Турма зь беларускай літаратурай заўсёды ішлі побач. І ў XIX, і ў XX, і ў XXI стагодзьдзі на турэмных нарах пісаліся хрэстаматыйныя творы. Пішуцца яны і сёньня.
Сорак два замежныя паэты прадстаўленыя ў анталёгіі «Разам з пылам», якая нядаўна пабачыла сьвет у сэрыі «Кнігарня пісьменьніка». Ад старажытнага Катула да Яцака Качмарскага, чый верш «Разбуры турмы муры!» гучаў на Плошчы 19 сьнежня 2010 году.
Імя Паліны Качатковай многія звыклі атаясамліваць з праваабарончай дзейнасьцю, з цэнтрам «Вясна», дзе яна шмат гадоў працавала.
Толькі апошнім часам з Гарадзенскага дзяржаўнага ўнівэрсытэту імя Янкі Купалы з ідэалягічных прычынаў былі звольненыя трое гісторыкаў. Але чаму і зь недзяржаўнага Эўрапейскага гуманітарнага ўнівэрсытэту пазьнікалі праграмы па беларускай гісторыі? Сваё разуменьне сытуацыі выказвае доктар гістарычных навук Алесь Смалянчук.
Трыццаць гадоў таму, 7 красавіка 1983 году, пайшла з жыцьця Ларыса Геніюш. Разьвітаньне ў Зэльве з апальнай паэткай, сакратаром Рады БНР, былым вязьнем сталінскага Гулагу сталася нечуванай па тым часе дэманстрацыяй беларускай еднасьці. Тысячы людзей праводзілі сваю знакамітую суайчыньніцу ў апошні шлях.
29 сакавіка на Малой сцэне сталічнай Белдзяржфілярмоніі адбудзецца музычны спэктакль «Ужо птушкі пяюць ўсюды», прысьвечаны 175-м угодкам Кастуся Каліноўскага і 150-м угодкам ачоленага ім паўстаньня. У чым была параза паўстанцаў, а ў чым — перамога?
У Беларусі распачалася грамадзкая акцыя «Перапішам ад рукі Біблію!». Што гэта — мастацкі пэрформанс ці «ланцуг нацыянальнай еднасьці», гэтак неабходны сёньня беларускаму грамадзтву?
Днямі ў Менску адкрыўся пяцідзённы літаратурны фэстываль «Шэнгенка», арганізаваны Лябараторыяй навуковага і мастацкага перакладу і культурніцкай кампаніяй «Будзьма беларусамі».
«Збудавалі царкву разам!» — гэты саракамэтровы надпіс на агароджы новазбудаванай сьвятыні немагчыма не заўважыць пры ўезьдзе ў Горадню.
Плошча-2010 натхніла барда Андрэя Мельнікава на стварэньне песеннага альбому пад назвай «Зубы на далоні», які днямі быў прэзэнтаваны ў Менску.
Антысавецкія сходкі ў Менску ў пачатку 60-х, несанкцыяваныя ўладай паэтычныя чытаньні на прыступках Тэатру юнага гледача, паседжаньні «Палітбюро ЦК КПСС» у вар’ятні — усё гэта адбываецца ў новым рамане «Аўтамат з газіроўкай з сыропам і без» Уладзімера Някляева, які сёньня госьцем «Вольнай студыі».
Паводле афіцыйнай статыстыкі ў Беларусі 51% беларускамоўных школаў. Але якая рэальнасьць схаваная за лічбай 51%? Cкульптар Гэнік Лойка, які адстойвае права сваіх дзяцей вучыцца па-беларуску.
Сямнаццаць гадоў інак Мікалай жыве ў Жыровіцкім Сьвята-Ўсьпенскім манастыры. За гэты час ён выпусьціў у сьвет пяць паэтычных зборнікаў (як паэт Зьніч), арганізаваў рэгулярнае выданьне багаслоўска-літаратурнага лістка «Жыровіцкая абіцель». У «Вольнай студыі» мы гаворым зь ім пра нацыянальных герояў і антыгерояў Беларусі, пра манархічны лад і пра вяртаньне бел-чырвона-белага сьцяга на дзяржаўныя флягштокі.
«Тварам ды шыбеніцы» — пад такой назвай днямі выйшла ў сьвет паэтычная анталёгія, прысьвечаная Кастусю Каліноўскаму. Уклаў анталёгію і напісаў да яе прадмову літаратуразнаўца Язэп Янушкевіч — сёньняшні госьць «Вольнай студыі».
