Кыргызстан

12 жылдык окуу тартиби быйыл сентябрда башталат. 2025-2026-окуу жылында 6 жашка толгон балдар 12 жылдык мектептин 1-классына кабыл алынат. Бала бакчага барган жана мектептеги “Наристе” программасын өткөн 7 жаштагы балдар 12 жылдык мектептин дароо 2-классына алынат. Министрлер кабинетинин тиешелүү токтомун төрага Адылбек Касымалиев 14-мартта бекитти.

Токтом Кыргызстанда эл аралык билим берүү мейкиндигине интеграцияланган жана таанылган жалпы билим берүү системасын куруу максатында кабыл алынганы белгиленди. Ошондой эле коомдун глобалдык атаандаштыкка жөндөмдүү болууга мүмкүндүк берүүчү, улуттун социалдык-маданий мурасын сактоону жана өнүктүрүүнү камсыз кылуучу сапаттуу билимге болгон муктаждыгын канааттандыруу да негизги максат экени айтылды.

Азыркы колдонуудагы мамлекеттик стандарт 2022-жылы кабыл алынган. Билим берүү жана илим министрлиги жаңы стандарт балдардын заман талабына жооп берүүчү сапаттуу билим алуусуна өбөлгө түзөрүн айтууда. Министрлик бул үчүн 12 жылдык окутуунун “Алтын казык” деп аталган программасын иштеп чыккан, анда жаңы окутуу-методикалык комплекстер камтылган.

Министрлик ар бир комплекс англис тили, математика, табият таануу, химия, биология, физика жана астрономия сабактары боюнча окуучулар үчүн окуу китебинен жана дептерден, ал эми мугалимдер үчүн методикалык колдонмодон жана аудиовизуалдык материалдардан турарын маалымдаган.

10-11-12-класстарда кесипке багыт бериле баштайт. Түзүлгөн окуу пландарында 11 кесипке үйрөтүү каралган. Андан сырткары STEM предметтерге (илим, технология, инженерия жана математика), англис тилин жана компьютерде иштөөнү окутууга көңүл бурулат.

Министрлик 12 жылдык окутуу ыкмасы боюнча иш ырааттуу жүрүп жатканын айтканы менен Кыргызстан ага канчалык даяр деген кооптонуу билим берүү тармагынын өкүлдөрүнүн да, ата-энелердин да арасында аз эмес.

Жеке менчик мектеп түптөгөн Жакшылык Матанов базистик план менен таанышуу үчүн Билим берүү жана илим министрлигине кайрылганын, бирок жооп ала электигин айтууда:

“Чынын айтканда, биз ички программаларын көрө элекпиз. Эч кандай базистик план бериле элек, кайсы сабактар өтөрү боюнча. Муну билим берүү министрлиги бериши керек. Мен ички программасын көрөлү деп эки жолу кайрылдым, азырынча ал нерсени бере элек. Биринчи класстан баштап STEM сабактары кошулат дейт, албетте бул жакшы. Бирок даярдыгы жок ишке аша турган болсо 1-2 жылда билим берүү тармагында чоң хаоско алып барат”.

Жаңы системага өтүү үчүн даярдык канчалык жетиштүү болгону тууралуу сүроону мурдагы билим берүү министри, педагогика илимдеринин доктору Ишенгүл Болжурова да көтөрүүдө. Ал алгач пилоттук түрдө сынап көрүш керек эле дейт:

“Мисалы, Казакстан жети жылдан бери акырындап, бүт материалдык базасын, китебин, стандарттарды, мугалимдерди, окуу китептерин даярдап чыкты. Ар бир нерсени ойлонуп, “жол картасын” түзүп, пилоттук түрдө бир же эки районду алып, 3-4 жыл ичинде жаңы окуу куралдарын, методиканы, жаңы инновациялык сабак берүүнү караштырып көрүү зарыл эле. Теория жагынан дагы, методология жагынан дагы. Мамлекеттик стандарт эмне болду? Китептердин ички мазмунунда, методикада кандай өзгөчөлүктөр бар? Эч ким билбейт.”

