Кыргызстан

Өзгөчө “телеканалдын алып баруучуларынын сарказмы, мимикасы бийликке болгон ишенимди жоготот” деген бүтүмү кызуу талкууланып жатат. Мурдагы президент Алмазбек Атамбаевдин тарапташтары түптөгөн телеканал жамааты бул аракетти сөз эркиндигине кысым катары баалоодо.

"Сарказм, видео коллаж бийликтин кадыр-баркына доо кетирет"

Улуттук коопсуздук боюнча мамлекеттик комитет “Апрель-ТВ” каналынын “Не жаңылыктар” берүүсү терс маанайдагы жаңылыктарды камтып, бийликтин кадыр-баркына доо кетирет деп эсептейт.

Прокуратура атайын кызматтан келип түшкөн материалдарды негиз кылып, Бишкек шаарынын Октябрь райондук сотуна кайрылган. Аталган доо арызда “Апрель” телеканалынын Ютуб, Фейсбук, Телеграм, Инстаграмдагы ишмердигин токтотуп, лицензиясын жокко чыгаруу өтүнүчү келтирилген.

Ал эми Республикалык психиатрия жана наркология борборунун экспертизасы мындай чечим чыгарган:

"Апрель-ТВнын” алып баруучуларынын сарказм, шылдың менен коштолгон мимикасы, видео коллажы ал берүүлөрдү көргөн адамдарга Кыргызстандын бийлигин жаман көрсөтүп, бийликке ишенимсиздикти, шек саноону күчөтүп, кадыр-баркына доо кетирет”, - деп жазылган прокуратуранын доо арызында.

Прокуратуранын доо арызында сөз болгон "Не жаңылык" берүүсү "Апрель" телеканалынын негизги өнүмү. Аталган берүүнүн форматы башка телеканалдардагы салттуу видео жаңылыктарга эч коошпойт.

Анда Кыргызстанда болуп жаткан жаңылыктар чагылдырылып, көп учурда сөз болуп жаткан темага ылайыкташтырылып кайсы бир фильмден үзүндү келтирилет. Прокуратуранын видео коллаж жөнүндө сөз кылып жатканы ушундан болсо керек.

Прокуратуранын доо арызында 2019-жылы Биринчи май райондук соту “Апрель” телеканалынын мүлкүн камакка алганы, ага карабай ишмердиги уланып жатканы да жазылган.

25-апрелде Октябрь райондук сотунда “Апрель” боюнча алгачкы соттук угуу өтүп, ага телеканалдын өкүлдөрү катышпай калганы айтылып жатат. Кийинки отурум 12-майга белгиленген. Телеканалдын директору Дмитрий Ложников 12-майдагы процесске адвокаттары катыша турганын билдирди.

“Прокуратуранын айтымында, дайындалган үч экспертиза тең окшош жыйынтык чыгарган. Алар “Апрель” бийлик тууралуу терс маанайдагы маалымат таратарын, бийликти сындай турганын, ушундай жол менен бийликтин кадыр-баркына доо кетирерин жазган. Ушунун баарын сарказм, шылдың коштогон мимика менен жасашат деген жыйынтыкка келишкен. Болгону ушул. Экспертиза мыйзамга каршы келген бир дагы далил көрсөтө алган эмес. Анда “Жалпыга маалымдоо каражаттары бийликти макташ гана керек” деген мыйзам кабыл алалы. Андай болбосо прокуратуранын логикасын кантип түшүнсө болот?”.

“Апрель” бир нече жылдан бери телеканал катары эмес, интернет медиа катары иштеп жаткан. Андыктан алардын Ютубдагы каналын, же болбосо социалдык тармактардагы баракчаларын жабуу дээрлик мүмкүн эмес. Кыргызстандагы тиешелүү мекемелердин колунда мындай мүмкүнчүлүк жок.

Кыргызстандын "Аракеттеги медиа" платформасы “Апрель” телеканалын жабууга негиз болуп жаткан жүйө кооптуу прецедент экенин, бийликти сындоо, тамаша-чыны аралаш сын айтуу кылмыш эмес экенин кошумчалады.

Ал эми “Журналисттер” коомдук бирикмесинин төрагасы Нурдин Дүйшөнбеков Кыргызстандагы сөз эркиндигинин абалына тынчсызданууда.

“Сарказм, кыйытып айтуу, же болбосо тамаша менен сын айтуу байыртадан келе жаткан нерсе. Аны эч качан кылмыш катары кабыл алганга болбойт. Анын үстүнө юмор аралашкан сын жумшак угулат. Ошон үчүн прокуратуранын жүйөсү биз үчүн да таңкалычтууёё. Негизи эле бүгүнкү күндө журналисттерге иштеш татаал болуп калды. Себеп дегенде буга чейин бир нече кылмыш иши козголду. Айрым редакциялар ишин токтотуп же кыскарып жатканын байкап жатабыз. Бул аябай кооптуу кейс деп эсептейм. Журналисттердин иштешине кошумча тоскоолдук жаратат деген божомолум бар”.