У лёсе гэтай жанчыны шмат што ўражвае. За два гады сяброўства ў Саюзе беларускай моладзі яна сем гадоў адпакутавала ў Гулагу, дзе была сьведкай славутага Кенгірскага паўстаньня вязьняў.
На прэзэнтацыі «Сіняй кнігі беларускага алькаголіка» (Логвінаў, 2012) яе аўтар змушаны быў называцца ягонай даверанай асобай. На гэта былі дастаткова важкія прычыны. У кнізе дзейнічаюць рэальныя асобы, і не заўсёды пэўная інтэрпрэтацыя тых ці іншых падзеяў магла ім ці іхным нашчадкам спадабацца. Запрашаючы засакрэчанага аўтара ў студыю, я ня быў упэўнены, што ён пагодзіцца рассакрэціцца.
Гутарка са славутым рэжысэрам пра кіно польскае і беларускае, пра супернічаньне культураў і адносіны паміж мастаком і ўладай.
7 студзеня адзначае сваё 50-годзьдзе Эдуард Акулін — паэт і бард, намесьнік старшыні Саюзу беларускіх пісьменьнікаў, рэдактар літаратурнага квартальніка «Верасень».
Плошча ці прошча — барыкадны ці духоўны супраціў? Госьцем «Вольнай студыі» — мастак Алесь Пушкін, які днямі выйшаў на волю пасьля 12 сутак у спэцізалятары на Акрэсьціна.
Заплянаваны на наступнае лета чарговы зьезд беларусаў сьвету ў Менску можа і не адбыцца. Зь незразумелых прычынаў беларускія амбасады перасталі даваць візы найбольш актыўным прадстаўнікам беларускай дыяспары.
3 сьнежня — юбілей у паэткі, эсэісткі і грамадзкай дзеячкі Дануты Бічэль.
У почаце клясыкаў — герояў кнігі Валерыі Навадворскай «Паэты і цары» — фігуруюць Васіль Быкаў і Ўладзімер Караткевіч. Чым іх творчасьць блізкая аўтарцы, якая лёгка цытуе беларускіх майстроў слова ў арыгінале? Чаму дыктатары не сябруюць між сабой, і ў якой краіны — Беларусі ці Расеі — больш сьветлая будучыня?
У маскоўскім выдавецтве «Росспэн» выйшлі ў сьвет успаміны Станіслава Шушкевіча «Маё жыцьцё, крах і ўваскрошаньне СССР».
Сёлета адзначаюцца 200-я ўгодкі ад часу вайны 1812 году. Перад пачаткам расейскай кампаніі Напалеон сустракаўся з Тадэвушам Касьцюшкам, спадзеючыся залучыць яго ў хаўрусьнікі. Чаму два ваенныя геніі не прыйшлі да паразуменьня? Якія пляны ў Напалеона былі адносна Вялікага Княства? І чаму ўрад ВКЛ не выканаў сваіх абяцаньняў, дадзеных францускаму імпэратару? На гэтыя пытаньні адказвае доктар гістарычных навук Алесь Краўцэвіч.
Паводле распараджэньня кіраўніка краіны да канца гэтага году ў Беларусі павінен быць наладжаны масавы выпуск слуцкіх паясоў. Ці магчыма за такі кароткі тэрмін аднавіць страчаную ткацкую тэхналёгію? І ці будзе на фабрычных вырабах выява Пагоні — як на паясах XVII–XVIII стагодзьдзяў? Пра гэта ды іншае — у гутарцы з мастацтвазнаўцай Маяй Яніцкай.
Пакуль справа ў дачыненьні «Архэ» ня спыненая, наша сьвяткаваньне выглядала б блюзьнерствам, а гэта не па-дзеяслоўску...
2012 год можна з поўным правам назваць Годам Вацлава Ластоўскага — у верасьні ў Глыбокім быў адкрыты яму помнік, а нядаўна выдавецтва «Мастацкая літаратура» ажыцьцявіла факсымільнае выданьне «Гісторыі беларускай (крыўскай) кнігі» — самай значнай працы расстралянага ў 1938-м акадэміка. Пра вернутага Ластоўскага і пастаўленага пад сумнеў Паўлюка Багрыма, чые 200-я ўгодкі будуць адзначацца неўзабаве, мы сёньня гутарым з гісторыкам літаратуры Язэпам Янушкевічам.
