Ислам дини эрди-зайып чогуу жашай албай калган учурда күйөөсүнүн “талак” берип ажыраашуусуна уруксат берет.
Тажикстандын диний жетекчилиги бул маселени талкуулап, СМС же телефон-талактарга тыйуу салмакчы болууда.
Ал эми Сауд Арабиясы жана Малайзия сыяктуу ислам өлкөлөрүндө электрондук почта аркылуу ажырашуу мыйзам түрүндө таанылган.
СМС кат менен же телефондон талак айтуу илдети
Тажикстандын өкмөтү чет элдик эркектердин тажик аялдарга үйлөнүүсүн татаалдантып жаткан тушта үй-бүлөгө байланыштуу дагы бир проблема чыга келди.
Жаңы жыл алдында Хатлон облусундагы адам укугун коргоочулар 2010-жылы Россияда иштеп жүргөн тажик мигранттардын СМС кат жиберип же телефон чалып, “талак” айтып, никени бузган учурлары көбөйүп баратканына алгач коомчулуктун көңүлүн бурган эле.
Андан бир жыл мурда Рашт районунда жашаган 25 жаштагы келинге Москвада иштеген күйөөсүнөн СМС талак келгени жалпы журтту айраң калтырган.
Шарият боюнча эркек кишиге ажырашуу үчүн жубайына үч ирет “талак” деп айтуу жетиштүү.
Анын жөн-жайын Кыргызстандын Баткен дубанынын казысы Султан ажы Гафуров мындай түшүндүрдү:
- Талакка күбөнүн кереги жок. Эгер эркек киши аялы менен чындап жашагысы келбесе, тоодо жүрөбү, түздө жүрөбү, жанында киши барбы, же жокпу, айтор жөн эле “талак” деп айтчу болсо, же “талак” деген сөз оозунан чыккан болсо, “талак” барып түшө берет.
Аялы жанында болбой, күйөөсү Москвада туруп деле бир досунан: “Мен аялыма бир талак бердим, же эки талак бердим”, - деп айтса, талак ошол Москвада деле түшө берет.
Султан ажы соңку бир жыл ичинде Баткенден тыш жакта иштеген жигиттердин ошол жактан жүрүп эле эки жолу аялдарына талак берген эки-үч окуя болгонун кошумчалады.
Мусулман дүйнөсүн алсак, Малайзияда биринчи жолу электрондук талакты 2003-жылы июлда ислам соту бекиткен. Саудиянын шарият соту үч жыл мурда Иракта казатта жүргөн жигиттин СМС катынын жана нике кыйылганда күбө болгон эки досуна телефондон айткан сөзүнүн негизинде анын аялынын башын бош деп жарыялаган.
Тажик өкмөтү СМС талакка уруш ачты
Ушу тапта Тажик өкмөтү электрондук жол менен ажырашууну тыйганга бел байлады.
Өлкөнүн уламалар кеңеши менен СМС же телефон-талакты тыйуу жагы талкууланганын Диний иштер боюнча мамлекеттик комитеттин төрагасы Абдурахим Холиков 11-апрелде маалымдады:
- Биз бул маселени Уламалар Кеңеши менен талкууладык. Үй-бүлөнү телефон аркылуу бузуу шариатка жана мыйзамга каршы келет. Аны тыйган фатваны Уламалар кеңеши талкуулап көрмөк болду.
Сунушка уламалар ынанышабы же жокпу, азырынча белгисиз.
Тажикстанда ажырашуунун көбөйүшүнө өлкөдөгү социалдык жагдай олуттуу өбөлгө болууда.
Ырасмий маалымат боюнча, 2010-жылы Россияга 800 миңден ашуун тажикстандык мардикерлик кылганы кеткен. Алардын дээрлик баары эркектер жана 80 проценти үй-бүлөлүүлөр.
Үй-бүлөдөн алыс жашоо, үйлөнүү мүмкүнчүлүгү жана “талак” деп кат жиберип, нике жибин кесип салуу - мунун баары кээ бир эркектердин жоопкерчилигин жеңилдетип жиберди.