Дүйшөнбеков соңку жылдары маалымат каражаттарынын ишмердигин чектеген “Жалган маалыматтан коргоо” деп аталган мыйзам баш болгон бир нече мыйзамдар кабыл алынганын, бир нече журналист камалып, “Клооп”, сыяктуу медиалардын жабылганын эске салды.

Чынында эле “Апрелдикине” окшош жагдайга былтыр сот "Клооп Медиа" туш болгон.

Анда прокуратура Kloop порталын “азыркы бийликтин жүргүзгөн саясатын кескин сындап, мамлекеттик, муниципалдык ишканалардын өкүлдөрүнүн кадыр-баркын кетирүүнү көздөгөн терс мүнөздөгү маалыматтарды жарыялаганы үчүн жабууну соттон суранып, аны сот канааттандырган. Учурда "Апрель ТВнын" жамааты дал ушундай тагдыр күтөбү деп тынчсызданып турат.

Атамбаев ачып, Жээнбеков жапкан Апрель"

"Апрель" телеканалын мурдагы президент Алмазбек Атамбаев 2018-жылы түптөп, каржылап да келген. Телеканал ошол учурдагы ON1” (“Он бир”) каналынын базасында түзүлүп, кеңсеси Атамбаевге таандык Медиа форум имаратында жайгашкан.

Ошол тушта Атамбаев менен мурдагы президент Сооронбай Жээнбековдун тиреши күчөп, "Апрель" эки тараптын маалыматтык согушунда чоң роль ойногон.

Жыйынтыгында Алмазбек Атамбаев кармалгандан кийин “Апрель” каналынын мүлкү камакка алынып, алардын Медиа форум имаратындагы кеңсесине мөөр басылган. Ушул окуядан кийин "Апрелдин" кызматкерлеринин саны кыскарып, акырындап телеканал катары ишмердигин токтоткон. Ошондон бери “Апрель” берүүлөрүн Ютубдагы каналына, социалдык тармактагы баракчасына жарыялап келет.

“Апрелдин” директору Дмитрий Ложников учурда телеканалдын мурдагы президент Алмазбек Атамбаевге эч тиешеси жок экенин, 2022-жылдан тарта азыркы учурда өз алдынча иштеп жатканын айтууда. Ошол эле учурда "Апрель" Атамбаевге же анын айланасындагыларга тиешелүү саясий окуяларды дайыма чагылдырып турат.

УКМКнын тергөөчүсү анын бөгөт чарасын өзгөртүү тууралуу арыз берип, райондук сот аны 25-апрелде канааттандырган. Ушул эле күнү бул иш боюнча айып тагылган дагы бир шектүү С.В.Т. аттуу адам да үй камагына чыккан. Ал Жалал-Абад облусундагы Майлуу-Суу лампа заводунун кызматкери экени кабарланган.

Улуттук коопсуздук боюнча мамлекеттик комитет (УКМК) өткөн апталарда Ошто “жалданмачылыкка” айыптап төрт кишини кармаган.

Кармалгандардын бири Ош шаарынын мэриясынын маалыматтык камсыздоо бөлүмүнүн башкы адиси Сергей Лапушкин. Дагы бири журналист, Орусиянын “Россотрудничество” уюмунун Кыргызстандагы өкүлчүлүгүнүн филиалы – Ош шаарындагы “Орус үйүнүн” кызматкери Наталья Секерина экени белгилүү болгон.

Андан тышкары С.В.Т. жана В.В.А. аттуу дагы эки адам кармалган. Булардын бири Жалал-Абад облусундагы Майлуу-Суу лампа заводунун кызматкери экени белгилүү болсо, орусиялык маалымат каражаттары төртүнчү шектүү Виктор Васильев экенин жазышты.

Ошентип, “жалданмачылык” иши боюнча Сергей Лапушкин менен Виктор Васильев камакта жатат. Биринчи май райондук соту алардын бөгөт чарасын өзгөртүү боюнча сотко арыз түшпөгөнүн билдирди.

Аларга Кылмыш-жаза кодексинин 416-беренесинин – “Жалдануучулук” деген айыптын биринчи бөлүгү “Башка мамлекеттердеги куралдуу жаңжалдарда же мамлекеттик бийликти кулатууга же аймактык бүтүндүгүн бузууга багытталган зомбулук аракеттерде пайдалануу максатында жалдануучуларды азгырып тартуу, каржылоо, материалдык жактан камсыз кылуу, үйрөтүү, ошондой эле жалдануучуларды согуштук жаңжалдарда же аракеттерде пайдалануу” кине коюлду.