Вобразнае вызначэньне сучаснай украінскай сытуацыі даў паэт Іван Драч: «Мячом Дняпра расьсечана Ўкраіна».
Падручнік «Гродназнаўства» стаў самай запатрабаванай кнігай у Горадні. А ўсё праз дзеяньні ўладаў, якія прызналі кнігу крамольнай і распачалі перасьлед яе аўтараў. Адзін зь іх — дацэнт Гарадзенскага дзяржаўнага ўнівэрсытэту імя Янкі Купалы Андрэй Чарнякевіч — нават быў тэрмінова звольнены з працы. Хоць навідавоку былі парушэньні працоўнага заканадаўства.
Тры мільёны штрафу атрымаў у Смаргонскім судзе мастак Генадзь Драздоў. Так скончылася для яго ўшанаваньне памяці арганізатара мясцовага антыкамуністычнага падпольля Расьціслава Лапіцкага, прыгаворанага да найвышэйшай меры пакараньня ў 1950 годзе.
Гэтай кнігі я ня бачыў на паліцах бібліятэк. Я не сустракаў яе на букіністычным кірмашы ў Ждановічах, дзе можна знайсьці ўсё — ад пагрызеных мышамі савецкіх клясыкаў да юнацкіх вершаў Карла Маркса. На паліцах кнігарні «Ў», адведзеных пад модны апошнім часам бук-кросінг, яе таксама дарэмна шукаць. Кніга чытаецца, не збываецца і не прадаецца.
Саюз беларускіх пісьменьнікаў сумесна з грамадзкай кампаніяй «Будзьма беларусамі!» рыхтуе да выданьня незвычайны паэтычна-міталягічны каляндар, дзе ў фотавобразах розных міталягічных істотаў выступяць знакамітыя беларускія паэты.
Каб выступіць на Майдане Незалежнасьці, Дмытру Паўлычку ня трэба выходзіць з уласнай кватэры, дастаткова выйсьці на гаўбец. Што ён і рабіў падчас «аранжавай» рэвалюцыі.
Над кнігай «Нацыянальна-культурнае жыцьцё Беларусі на тэрыторыі функцыяваньня нямецкага акупацыйнага рэжыму» Леанід Лыч працаваў некалькі гадоў. Летась яна выйшла ў львоўскім выдавецтве «Воля».
Два першыя выпускі літаратурна-навуковага гадавіка маскоўскіх беларусаў «Скарыніч» пабачылі сьвет у дзяржаўным выдавецтве «Мастацкая літаратура». А наступныя сем дзе толькі ні выдаваліся — у Смаленску, у Маскве...
Яшчэ сем гадоў таму дзяржаўнае выдавецтва «Мастацкая літаратура» кнігай пра Міндаўга запачаткавала сэрыю «Жыцьцяпісы вялікіх князёў літоўскіх». Тады ж аўтар сэрыі доктар гістарычных навук Алесь Краўцэвіч падрыхтаваў наступны нарыс. Але з тае пары адносіны да ВКЛ ва ўладных структурах РБ зьмяніліся, і кнігу пра Гедыміна гісторык вымушаны быў выдаваць у Польшчы. Чым прыцягальная постаць Гедыміна для нас і чаму дзяржаўныя ідэолягі адмаўляюцца ад спадчыны ВКЛ? Пра гэта Алесь Краўцэвіч раскажа ў «Вольнай студыі».
12 гадоў таму ў перадачы «Вольная студыя» на Радыё Свабода паэт Леанід Галубовіч абвесьціў, што пакідае паэтычную творчасьць. Выдадзеная тады ж кніга пад назвай «Апошнія вершы» пацьвярджала ягоны намер.
Беларуская энцыкляпэдычная школа ў свой час славілася на ўвесь Савецкі Саюз. Пераймаць досьвед беларусаў ехалі з блізкага і далёкага замежжа. Чаму ж сёньняшняя прадукцыя выдавецтва «Беларуская энцыкляпэдыя» выклікае так шмат нараканьняў? І чаму ў найноўшым энцыкляпэдычным даведніку не знайшлося месца для народнай артысткі Беларусі Зінаіды Бандарэнкі?
Падчас падрыхтоўкі да друку «Слоўніка фразэалягізмаў» Івана Лепешава ў выдавецтве «Беларуская энцыкляпэдыя» пільнымі рэдактарамі з яго было выкінута больш за 500 устойлівых выразаў. У «крамольныя» яны трапілі найперш таму, што ў слоўнікавых артыкулах падаваліся са спасылкай на творы «нядобранадзейных» з гледзішча ўлады пісьменьнікаў.