Билим берүү боюнча адис Асылбек Жоодонбеков элде суроо, кооптонуу көп болуп, министрлик өзү жана мектеп инфраструктурасы канчалык даяр деген суроо коюлуп жатканын айтты. Ошону менен катар, анын белгилешинче, окуучуга кандай жардам зарыл болсо, мугалимге да ошондой эле колдоо керек экенин эске алуу зарыл:

“Канча баланын саны ашык келет, ага жараша канча мектеп курулат деген маселе бар. 12 жылдык билим берүү сандык эмес, сапаттык өзгөрүүгө алып барышы керек. Айрым учурда ата-энелер өзгөчө жогорку класстарда мектептеги билим берүүнүн сапатынын төмөндүгүнөн улам балдардын билим алууга кызыгуусу артпай калат деп айтып жатышат. Өзгөчө жогорку класстарда, профилдик окутууда ата-эне, окуучу анан мугалим дагы ыраазы болгондой болуш керек. Өкмөт мугалимдердин айлыгын көтөрдүк дегени менен мектепке жаңы орношкон педагог 20 миң сомдун тегерегинде эле айлык алат. Албетте, бүгүнкү кымбатчылык заманда мындай айлык менен алар жан дили менен иштей албайт. Реформаны ишке ашырууда мугалимдин орду чоң, мындан улам мугалимди бир гана моралдык жактан эмес, материалдык жактан дагы шыктандыруу керек”.

Кыргызстан 12 жылдык окутууга этап-этабы менен өтөрү тууралуу өкмөттүн буйругу 2024-жылдын 15-мартында чыккан. Ошол эле жылдын 26-мартында билим берүү жана илим министри Догдургүл Кендирбаева пресс-конференция өткөрүп, жаңы системага өтүүнүн негизги себептери тууралуу айтып берген.

Биринчи себеп деп ал Бириккен Улуттар Уюмуна (БУУ) мүчө 197 өлкөнүн 150сү балдарын ушундай система менен окутуп жатканын атаган. Экинчи себеп, министрдин айтымында, 12 жылдык окутууга өтүү үчүн даярдык буга чейин жүргүзүлүп келген жана мамлекетте каржылоо мүмкүнчүлүгү бар – мектептер курулууда, бул жаатта дүйнөдө лидерликке чыккан Сингапурдан кембриждик системанын окуу китептерин сатып алууга шарт түзүлдү.

Дагы караңыз

12 жылдык окуу билим сапатын жакшыртабы?

Кендирбаева окуу процесси окуу китептеринен баштап мугалимдердин ишинин натыйжалуулугун баалоого чейин толук трансформация болорун белгилеп, нөлүнчү класс деген болбой турганын, биринчи класс мектепке даярдоо программасына ылайык окутуларын айткан.

Министр Кыргызстан 12 жылдыкка өтүү алдында даярдык иштерин тийиштүү деңгээлде жүргүзүп келатканын “Азаттыкка” курган маегинде де айтып берген:

“Айрымдар “колунан келбейт, кайда отургузат, мектеп жок” деген пессимисттик пикирде болууда. 12 жылдыкка өтсө да, өтпөсө да, мисалы, Бишкекте, мектептин абалы оор. Борбор калаада урбанизация, ички миграция процессинен улам 50 миңдей бала класста ашыгы менен отургузулуп окуп жатат. Айыл жергесинде 20-25 бала окуса, Бишкекте 50-55ке чейин жетип жатат. Биз ошонун баарын жөнгө салышыбыз керек. Стратегия бар. Биз президентке “Алтын казык” трансформация программасын сунуштаганда биринчи баскыч катары кенже курактагы балдарды өнүктүрүү болорун айттык. Билим берүүдөгү ийгиликтерин сунуштаган Лондондогу жарманкеге бардык, Сингапурга бардык. Сингапур окуучулардын жетишкендигин баалаган PISA сынагында чемпион болуп келе жатат. Ошондой эле Малайзиянын билим берүү жаатындагы тажрыйбасын, дымагын, касиетин талдадык. Бул жерде окуучуну жаттама көндүмдөрдөн кетип, өз алдынча ой жүгүртүүсүнө, чечим кабыл алуусуна багытташат экен. Ошондуктан Сингапурдун Cavendish системасына негизделген окуу китептерин алалы деп чечтик. Алар бул жерге келип, презентация кылышты. Алардын 47 аталыштагы табигый-математикалык багыттагы окуу китептерин алабыз. Башталгыч класстан жогорку класска чейин англис тилиндеги китептерди алабыз”.Кендирбаеванын айтымында, мектептеги окутуу үч деңгээлде болот – башталгыч, негизги жана орто билим берүү системасы. Болжол менен 2028-жылдагы окуу жылында балдар 12 жылдык аттестат менен чыгат. Ага чейин толугу менен жаңы стандартка ылайыкташкан базистик окуу планы, окуу китептери болот жана мугалимдер педагогикалык жаңы компетенцияларга окутулат.

