Казакстанда көп аял алуучулукка мыйзам жол бербейт, бирок көп аял алган адам кылмыш жообуна тартылбайт.
Борбор Азиядагы башка постсоветтик мамлекеттерден айырмаланып Кылмыш кодексинен бул жобо 1998-жылы алынып салынган. Ушундан кийин айыл-кыштактарда, колунда барлар көп аял алганды кадырэсе көрүнүшкө айландырды.
Алардын так эсеби жок, бирок жергиликтүү маалымат каражаттары сурамжылаганда эркектердин 40 пайызы, аялдардын 20 пайызы муну колдой турганын айтышкан.
57 жаштагы Шайыр айым - байбиче. Анын дагы эки күнүлөшү бар. Ал муну өөн көрүнүш деп санабайт.
- Колдойм. Эркектер бардыгына бирдей караса - айырмасы жок. Үйдө бирибиз жок болсок, бирибиз барбыз.
Анын үстүнө балдар бизди бөлбөйт, мени апа дейт, менден кийинкисин мама дейт, өзүнүн апасын да мама дешет кичинелери. Негизги маселелерди үйдө мен чечем. Кезектешип эс алабыз.
Шайыр айым башка аялдарын, алар төрөгөн балдарын жашырган эркектерди жактырбайт, жашырган бала да, аял да эч кандай укуктарга ээ болбой калат деп капаланат.
Казакстанда адатта 40 жаштан ашкан эркектер экинчи же андан кийинки аялдыкка өзүнөн жыйырма, он жаш кичүүлөрдү алат.
Казакстанда "байбичелер Алматыда, токолдор Астанада жашайт" деген аңыз кеп тараган. Бул балким 90-жылдардын этегинде баш калааны которууга байланыштуу чыкса керек.
Анын үстүнө Казакстан президенти Нурсултан Назарбаевдин мурунку күйөө баласы Рахат Алиев кайынатасы үч кызы менен аялын Алматыга калтырып, Астанада бир эмес, эки токол алганын, алардан бир эркек, эки кыздуу болгонун жазган. Назарбаев токолдору жөнүндө айтканы беймаалым, расмий жолугушууларда элге белгилүү жубайы Сара менен жүрөт.
Казак парламенти көп аялдуулукту эки ирет мыйзамдаштырууга, Баш мыйзамга киргизүүгө аракет кылып, бирок колдоо таба алган жок. Акыркы жолу мындай сунушту «Нике жана үй-бүлө» уюму 2008-жылы берип, бирок каршылыкка кабылган. Аялдардын укуктарын коргогон депутат Бахыт Сыздыкова тең укуктуулукту толук сактоо үчүн аялдардын да көп күйөөгө чыгышын мыйзамдаштырыш керек деп чыккан.
Жаңжалга түрткөн көрүнүш
Анткен менен көп аял алууну каалаган эркек маселени молдолорго нике кыйдыруу жолу менен чечип жатат. Алматы борбордук мечитинин имамы Бахтияр Хасаналиевдин айтымында, жыл башынан бери баш-аягы 400-500 чамалуу нике кыйылды.
Казакстандан айырмаланып Кыргызстанда көп аял алган киши кылмыш жообуна тартылат. Муну жокко чыгаруу аракетин 2008-жылы ошол кездеги Юстиция министри Марат Кайыпов парламентке сунуштап, бирок колдоо таппай калган. Ошол кездеги президент Курманбек Бакиевдин Татьяна Бакиевадан башка жаш аялы, бир кыз, бир уулу бар экендиги апрель окуясынан кийин Беларуска баш калкалап кетип жатканда ачыкталган.
Кыргызстандагы көп аял менен бир учурда жашап жаткан эркектер бул теманы козгогонду жактырышпайт. "Сезим" кризистик борборунун өкүлү Сүйүн Курманова мамлекеттик таасирдүү чөйрөлөрдө көтөрүлүп келген бул өңдүү демилгелер, жолугуп жаткан фактылар коомчулукта жапырт колдоо таппаганы менен, анын таасири аң-сезимде сакталып калды дейт.
Укук коргоочунун айтымында, азыр өтө ачык жарыяланбаганы менен, экинчи же үчүнчү аял алуу кыргызстандык эркектер үчүн жакшы унаа, жакшы үй сыяктуу эле байгердиктин, мартабалуулуктун белгиси болуп калды. Ушундай көрүнүштөрдү эске алган укук коргоочу аял алуучулукту кылмыш катары кароодон баш тартуу демилгесинин качандыр бир учурда кайра козголушун жокко чыгарбайт:
- Азыркы парламентте деле эки же андан көп аял алгандар отурушат. Эгер ушул маселеге көңүл бурулуп калса көпчүлүгү колдойт болуш керек.
Өз байкоолоруна таянган кыргызстандык укук коргоочу аялдар көп учурда материалдык көз карандылыктын айынан байбиче же токол болууга бел байлайт дейт. Курманова күнүлөш төрт аялдан байбичеси менен жолугушканын айтып отурду:
- Төртөөнүн экөө эки жакта, экөө жанаша жашашат экен. Улуусу менен жолугушканга мүмкүнчүлүк болду. Ал сыртынан билгизбегенге аракет кылат экен, бирок аргасыз макул болууга мажбурланганы билинип турат.