На пачатку 1950-х за антысавеччыну ён быў асуджаны Менскім абласным судом да найвышэйшай меры пакараньня.
Сорак гадоў гэты архіў чакаў свайго часу, свайго дасьледчыка і свайго выдаўца. І вось у кніжнай сэрыі «Гарадзенская бібліятэка» пабачыў сьвет ёмісты том Васіля Быкава, куды ўвайшлі раней не публікаваныя аповесьць, сцэнар, запісы з нататнікаў, малюнкі... Чым працягвае зьдзіўляць Быкаў сваіх прыхільнікаў — гутарка з дасьледчыкам літаратуры Сяргеем Шапранам.
«Жанчыны ў гісторыі Беларусі» — пад такой назвай нядаўна пабачыў сьвет тэматычны нумар часопісу «АRCHE».
Народжаны на сьвет 8 сакавіка, ён вызначаецца акурат мужчынскім характарам. У незалежнай Беларусі ён быў першым пісьменьнікам, асуджаным за літаратурны твор. У Нарвэгіі, дзе пражыў амаль дзевяць гадоў, ён стаў адным зь першых беларускіх перакладчыкаў Нобэлеўскага ляўрэата Кнута Гамсуна. А сам сябе ён лічыць паэтам № 1 у Беларусі. Славамір Адамовіч напярэдадні свайго 50-годзьдзя — госьць «Вольнай студыі».
11 лютага 1952 году ў адным з лягероў пад Тайшэтам закончыўся зямны шлях грэка-каталіцкага архімандрыта Андрэя Цікоты. Савецкія ўлады прапаноўвалі яму прыняць сан праваслаўнага япіскапа і ўзначаліць праваслаўную царкву ў Беларусі. Катэгарычная адмова прысьпешыла сьмерць былога генэрала Ордэну марыянаў... Да 60-х угодкаў ягонай пакутніцкай сьмерці — гутарка з дасьледчыкам беларускага хрысьціянскага руху Юрасём Гарбінскім.
Гэтай кнігі ў вокладцы з абгортачнай паперы вы ня знойдзеце ні ў кнігарнях, ні на Міжнародным кніжным кірмашы, які гэтымі днямі праходзіць у Менску. Пісалася яна ў СІЗА КДБ, гэтай званай турме-амэрыканцы ўзімку 2011 году.
На Прыпяці расьце і шуміць кронамі яго лес. Найлепшых беларускіх паэтаў — Рыгора Барадуліна і Ўладзімера Някляева — расейскія чытачы ведаюць па яго перакладах. Ён адшукаў беларускія сэнсы ў агульнаславянскім помніку — «Слове пра паход Ігара»… Ігар Шклярэўскі — расейскі паэт родам з Магілёўшчыны — сёньня госьцем «Вольнай студыі».
Нядаўні зьезд незалежнага Саюзу беларускіх пісьменьнікаў паказаў, што ў шэрагах ягоных няма ранейшага адзінства. Хтосьці з чальцоў даслаў на пісьменьніцкі форум зварот-ультыматум, хтосьці дэманстратыўна не зьявіўся ў Палац мастацтва, хтосьці намерыўся выйсьці з СБП сам, кагосьці выключылі калегі. Якой у сёньняшніх умовах павінна быць пісьменьніцкая арганізацыя, і ці пагражае беларускай літаратуры зьнікненьне? Гэтыя ды іншыя пытаньні я адрасую драматургу і сцэнарысту Ўладзімеру Халіпу.
Ці ня самы яскравы нацыянальны тып беларуса вывеў у сваёй «Ладзьдзі роспачы» Ўладзімер Караткевіч. Гервасій Выліваха — хоць ён хобаль, залётнік ды піяка, але ж і адважны, гожы і пяшчотны беларус, неверагодны жыцьцялюб, і аўтар ім відавочна любуецца. Наўрад ці чытаў «Ладзьдю роспачы» расейскі тэлежурналіст Сяргей Дарэнка, які ў інтэрвію тэлеканалу «РТР-Беларусь» назваў нашу краіну «глухменьню Эўропы», а беларусаў — хобітамі. І адбылося гэта акурат у дзень народзінаў Караткевіча — 26 лістапада. Пр
Загрузіць яшчэ