Дагы караңыз

12 жылдык окутуу: Ташиевдин талкууга түшкөн пикири

Президент Садыр Жапаров Кыргызстанда мектепте 12 жылдык билим берүүгө макул экендигин 2024-жылдын 13-мартында билдирген. Мектепке чейинки жана мектептеги билим берүүнү өнүктүрүү боюнча жыйында президент министр Кендирбаева менен жаңы окуу системасын учкай талкуулаган.

“Азыр бизде нөлүнчү класстан 11-класска чейин болуп жатат. Эгерде сиз 12 жылдыкты киргизе турган болсоңуз, нөлүнчү жоюлуп, биринчи класс деп эсептелет. Эч айырмасы жок экен. Анда буга макулбуз. Нөлүнчүдөн баштап 12 жылдык болсо, ата-энелер каршы чыкканын билебиз”, - деген Жапаров.

Буга чейин мурдагы билим берүү жана илим министри Алмазбек Бейшеналиев дагы ушундай системаны демилгелеген. Ал мунун максаты мектептерди эл аралык стандартка ылайыкташтыруу, чет өлкөгө окуу үчүн ыңгайлуу шарт түзүү деп түшүндүргөн. Бул сунуш социалдык тармактарда кызуу талкууга түшкөн.

12 жылдык билим берүү тууралуу дискуссияга Улуттук коопсуздук боюнча мамлекеттик комитеттин (УКМК) төрагасы Камчыбек Ташиев да аралашкан. Ал мындай системага каршы экенин айтып чыгып, кайра оюн өзгөрткөнүн билдирген.

Эми 1-6-класстар башталгыч жалпы, 7-9-класстар негизги жалпы, ал эми 10-12-класстар орто жалпы деп бөлүнөт. Окуу жумасына беш күн бойдон калат. Сабактардын жалпы убактысы жумасына 1-класс үчүн 21 сааттан, ал эми 10, 11 жана 12-класстар үчүн 34 сааттан ашпоосу керек. Ортодогу класстар үчүн аптасына 23-33 саат деген норма каралган. Ар бир сабак 45 мүнөттөн, 1-класс үчүн 35 мүнөттөн болот.

1-3-класстын окуучуларынын билим деңгээли баа коюлбастан, мүнөздөмө катары гана аныкталат. Мектепти бүтүп жаткандагы профилдик предмет боюнча сынактын баасы коллежге же жогорку окуу жайына өтүүдө эске алынат.

Embed бөлүшүү

Кендирбаева: Китеп кризиси үч жылда чечилет

Embed бөлүшүү

The code has been copied to your clipboard.

---

width px height px

---

The URL has been copied to your clipboard

No media source currently available

0:00 0:46:35 0:00

Түз линк

• 240p | 108,6MB
• 360p | 165,8MB
• 480p | 276,2MB
• 720p | 691,5MB
• 1080p | 1,2GB

Буга чейин ЕАЭБдин эрежелери сакталбай жатканына эмгек мигранттары даттанып, убаракерчиликке туш болгон маселени көтөрүп келишкен. Бул жолу Кыргызстандын аталган экономикалык бирикмеге киришин премьер-министр болуп турган кезинде колдоп чыккан мурдагы өкмөт башчынын билдирүүсү кызыгуу жаратты.

Евразия экономикалык биримдигиндеги негизги эрежелерди сактоодо маселе жаралып жатканын Кыргызстандын Соода-өнөр жай палатасынын президенти Темир Сариев Москвада 5-мартта уюштурулган бизнес-форумда айтып чыкты.

Орусиянын Соода-өнөр жай палатасында өткөн форум "Кыргызстандын аймактарынын соода-экономикалык жана инвестициялык мүмкүнчүлүктөрүнүн презентациясы: каржы жана курулуш тармактарындагы кызматташтык" деген темада уюштурулду.

Сариев кыргыз өкмөтүн 2015-2016-жылы башкарган жана 2015-жылдын 12-августунда Кыргызстандын ЕАЭБге мүчө болушун "ойлонулган жана стратегиялык чечим" деп атаган.