Укук коргоочу күнүлөштөр ортосунда тирешүү бара-бара балдар ортосундагы мүлк талашка алып барып, коомдо жаңжалдарды көбөйтөт деп кооптонот. Биринчи кезекте ал полигамия тенденциясы узак жылдар күрөшүп жеткен Борбор Азиядагы аялдардын укуктук теңчилигине доо кетирип жатканына кейиди.
Борбор Азиядагы башка постсоветтик мамлекеттерден айырмаланып Кылмыш кодексинен бул жобо 1998-жылы алынып салынган. Ушундан кийин айыл-кыштактарда, колунда барлар көп аял алганды кадырэсе көрүнүшкө айландырды.
Алардын так эсеби жок, бирок жергиликтүү маалымат каражаттары сурамжылаганда эркектердин 40 пайызы, аялдардын 20 пайызы муну колдой турганын айтышкан.
57 жаштагы Шайыр айым - байбиче. Анын дагы эки күнүлөшү бар. Ал муну өөн көрүнүш деп санабайт.
Анын үстүнө балдар бизди бөлбөйт, мени апа дейт, менден кийинкисин мама дейт, өзүнүн апасын да мама дешет кичинелери. Негизги маселелерди үйдө мен чечем. Кезектешип эс алабыз.
Шайыр айым башка аялдарын, алар төрөгөн балдарын жашырган эркектерди жактырбайт, жашырган бала да, аял да эч кандай укуктарга ээ болбой калат деп капаланат.
Казакстанда адатта 40 жаштан ашкан эркектер экинчи же андан кийинки аялдыкка өзүнөн жыйырма, он жаш кичүүлөрдү алат.
Казакстанда "байбичелер Алматыда, токолдор Астанада жашайт" деген аңыз кеп тараган. Бул балким 90-жылдардын этегинде баш калааны которууга байланыштуу чыкса керек.
Казак парламенти көп аялдуулукту эки ирет мыйзамдаштырууга, Баш мыйзамга киргизүүгө аракет кылып, бирок колдоо таба алган жок. Акыркы жолу мындай сунушту «Нике жана үй-бүлө» уюму 2008-жылы берип, бирок каршылыкка кабылган. Аялдардын укуктарын коргогон депутат Бахыт Сыздыкова тең укуктуулукту толук сактоо үчүн аялдардын да көп күйөөгө чыгышын мыйзамдаштырыш керек деп чыккан.
Жаңжалга түрткөн көрүнүш
Анткен менен көп аял алууну каалаган эркек маселени молдолорго нике кыйдыруу жолу менен чечип жатат. Алматы борбордук мечитинин имамы Бахтияр Хасаналиевдин айтымында, жыл башынан бери баш-аягы 400-500 чамалуу нике кыйылды.
Казакстандан айырмаланып Кыргызстанда көп аял алган киши кылмыш жообуна тартылат. Муну жокко чыгаруу аракетин 2008-жылы ошол кездеги Юстиция министри Марат Кайыпов парламентке сунуштап, бирок колдоо таппай калган. Ошол кездеги президент Курманбек Бакиевдин Татьяна Бакиевадан башка жаш аялы, бир кыз, бир уулу бар экендиги апрель окуясынан кийин Беларуска баш калкалап кетип жатканда ачыкталган.
Укук коргоочунун айтымында, азыр өтө ачык жарыяланбаганы менен, экинчи же үчүнчү аял алуу кыргызстандык эркектер үчүн жакшы унаа, жакшы үй сыяктуу эле байгердиктин, мартабалуулуктун белгиси болуп калды. Ушундай көрүнүштөрдү эске алган укук коргоочу аял алуучулукту кылмыш катары кароодон баш тартуу демилгесинин качандыр бир учурда кайра козголушун жокко чыгарбайт:
Эркектер бардыгына бирдей караса - айырмасы жок. Үйдө бирибиз жок болсок, бирибиз барбыз.
- Азыркы парламентте деле эки же андан көп аял алгандар отурушат. Эгер ушул маселеге көңүл бурулуп калса көпчүлүгү колдойт болуш керек.
Өз байкоолоруна таянган кыргызстандык укук коргоочу аялдар көп учурда материалдык көз карандылыктын айынан байбиче же токол болууга бел байлайт дейт. Курманова күнүлөш төрт аялдан байбичеси менен жолугушканын айтып отурду:
- Төртөөнүн экөө эки жакта, экөө жанаша жашашат экен. Улуусу менен жолугушканга мүмкүнчүлүк болду. Ал сыртынан билгизбегенге аракет кылат экен, бирок аргасыз макул болууга мажбурланганы билинип турат.
Укук коргоочу күнүлөштөр ортосунда тирешүү бара-бара балдар ортосундагы мүлк талашка алып барып, коомдо жаңжалдарды көбөйтөт деп кооптонот. Биринчи кезекте ал полигамия тенденциясы узак жылдар күрөшүп жеткен Борбор Азиядагы аялдардын укуктук теңчилигине доо кетирип жатканына кейиди.