Ооганстан. "Талак!" деген сөздү СМС кат түрүндө уюкфондон жөнөтүү учуру. Hozhaber сүрөтү.Тажикстанда акыркы кезде ажырашуулар көбөйгөнү байкалат.
Мисалы, ырасмий маалымат боюнча, 2009-жылы 5841 түгөй ажырашса, 2010-жылы 6625 үй-бүлө кыйраган же 13 пайызга өскөн.
Ушундай эле көрүнүш Кыргызстанга да таандык.
Кыргызстандын Улуттук статистика комитетинин маалыматы боюнча, 2010-жылы 8271 эрди-зайып ырасмий түрдө ажырашкан.
Бул 2009-жылга салыштырганда 11 процентке ( 7472), ал эми 2004-жылга салыштырганда 55 пайызга көбөйгөн. 2010-жылы 50 431 нике катталганын айтсак, былтыр орточо ар бир сегизинчи үй-бүлө бузулган.
СМС талак - аялды сыйлабоо
Тажикстан ислам университеттинин ректору Умарали Назарзода телефондон талак берүү аялдардын укугун тепсеп, Конституцияга каршы келгендиктен андай ыкма тыйылууга тийиш деп эсептейт:
- Эркек аялдын колун сурап, чогуу жашаганга чакырат. Ошондуктан, эркек адам үй-бүлө мыйзамына ылайык жана аялды урматтаганын көрсөтүп, анын алдына келип, “талак” деп айтышы керек.
Бишкектеги Ислам университетинин ректору Абдышүкүр ажы Нарматовдун айтышынча, талак Кудайга жагымсыз адал нерсе саналат:
- Талак деген нерсеге Алла таала уруксат берген, адал кылган, башкача айтканда, тыйуу салынбай, уруксат берилген нерселердин арасындагы Аллага өтө жагымсыз адал нерсе.
Үй-бүлө куруу коом алдындагы, жараткан алдындагы чоң жоопкерчилик болгондуктан, ар бир эркек никеге өтө кылдат мамиле жасашы зарыл.
Ошондуктан Абдышүкүр ажынын ишениминде, эри-зайып оту күйүшпөй, айласы түгөп, башка чара калбаган кезде гана ажырашууга барса болот:
- Эркек киши баш кошкон кезде бирөөнүн кызына атасынын белеги катары эмес, Алланын ысмы менен аял кылып алгандан кийин, нике - бул Алла тааланын алдындагы эң чоң жоопкерчилик.
Ошондуктан, нике бузуп, ажырашууну жеңил иш деп санабаш керек. Бул эч айла жок кезде, күйөөсү менен аялы бири-бирин түшүнө албай, алардын чогуу жашоосу мүмкүн болбой калганда барчу иш.
Пайгамбарыбыз өзүнүн хадистеринде бир үй-бүлөдө талак айтылган кезде Алланын арышы титирейт деген. Жер титирейт деген эмес.
Алла таалам, ошондой эле, Кураны керимде “талак кылсаңыз да жакшылык менен ажырашкыла” дегенде, “урушпастан, куда-сөөктөр бири бириңерге душман болбостон ажырашкыла” деген.
Ага чейин да өтө көп аткарылчу жөрөлгөлөр бар. Бирок бүгүнкү күндө көптөгөн инсандар никенин ыйыктыгын билишпей, жоокерчиликсиз кадамдарга барышат.
Кураны керимдин “Бакара” сүрөөсүнүн 229-аяты үй-бүлөнү аял-эркек “жакшылыкта сактоосу же жакшы жол менен ажырашуусу” керек экени айтылат.
Ушундан келип, Малайзиядагы бейөкмөттүк “Мусулман эже-сиңдилер” уюму СМС кат жөнөтүп же телефон чалып, талак айтууну токтотууну сунуш кылышкан.
СМС талактын мыйзамый күчү жок
Постсоветтик өлкөлөрдө, анын ичинде Кыргызстанда мечитке барып нике кыйуу жана “талак” айтып ажырашуу табигый көрүнүшкө айланды.