Москвадагы форумда кыргыз-орус ишкердикти өнүктүрүү жана экономикалык байланыштарды чыңдоо маселелери талкууланганы маалымдалды. Эки өлкөнүн расмийлери, ишкерлер катышкан иш-чарада Сариев ЕАЭБдин мүчөлөрүнө убада кылынган айрым артыкчылыктар аткарылбай жатканын, мындай кырдаалга өзү да күбө болгонун билдирди:

"Мен бүгүн учуп келдим. Биз контролдук өткөрмө жайда 40 мүнөттөй күтүп калдык. Бул тартиптин жоктугу. Дагы бир жолу айтам, тартиптин жоктугу. Ал жакта Орусия эли үчүн башка, Евразия экономикалык биримдигине кирген өлкөлөр үчүн жана үчүнчү мамлекеттер үчүн деп бөлүп өткөрсө болмок. Уюмга ким кирбесе, кезекте күтүп турушсун. Себеби биздин жарандар күн сайын чек арадан өтүп келишет. Акыркы убакта Орусияда такай 425 миң кыргызстандык жашайт. Сезон учурунда 300 миңге жакын адам келет. Элестетсеңер, биз аларга кандай шарт түзүп берип жатабыз. Орусия биздин орус тилин билген, билимдүү жарандарыбызга муктаж. Эң башкысы, аларда Орусияга болгон сүйүү бар. Алар бул жакка келип иштеп, өздөрүнө каражат таап, Орусиянын экономикасына салым кошуп жатышат. А биз чек арада ушундай көйгөй жаратып жатабыз. Бул маселени мамлекеттик деңгээлде карап бересиздер деп үмүттөнөм. Коопсуздук маселеси бар экенин туура түшүнөм. Бирок бөлүп койсок болот деп ойлойм. Биз ал жакта үчүнчү өлкөдөн келгендер менен көп убакыт турбагандай болсок жакшы болот эле".

Кезегинде Кыргызстандын Евразия экономикалык биримдигине кошулуусун жактаган мурдагы премьер-министрдин дооматына орус тарап кандай жооп бергени белгисиз. Бирок экономикалык уюмдун негизги талаптарын аткарууда маселе бар экени буга чейин деле айтылып келген.

Негизи ЕАЭБге мүчө өлкөлөр үчүн ич ара төрт эркиндик каралган. Алар: адамдардын эркин жүрүүсү, товарлардын жана кызмат көрсөтүүнүн, ошондой эле капиталдын эркин айлануусу.

Бирок Орусияда эмгек миграциясындагы адамдар акыркы 2-3 жылдан бери кеңири жүрө албай калганын айтышат. Алардын бири Жаныбек көзөмөл-өткөрүү жайында адамдар кеминде 1 сааттай кезек күтүп турса, айрым учурда 1-2 күнгө чейин кармап отурушарын билдирди:

"Аэропорт эмес, чек арасынан өтүп жатканда чемодандын ичин ачып, текшерип, 1-2 сааттай кармаган бизди. Ичинде Куран китеп, жайнамаз бар болчу. "Силер экстремисттик уюмдарга байланышыңар жокпу?, намазды канча жылдан бери окуйсуң?, Дааватка чыгасыңбы?" деген суроолорду берет. Шектене турган болсо эч бир себебин айтпай эле айдап ташташат. Ашыкча суроо бербесе, кеминде 1 саат болуп калат чынында эле. Эгер суроо берип, ашыкча бир нерселер чыгып кала турган болсо, көпкө чейин барып калат. Керек болсо 1-2 күн күтүп, анан киргендер дагы болгон. Аларды атайын бир бөлмөгө киргизишет. Ошол жерде күтүп отурушат. Өткөрүшү да мүмкүн, өткөрбөй коюшу да мүмкүн".

Москвадагы "Кыргыз биримдиги" коомунун вице-президенти Чынарбек Базарбаевдин айтымында, ЕАЭБдин алкагында кыргыз жарандарына берилген артыкчылыктар кагаз бетинде эле калып, иш жүзүндө кыргыз эмгек мигранттарынын уюмга кирбеген өлкөлөрдөн келген мигранттардан айырмасы жок болуп калды:

"Башка чет өлкөлүк жарандардын арасынан кыргыздарга өтө көп жеңилдиктер болгону сезилчү. Акыркы 1-2 жылда ЕАЭБдин алкагында келишимдин негизинде мыйзамдар иштебей жатканы айдан ачык болуп калды. Бул жерде ЕАЭБдин Кыргызстандан келген мүчөлөрү бар. Алардын иш-аракеттери акыркы учурда байкалбай калды. ЕАЭБдин алкагында адамдар эркин жүрүүгө укугу бар болчу. Азыр андай эркин укук берилбеген Өзбекстандын, Тажикстандын мигрант жарандарынан биздин кыргыз мекендештердин абалында айырма жок болуп калды. Биздин бийлик өкүлдөрүнүн бул маселе боюнча иш алып баратканы карапайым калкка эч кандай сезилбейт".

Евразия экономикалык биримдигинин шарттарын аткарууда маселе бар экенин кыргыз расмийлери да айтып жүрөт. Соңку жолу Кыргызстадын Орусиядагы элчиси Кубанычбек Бөкөнтаев орус депутаттары менен жолукканда ЕАЭБге мүчө мамлекеттердин жумушчу жарандары үчүн каралган бардык жеңилдетилген шарттарды сактоо жана камсыз кылуу зарылдыгын белгилеген.

