. Мээрим дайыма ата-энемдин жанында, менин да көзөмөлүмдө. Мени атыман атайт, сиз деп кайрылбайт. “Жыпар эже деп айт” десем, бир аздан кийин эле "Эй, Жыпар" деп чакырат", - дейт кыздын эжеси Жыпар Жигитекова.
Жыпар айым - Мээримдин бир тууган эжеси. Ал сиңдисинин кош бойлуу экенин айылдык дарыгерлерден уккандан кийин бир нече күн Мээримден иштин чоо-жайын тактап, андан соң милицияга арыз жазган.
Түп райондук милициясы 2022-жылы жазында арызды каттап, зордуктоо фактысы менен иш козгогон.
Алакандай айылдагы үрөй учурган иш
Жыпар Жигитекованын айтканы боюнча, сиңдисин айылдашы алдап, зордуктап жүргөн:
"Иниси менен сиңдиси мектепте окучу. Анан бул кыз аларды ээрчип мектеп жакка бара берчү, анан кайра алар менен келчү. Ал желмогуз киши мунун ошол жерде жүргөнүн көрүп, алма, момпосуй, кийим берип, алдап үйүнө чакырчу экен. "Чечинтип, үстүмө чыгып, минип жүргөн" деди. Бул эми түшүнүктүү да, чечинтип аткандан кийин зордуктап жүрчү экен. Сабачу же сокчу беле десек, "жок" дейт. “Эч кимге айтпа, аялым жокто кел” дечү экен. А бул бара берчү экен, мындай адамдарды эми билесиңер да. Үйдө киши жокто ушинтип жүрчү экен. Бул го оорукчан кыз, ал соо адам да. Эмнеге ошондой иш кылат? Менин оюмча, апасы жоош, атасы көзү көрбөй отурат, болушары жок, мен мойнума албай коём деген ой менен кылып жүргөн".
Зордуктоого кабылгандан кийин Мээримдин саламаттыгы дагы начарлап, анын залакасы ичиндеги түйүлдүккө тийгенин эжеси айтып берди:
"Эми дайыма кан басымы жогору болуп, 140ка чейин көтөрүлүп кетет. Дарыгерлерге көргөзүп турабыз, мурда мындайы жок болчу. Боюндагы баланы алабыз деп кесарево кылганда кан басымы такыр эле 150-160ка чыгып кеткен, кансырап кыйналган. Ошондон бери Мээримдин талмасы күчөдү. Мурда бат эс алчу, себеби талмасы дайыма бир убакта кармачу эмес. Кээде алты айга чейин кармабай, жакшы жүрчү. Азыр бир айда 3-4 жолудан кармайт. Мурда талмасы кармагандан кийин 3-4 күндө ичпей-жебей жатып, бир жуманын ичинде жакшы болуп кетсе, азыр андай эмес. Азыр 10-15 күн сулап жатып калат, суу да, тамак да ичпей калат. Бул да болсо кудайдын берген дарты дечи, аябай таң калам. Кыйналат байкуш, жаткан жерине заңдап, заара ушатып калат. Анан барып оңолуп, тамак жегенге жарап калат. Убагында дарысын берип, талмасы кармаганы азайып калган. Эми, тескерисинче, көбөйдү. Жакшы сүйлөп калган, кадимкидей эле элге аралашып. Эми көрүп атасыңар го, жакшы сүйлөбөйт. Бир топ эле кыйналды. Бул байкуш бизге окшоп сайрай албайт да, ичинен тынат. Терс таасирлери аябай көп тийди. Ушундай акмак кишини көргөн эмесмин. Ушундай акмак адамдын айынан мобу кыз өзү эле оорукчан эле, ого бетер оорукчан болуп, тагдыры да талкаланды", - деди эжеси Жыпар Жигитекова.
Мээримдин жакындары ай-күнүнө жетпей өлүү төрөлгөн ымыркайдан ДНК тест алынып, эки айдан соң анын жыйынтыгы чыкканын айтышты. Анда баланын ДНКсы 66 жаштагы кошунасынын ДНКсына 99% дал келери белгиленген.
"ДНК эки айдан ашык убакыттан кийин келди. Анда ошол атасы экени 99,99% деп жазылыптыр. "Булар ДНК кылган эмес, атамдын күнөөсү жок, экспертизанын жыйынтыгы жок туруп эле атамды күнөөлөп, каралап атышат" деп айтып жатышат. Эми ошол кантип болсун? Биз кантип эле ошентели? Мисалы, биз, мен өзүм деле жөнөкөй адаммын. Атамдар да карапайым кишилер. Ушу окуя болгондо эле Садыр Жапаров өз көзөмөлүнө алган".