Бирок жазуучу-драматург Мар Байжиевдин пикиринче, нике мыйзамый күчкө ээ болбогондуктан, молдого барып нике кыйдыруу ар бир инсандын көңүл иши:
- Бул (мечитке барып, нике кыйдыруу) эки адамдын ортосундагы мамилени мүнөздөгөн көрүнүш болуп калбадыбы...
Андай никенин мыйзамый күчү жок. Анткени, бул үй-бүлө куруп жаткан аял-эркектин көңүл иши.
Нике мыйзамдуу болбосо, аял-эркек ЗАГСка барып, ырасмий каттоодон өтпөсө, бул Кудайга ишенгендей эле жөнөкөй иш. Эч бир адам мен Кудайга ишенем деп, документ сурабайт да. Ошон үчүн нике кыйуу көңүлдүн иши да.
СМС кат же телефондон талак айтып ажырашуу экс-советтик Борбор Азия өлкөлөрүндө мыйзамый күчкө ээби?
Кыргыз Республикасынын мурдакы юстиция министри Мукар Чолпонбаевдин айтышынча, электрондук талак берүүнүн мыйзамый күчү жок. Ошон үчүн ажырашууну каалагандар, ак никелерин ырасмий түрдө бузушу шарт.
- Үй-бүлө жана нике жөнүндөгү кодекстер Тажикстанда деле, Кыргызстанда деле, Россияда деле мурунку советтик мыйзамга окшош болуп калган.
Мына ошол Кодексте мамлекеттик каттоодон (ЗАГС) өткөн үй-бүлөнүн жаш же бойго жете элек балдары болсо, ажырашкан учурда кайра эле ЗАГСка барып, ажырашуусу керек деп айтылган.
Жубайлардын жаш балдары болуп, экөөнүн бири эле ажырашканга макулдук бербей койсо, анда алар сөзсүз түрдө сот аркылуу ажырашуусу керек.
Ошондуктан СМС кат жиберип, же телефон аркылуу “үч талак” деп айтып, ажыраштым дегендин юридикалык натыйжасы (күчү) жок, - деп түшүндүрөт кесипкөй-юрист Мукар Чолпонбаев.
Тажикстандын диний жетекчилиги бул маселени талкуулап, СМС же телефон-талактарга тыйуу салмакчы болууда.
Ал эми Сауд Арабиясы жана Малайзия сыяктуу ислам өлкөлөрүндө электрондук почта аркылуу ажырашуу мыйзам түрүндө таанылган.
СМС кат менен же телефондон талак айтуу илдети
Тажикстандын өкмөтү чет элдик эркектердин тажик аялдарга үйлөнүүсүн татаалдантып жаткан тушта үй-бүлөгө байланыштуу дагы бир проблема чыга келди.
Жаңы жыл алдында Хатлон облусундагы адам укугун коргоочулар 2010-жылы Россияда иштеп жүргөн тажик мигранттардын СМС кат жиберип же телефон чалып, “талак” айтып, никени бузган учурлары көбөйүп баратканына алгач коомчулуктун көңүлүн бурган эле.
Андан бир жыл мурда Рашт районунда жашаган 25 жаштагы келинге Москвада иштеген күйөөсүнөн СМС талак келгени жалпы журтту айраң калтырган.
Шарият боюнча эркек кишиге ажырашуу үчүн жубайына үч ирет “талак” деп айтуу жетиштүү.
Анын жөн-жайын Кыргызстандын Баткен дубанынын казысы Султан ажы Гафуров мындай түшүндүрдү:
- Талакка күбөнүн кереги жок. Эгер эркек киши аялы менен чындап жашагысы келбесе, тоодо жүрөбү, түздө жүрөбү, жанында киши барбы, же жокпу, айтор жөн эле “талак” деп айтчу болсо, же “талак” деген сөз оозунан чыккан болсо, “талак” барып түшө берет.
Аялы жанында болбой, күйөөсү Москвада туруп деле бир досунан: “Мен аялыма бир талак бердим, же эки талак бердим”, - деп айтса, талак ошол Москвада деле түшө берет.