Бир жыл мурунку Москвадагы “Крокус сити” борборундагы теракттан кийин орус бийлиги мигранттарга койгон талабын катаалдата баштагандан бери бул маселенин актуалдуулугу күчөдү.

Орусиядагы мигранттардын укуктарын коргоо жаатында иштеген Эрлан Токтосунов коопсуздук деген негизде өлкөгө киргизилбей жаткан кыргызстандыктар көп экенин айтууда:

"Сакал коюп алса, хижап кийип, оромол тагып алса, телефонунан кандайдыр бир диний роликтер табылса эле ошону негиз катары коюп, кайтарып жиберип жатышат. Колуна билдирүү беришет, бирок эч кандай негиз көрсөтүшпөйт. Орусиянын коопсуздугуна туура келбейт деп ал адамдын өмүр бою кирүүсүнө тыюу салышат. ЕАЭБдин келишимине ылайык, 96-97-98-беренелерде так көрсөтүлгөн, ЕАЭБдин мүчөлөрүнүн жарандары токтоосуз, эч кандай чектөөсүз өткөнгө мүмкүнчүлүк түзүлөт деп жазылган. Ошондуктан Кыргызстан ЕАЭБдин алкагында келишим түзгөн. Ошол келишимди азыркы учурда Орусия бир тараптуу одоно бузуп, көпчүлүк учурда негизсиз эле Орусиянын коопсуздугуна байланыштуу деп, биздин жарандардын көбүн аймагына киргизбей койгонун байкап жатабыз".

Кыргызстандын Эмгек, социалдык камсыздоо жана миграция министрлигинин Москвадагы өкүлчүлүгү маалымдагандай, Орусияда миграция мыйзамдарын, эрежелерин бузган деп шек саналып "тобокел тобуна" киргизилген кыргызстандыктардын саны өсүп, 83 миңге жетти. Буга чейин реестрге кирип калган миңдеген кыргызстандыктын банк карталары иштебей калганы маалымдалып, айрымдары даттанышкан.

Кыргыз бийлигинин өкүлдөрү мындай учурлар бар экенин танбаса да, ЕАЭБдин бардык эрежелери иштебей жатат дегенди четке кагышат.

Буга чейин тышкы иштер министри Жээнбек Кулубаев Орусияда кыргызстандыктар салыштырмалуу кыйла жеңилдиктер менен иштеп жатканын, мигранттарга карата кабыл алынган эрежелер мыйзам бузгандарга гана тийиштүү болуп жатканын айткан.

"Орусия киргизип жаткан жаңы мыйзамдар ушул өлкөнүн аймагында мыйзамсыз жүргөндөргө гана каршы колдонулат. Эгер биздин жарандар ошол жакка барып каттоого туруп, жумуш таап, иштеген жеринен каттоосун көрсөтө турган болсо, аларга эч ким тийбейт. Бул тараптан биз иш жүргүзүп жатабыз. Ар бир өлкө өз коопсуздугун коргоо үчүн ар кандай шарттарды киргизүүгө мүмкүнчүлүгү бар. Бирок Кыргызстан ЕАЭБдин мүчөсү болгондуктан биздин жарандарга эч кандай тоскоолдук болбойт".

Кыргызстандын Тышкы иштер министрлиги быйылкы жылдын январына карата 608 088 кыргызстандык жаран чет өлкөлөрдө миграцияда жүргөнүн билдирген. Анын ичинен 376 907 жаран Орусияда миграциялык каттоого алынган.

Беларус, Казакстан, Орусия 2010-жылы Бажы биримдиги катары түзгөн Евразия экономикалык биримдигине (ЕАЭБ) Кыргызстан менен Армения 2015-жылы кошулган. Кыргыз өкмөтү ЕАЭБге мүчө болгондо төрт эркиндик берилерин, жарандар биримдик ичиндеги каалаган өлкөдө ээн-эркин жүрүп, товар жүгүртүү, тейлөө кызматтары жана капитал беш өлкө аймагында тоскоолдуксуз айланарын жарыялаган.

Убагында каршы пикирин билдирген саясатчылар, жарандык активисттер кыргыз өкмөтүн мындай кадамга барбоого, анткени уюм Кремль үчүн аймактагы өлкөлөрдү өз колунда "кармап" туруу механизми гана болорун, эркиндик тууралуу убадалар саясий максатта ар кандай колдонуларын эскертишкен.