Бишкектин Биринчи май райондук соту 19-апрелде төрт шектүүнүн тең бөгөт чарасын карап, 17-июнга чейин камакка алган.

Улуттук коопсуздук боюнча мамлекеттик комитеттин (УКМК) төрагасы Камчыбек Ташиев 25-апрелде Орусиянын Кыргызстандагы элчиси Сергей Вакуновду кабыл алганы кабарланган. Анда тергөө шектүүлөрдү үй камагына чыгарса болот деп жыйынтык чыгарганы айтылган.

"Тараптар учурда Кыргызстан менен Орусияны бирдей тынчсыздандырып жаткан маселелерди талкуулашты. Жолугушуунун жүрүшүндө “Россотрудничествонун” штаттан тышкаркы кызматкерлери тарабынан жасалган укук бузуулар жоопсуз калбайт деген бирдиктүү пикирге келишти. Ошондой эле “Россотрудничествонун” штаттан тыш кызматкерлеринин – Кыргыз Республикасынын жарандарынын мыйзам бузуу аракеттеринин оордугун карап чыгып, тергөө алардын бөгөт чарасын үй камагына өзгөртүү мүмкүн деп чечти", - деп жазган “Регион” телеканалынын жетекчиси Өткүрбек Рахманов Фейсбукка.

Жолугушуу тууралуу УКМК да, Орусиянын Кыргызстандагы элчилиги да расмий комментарий берген эмес. Бишкектин Биринчи май райондук соту кармалган шектүүлөрдүн бөгөт чарасын өзгөртүү боюнча арыз түшпөгөнүн билдирген.

Оштогу жалданмачылык иши боюнча маалымат коомчулукта талкууга түшүп, орусиялык маалымат каражаттары кеңири чагылдырган эле. Бул ишке Алардын кармалышы боюнча “Россотрудничество” агенттигинин башчысы Евгений Примаков Телеграм-каналына билдирүү жазган.

“Бул чагым. Натальяны чыгарып алабыз. Биз өзүбүздүкүлөрдү таштабайбыз. Жыйынтык чыкты: ал натыйжалуу жана жагымсыз болот”.

Дагы караңыз

Жалдануу ишине айыпталган Васильев ким?

Васильевдин талкууга түшкөн иши

Андан тышкары Бишкектин Биринчи май райондук соту С.В.Т. жана В.В.А. аттуу дагы эки адам кармалганын билдирген. Булардын бири Жалал-Абад облусундагы Майлуу-Суу лампа заводунун кызматкери экени кабарланган.

Орусиялык маалымат каражаттары төртүнчү шектүү Виктор Васильев экенин жазышты. Орусиядагы бийликке жакын медиалар аны “эксперт” жана “саясат таануучу” деп мүнөздөштү.

Бирок буга чейин орус тилиндеги көз карандысыз медиа долбоорлор Васильевдин аты чуулгандуу иштерде аталып жүргөнүн жазышкан.

Васильев өзүн африка таануучу жана политтехнолог катары тааныштырып, “Жылмаябыз жана кол булгалайбыз” (Улыбаемся и машем) аттуу Телеграм-каналы аркылуу макалаларын, билдирүүлөрүн жарыялап турган. АКШнын Мамлекеттик департаменти бул каналды Африкадагы дезинформация тараткан негизги түйүндөрдүн бири деп жарыялаган. Мындан эки апта мурда ал СОЦИОСОФТ.ТВ орусиялык Ютуб-каналына курган маегинде ал дээрлик жарым жылдан бери Африкада жашап жатканын билдирген. Анын кандай жагдайда Кыргызстанга келип калганы азырынча белгисиз.

Дагы караңыз

"Украинадагы согушка азгырышкан". "Орус үйүнүн" айланасындагы иштин жаңы жагдайы

Мурда Виктор Луковенко деген ат менен белгилүү Васильев 2011-жылы “Орус маршы” учурунда шри-ланкалык 58 жаштагы жаранды өлтүргөнү үчүн 11 жылга кесилгенин “Медуза” басылмасы жазды. Беш жылдан кийин шарттуу түрдө бошотулуп, кийин фамилиясын өзгөрткөн. Басылма Васильев “Вагнер” аскердик компаниясынын жетекчиси, маркум Евгений Пригожиндин түзүмдөрүнө тиешеси бар экенине да токтолгон.

Пригожиндин өлүмүнөн кийин ал Африкадагы Буркина-Фасо мамлекетинде Орусиянын таасирин арттыруу өнөктүгүн жүргүзгөнү басылманын макаласында айтылат.