Султан ажы соңку бир жыл ичинде Баткенден тыш жакта иштеген жигиттердин ошол жактан жүрүп эле эки жолу аялдарына талак берген эки-үч окуя болгонун кошумчалады.
Мусулман дүйнөсүн алсак, Малайзияда биринчи жолу электрондук талакты 2003-жылы июлда ислам соту бекиткен. Саудиянын шарият соту үч жыл мурда Иракта казатта жүргөн жигиттин СМС катынын жана нике кыйылганда күбө болгон эки досуна телефондон айткан сөзүнүн негизинде анын аялынын башын бош деп жарыялаган.
Тажик өкмөтү СМС талакка уруш ачты
Ушу тапта Тажик өкмөтү электрондук жол менен ажырашууну тыйганга бел байлады.
Өлкөнүн уламалар кеңеши менен СМС же телефон-талакты тыйуу жагы талкууланганын Диний иштер боюнча мамлекеттик комитеттин төрагасы Абдурахим Холиков 11-апрелде маалымдады:
- Биз бул маселени Уламалар Кеңеши менен талкууладык. Үй-бүлөнү телефон аркылуу бузуу шариатка жана мыйзамга каршы келет. Аны тыйган фатваны Уламалар кеңеши талкуулап көрмөк болду.
Сунушка уламалар ынанышабы же жокпу, азырынча белгисиз.
Тажикстанда ажырашуунун көбөйүшүнө өлкөдөгү социалдык жагдай олуттуу өбөлгө болууда.
Ырасмий маалымат боюнча, 2010-жылы Россияга 800 миңден ашуун тажикстандык мардикерлик кылганы кеткен. Алардын дээрлик баары эркектер жана 80 проценти үй-бүлөлүүлөр.
Үй-бүлөдөн алыс жашоо, үйлөнүү мүмкүнчүлүгү жана “талак” деп кат жиберип, нике жибин кесип салуу - мунун баары кээ бир эркектердин жоопкерчилигин жеңилдетип жиберди.
Мисалы, ырасмий маалымат боюнча, 2009-жылы 5841 түгөй ажырашса, 2010-жылы 6625 үй-бүлө кыйраган же 13 пайызга өскөн.
Ушундай эле көрүнүш Кыргызстанга да таандык.
Кыргызстандын Улуттук статистика комитетинин маалыматы боюнча, 2010-жылы 8271 эрди-зайып ырасмий түрдө ажырашкан.
Бул 2009-жылга салыштырганда 11 процентке ( 7472), ал эми 2004-жылга салыштырганда 55 пайызга көбөйгөн. 2010-жылы 50 431 нике катталганын айтсак, былтыр орточо ар бир сегизинчи үй-бүлө бузулган.
СМС талак - аялды сыйлабоо
Тажикстан ислам университеттинин ректору Умарали Назарзода телефондон талак берүү аялдардын укугун тепсеп, Конституцияга каршы келгендиктен андай ыкма тыйылууга тийиш деп эсептейт:
- Эркек аялдын колун сурап, чогуу жашаганга чакырат. Ошондуктан, эркек адам үй-бүлө мыйзамына ылайык жана аялды урматтаганын көрсөтүп, анын алдына келип, “талак” деп айтышы керек.
Бишкектеги Ислам университетинин ректору Абдышүкүр ажы Нарматовдун айтышынча, талак Кудайга жагымсыз адал нерсе саналат:
- Талак деген нерсеге Алла таала уруксат берген, адал кылган, башкача айтканда, тыйуу салынбай, уруксат берилген нерселердин арасындагы Аллага өтө жагымсыз адал нерсе.
Үй-бүлө куруу коом алдындагы, жараткан алдындагы чоң жоопкерчилик болгондуктан, ар бир эркек никеге өтө кылдат мамиле жасашы зарыл.