Генетикалык анализди "Медикал Геномикс" деп аталган британиялык компания жасаганы да иштин материалдарында жазылган. Ага кеткен эки миң еврого чукул чыгымды облустук бийлик көтөргөн.
Мээримдин атасы Алияскар Жигитековдун көзү азиз. Оорукчан кызынын оор тагдыры ага катуу тийип, саламаттыгы кескин начарлап кеткен.
"Мен эми эмне кылам? Эми андан бешбетер эле отуруп калдым, нервим чыдабайт. Намыстанам, ушундай болобу дейм. Адилеттик издейм, дагы деле болбой атат. Көз көрбөйт. Болбосо мен Садырга [президент Садыр Жапаровго - ред.] чейин кирип барат элем. Бул эми жырткычтык да. Бул кыз анын чөбөрөсүндөй болуп калат. Азыр 66га келди, муну 16 жашында зордуктаган. Эки жарым жылдан бери ушинтип эле сүйрөп келатат. Кыздын тагдырына балта чаап салды. Андай балекет болбогондо балким, бактысы ачылып, оорусу басаңдаса, бирөөгө кезигип, турмуш куруп кетет беле", - деген Мээримдин атасы Алияскар Жигитеков өзү жардамга муктаж.
Айыпталуучу тарап эмне дейт?
Быйыл 30-октябрда Каракол шаардык соту 66 жаштагы жаранды өспүрүм кызды зордуктаган деп таап, 11 жылга кескен. Айып коюлган адам Мээримдин ата-энеси менен бир көчөдө жашачу. Айылдагылар үрөй учурган окуядан кийин шектүүнүн үй-бүлөсүн айылдан көчүрүп жиберишкен.
Жыпар Жигитекова бизди ээрчитип чыгып, ээн турган үйдү көрсөтүп берди:
"Бул киши ушул үйдө жашачу экен. Биздин үйгө кирип-чыгып жүргөн киши экен, муну атам айтып жатат. Аны менен сүйлөшүп, таанып-билип эле жүрчү экен. Эми азыр "такыр билбейм, мен буларды өмүрү көргөн эмесмин" деп танып атат. Атам болсо үйгө сонун эле келип кетчү деп атат. Анан бул жерден тынбай окуучулар өтөт. Жаштар билип атышат да, ошондуктан балдарыбыздын, өзүбүздүн коопсуздугубуз үчүн сени бул жерге такыр жашатпайбыз деп көчүрүп жиберишти".
Мээримди зордуктап жүргөн деп, сот 11 жылга кескен жарандын жакындары аны кылмышка тиешеси жок деп эсептешет. Алар ДНК анализдин жыйынтыгын тааныбай турганын айтып, "Медикал Геномикс" компаниясына кат жөнөтүшкөн экен.
"Атамдын күнөөсү болсо, ДНКга макулдугун берип, өзү демилгечи болмок эмес, ал дароо качып кетмек. Ал үч ай ДНКнын жыйынтыгын күттү. Алгач анализ Англияда деген, кийин суракка келгенде Украина-Орусия согушунан улам Орусиянын Тверь шаарында жасалган деген. Биз анализ жасалды деп көрсөтүлгөн дарекке кат жөнөтсөк, алар атамдын фамилиясы, аты менен ДНК анализ жасалбаганын, Кыргызстан менен эч кандай келишим жок экени жазышкан. Алар Кыргызстан менен келишим жок болгондуктан эч кандай ДНК тест өткөрө албайбыз деген жоопту жөнөтүштү", - деди "Азаттыктын" кабарчысы менен жолуккан шектүүнүн кызы Наргиза (аты өзгөртүлдү).
Караколдо тергөө абагында отурган атасынын күнөөсү жок экенин айткан балдары бул ишти адилет териштирүүнү өтүнүп, өлкө жетекчилерине кайрылуу жолдогон.
Наргиза иште "баарын мойнуна алган" башка бир киши бар деп санайт.