Социалдык тармактар аркылуу пропагандалык маалымат таратуу схемасын түзгөн делген адамдын Кыргызстанга келишин коңгуроо катары кабыл алуу керектигин айткандар бар. Жарандык активист Урмат Жаныбаев буларга токтолду.

“Мындай кишилер Кыргызстанга жөн келбейт да. Алар бул жакка келгенден кийин коркунучтуу иш-аракеттерди уюштурушу мүмкүн. Алар башкарган “Салам Кыргызстан” деген Телеграм-каналда Орусияга каршы чыккан адамдарды каралаган билдирүүлөрдү жазышат. Мен жөнүндө да жазышчу. Мисалы, Кыргызстан башка өлкөлөр – Европа, Түркия, Казакстан же башкасы менен кызматташса, аны да каралап чыгышат. Алардын жазганына карасак, биз бир гана Орусия менен кызматташышуубуз керек экен”.

“Орус-украин радикалдуу демилгелери” долбоорунун алкагында Васильев бир катар Телеграм-каналдарды иштетип, бул аянтчаларда украин бийлигин сындаган билдирүүлөр чыгарып турганын “Досье” долбоору да жазган.

Буга чейин жергиликтүү “Политклиника” басылмасы Кыргызстанда Орусиянын пропагандалык маалыматтарын таратат делген бир катар Телеграм-каналдарды аныктап чыккан. "Тентек кыз”, “Салам Кыргызстан”. “Полит Ломбард”, “Две точки зрение” баракчаларын тизмектеген.

Дагы караңыз

“Кызым, согушта туткунга түштүм”. Украинада 50дөн ашуун борборазиялыктын абалы арсар

Медиа эксперт Илим Карыпбеков учурда социалдык тармактарда бул сыяктуу бир катар каналдар активдүү иш алып барып жатканын айтууда.

“Мурда Орусия ОРТ менен эле РТР каналына басым жасап келсе, азыр телеканалды улуу муундан башкасы көрбөй калган. Бүт интернетке өтүп кеткен. Ошондуктан азыр булардын интернет багыты боюнча каржылоосу аябай көп, ошого жараша пропаганда да ар кайсы жактан чыгып турат. Буга каршылык кылуу үчүн бизде баарын жаап салбай, адамдардын эркин сүйлөп турушуна мүмкүнчүлүк бериш керек. Эртең мени да тыйып коюшса, эч нерсе айтпай калам. Баарыбыз ушинтип сүйлөбөй калсак, Кремль өзүнүн баскынчылык саясатын жүргүзө берет”.

Васильев сыяктуу төрт адамдын кармалышы боюнча орусиялык маалымат каражаттарында түрдүү сын пикирлер да жарыяланып жатат.

Эл аралык мамилелер боюнча эксперт Бакытбек Жумагулов Кыргызстан менен Орусиянын кызматташтыгын эске салып, маселелер сүйлөшүү жолу менен чечилиши керектигин белгиледи.

“Орусия менен көп тармакта кызматташтыгыбыз тыгыз. Миграция болсун, энергетика маселелеринде. Ортодогу кызматташтыкка стратегиялык өнөктөш деген макам берилгенден кийин жаралган ар кандай көйгөйлөр сүйлөшүү жолу менен гана чечилиши керек”.

Кыргызстан Украинадагы согуш башталганы бейтарап позицияда экенин айтып келет. Ошондуктан, кыргыз бийлиги бул согушка кайсы тарапта болбосун кыргыз жарандары катышса, кылмыш жообуна тартыларын эскерткен.

Буга чейин Орусиянын армиясынын катарында Украинада согушка катышкан үч кыргызстандык аныкталып, сот жообуна тартылган.

10-апрелде Украинанын “Хочу жить” долбоору Орусия тарапта украиндерге каршы согушту деген 360 кыргызстандыктын аты-жөнүн жарыялаган. Долбоордун маалыматы боюнча, алардын кеминде 38и каза болгон.

Бирок ал адамдарды кимдер азгырып, согушка жөнөткөнү жөнүндө маалымат айтылган эмес.

Россотрудничество - Көз карандысыз мамлекеттер шериктештиги (КМШ) менен иштеп, чет жакта жашаган орусиялыктар жана эл аралык гуманитардык алака менен алектенген федералдык агенттик деп айтылып келет. Бирок ал Орусиянын пропагандасын жайылтат деген сындарга кабылган.

Азербайжан быйыл “Россотрудничество” уюмунун ишин токтотуп, “Орус үйү” деген өкүлчүлүгүн жапкан. Бул уюм Бишкек жана Ош шаарларында активдүү иштейт. Орусия Украинага 2022-жылдын февралында согуш ачкандан кийин “Россотрудничество” Евробиримдиктин жана башка бир нече мамлекеттин санкциясына кирген.