Ошондуктан Абдышүкүр ажынын ишениминде, эри-зайып оту күйүшпөй, айласы түгөп, башка чара калбаган кезде гана ажырашууга барса болот:
- Эркек киши баш кошкон кезде бирөөнүн кызына атасынын белеги катары эмес, Алланын ысмы менен аял кылып алгандан кийин, нике - бул Алла тааланын алдындагы эң чоң жоопкерчилик.
Ошондуктан, нике бузуп, ажырашууну жеңил иш деп санабаш керек. Бул эч айла жок кезде, күйөөсү менен аялы бири-бирин түшүнө албай, алардын чогуу жашоосу мүмкүн болбой калганда барчу иш.
Пайгамбарыбыз өзүнүн хадистеринде бир үй-бүлөдө талак айтылган кезде Алланын арышы титирейт деген. Жер титирейт деген эмес.
Алла таалам, ошондой эле, Кураны керимде “талак кылсаңыз да жакшылык менен ажырашкыла” дегенде, “урушпастан, куда-сөөктөр бири бириңерге душман болбостон ажырашкыла” деген.
Ага чейин да өтө көп аткарылчу жөрөлгөлөр бар. Бирок бүгүнкү күндө көптөгөн инсандар никенин ыйыктыгын билишпей, жоокерчиликсиз кадамдарга барышат.
Кураны керимдин “Бакара” сүрөөсүнүн 229-аяты үй-бүлөнү аял-эркек “жакшылыкта сактоосу же жакшы жол менен ажырашуусу” керек экени айтылат.
Ушундан келип, Малайзиядагы бейөкмөттүк “Мусулман эже-сиңдилер” уюму СМС кат жөнөтүп же телефон чалып, талак айтууну токтотууну сунуш кылышкан.
СМС талактын мыйзамый күчү жок
Постсоветтик өлкөлөрдө, анын ичинде Кыргызстанда мечитке барып нике кыйуу жана “талак” айтып ажырашуу табигый көрүнүшкө айланды.
Бирок жазуучу-драматург Мар Байжиевдин пикиринче, нике мыйзамый күчкө ээ болбогондуктан, молдого барып нике кыйдыруу ар бир инсандын көңүл иши:
- Бул (мечитке барып, нике кыйдыруу) эки адамдын ортосундагы мамилени мүнөздөгөн көрүнүш болуп калбадыбы...
Андай никенин мыйзамый күчү жок. Анткени, бул үй-бүлө куруп жаткан аял-эркектин көңүл иши.
Нике мыйзамдуу болбосо, аял-эркек ЗАГСка барып, ырасмий каттоодон өтпөсө, бул Кудайга ишенгендей эле жөнөкөй иш. Эч бир адам мен Кудайга ишенем деп, документ сурабайт да. Ошон үчүн нике кыйуу көңүлдүн иши да.
СМС кат же телефондон талак айтып ажырашуу экс-советтик Борбор Азия өлкөлөрүндө мыйзамый күчкө ээби?
Кыргыз Республикасынын мурдакы юстиция министри Мукар Чолпонбаевдин айтышынча, электрондук талак берүүнүн мыйзамый күчү жок. Ошон үчүн ажырашууну каалагандар, ак никелерин ырасмий түрдө бузушу шарт.
- Үй-бүлө жана нике жөнүндөгү кодекстер Тажикстанда деле, Кыргызстанда деле, Россияда деле мурунку советтик мыйзамга окшош болуп калган.
Мына ошол Кодексте мамлекеттик каттоодон (ЗАГС) өткөн үй-бүлөнүн жаш же бойго жете элек балдары болсо, ажырашкан учурда кайра эле ЗАГСка барып, ажырашуусу керек деп айтылган.
Жубайлардын жаш балдары болуп, экөөнүн бири эле ажырашканга макулдук бербей койсо, анда алар сөзсүз түрдө сот аркылуу ажырашуусу керек.
Ошондуктан СМС кат жиберип, же телефон аркылуу “үч талак” деп айтып, ажыраштым дегендин юридикалык натыйжасы (күчү) жок, - деп түшүндүрөт кесипкөй-юрист Мукар Чолпонбаев.