"Биринчи инстанцияда эле баарын мойнуна алган адам бар. Ал кызга кандай келип жүргөнүн, кыз менен эмне кылганын айткан. Кайсы айда болгонуна чейин айткан адам бар, ал - кыздын таякеси. Ушинтип бүт баарын айтып берген кишиге эч кандай иш козгошкон жок. Биздин оюбузча, бул жерде кыздын апасынын кызыкчылыгы бар", - деген Наргиза соттун чечимине каршы арыз беришерин айтты.
Мээримдин жакындары ДНК анализ анын бир тууган таякесинен да алынганын, анын жыйынтыгында өлүү төрөлгөн баланын атасы ал эмес деп чыкканын билдиришти.
Создуккан сот иши
Мээримдин зордукталганы 2022-жылы апрель айынын этегинде билинген. Эжеси Жыпар Жигитекова Түп райондук милициясына арыз жазып, милиция "зордуктоо" фактысы менен иш козгоп, тергөө бүткөндөн кийин ишти райондук сотко өткөрүп берген. 2023-жылы 10-февралда Түп райондук соту Кылмыш-жаза кодексинин 154-беренесинин 3-бөлүгү, биринчи жана 2-пунктуна, ДНК тесттин жыйынтыгына таянуу менен 66 жаштагы шектүүнү 11 жылга эркинен ажыраткан.
Мындай чечимге соттолгон жарандын жакындары макул болбой, облустук сотко кайрылган. Ысык-Көл облустук сотунун 2023-жыл, 30-майдагы аныктамасы менен Түп райондук сотунун өкүмү жокко чыгарылып, иш биринчи инстанцияга кайра кароого жиберилген.
Мээримдин соттогу мыйзамдуу өкүлү - бир тууган эжеси Жыпар Жигитекова бул чечимге каршы кассациялык арыз менен Жогорку сотко кайрылган.
2023-жылы 29-августта Жогорку сот кассациялык арызды карап, Ысык-Көл облустук сотунун чечимин күчүндө калтырган. Ишти кайра Түп райондук сотуна жөнөтүп, аны башка судьялар карасын деп чечкен.
Бирок райондук соттун үч судьясы тең бул ишти мурда кароого катышкандыктан, соттук материалдар Каракол шаардык сотуна өткөрүлгөн.
Быйыл 30-октябрда Каракол шаардык соту шектүүнү кайрадан күнөөлүү деп таап, 11 жылга эркинен ажыратты.
Учурда соттолгон жарандын жакындары шаардык соттун чечимине каршы даттанарын айтышты. Соттолгон киши айдоочу болуп иштеген. Соңку жылдары мал чарбасы менен да алектенип жүргөн. Төрт баланын атасы. Ал камалгандан кийин аялы каза болуп калган.
Башкы прокуратуранын расмий маалыматы боюнча, өткөн жылы жашы жете электерге каршы 406 оор жана өзгөчө оор кылмыш жасалганы аныкталган. Кылмыш иштеринин 160ы зордуктоого байланыштуу.
Мээримдин жакындары эки жылдык соттук териштирүүлөрдөн кийин акыры адилеттүүлүк орногонун, бирок жаза жеңил болуп калганын айтып жатышат.
Аларга "Бир дүйнө -Кыргызстан" укук коргоо уюму адвокат берип, жардам көрсөткөн.
Жыпара Жигитекова сотко барган сайын өздөрү сыяктуу адилеттик издеген ондогон кишилердин окуясын угуп, ар бир кыздын тагдыры үчүн чочулап турганына токтолду. Ал ушул тапта сиңдисинин абалына, келечегине түйшөлүп, эмне арга табарын билбей ызаланып турат.
"Ушундай окуя менин башыман өтүп аткан үчүн мен муну жүрөгүм менен кабыл алам, сезем (ыйлайт). Зордукталган кыздар көбөйүп жатканы мени өкүндүрөт (ыйлайт). Өкмөттөн, президенттен сурарым, Кыргызстанда ДНК тест жасаган жер жок болгон үчүн көп иш каралбай эле жабылып калат экен. Ушундан пайдаланып мен айтат элем, биздин Кыргызстанга ДНК тест жасаган лаборатория коюп берсин. Ошонун азабынан далай кыздардын тагдыры чечилбей, далай кыздардын укугу корголбой калат экен. Өз балдарымды көп ойлобойм, ушул кызга көп күйөм. Ушу кызга өзүнчө үй-жай алып берип койсом дейм, кийин бул үйдө инисинин келинчеги батырабы, батырбайбы... Караган киши жок болсо, кор болуп калат..."
