Запіс зроблены ў менскай студыі Радыё Свабода.
«Парастак» выйшаў у 2006 годзе ў выдавецтве «Pro Christo» і стаў апошняй кнігай, выдадзенай пры жыцьці пісьменьніка. Брыль пасьпеў уласнаручна падпісаць большую частку невялікага накладу. У ёй сабраныя дзёньнікавыя нататкі пачатку 2000-х гадоў.Янка Брыль памёр 25 ліпеня 2006 году.
Янку Брылю — 100
4 жніўня спаўняецца 100 гадоў з дня нараджэньня народнага пісьменьніка Беларусі Янкі Брыля. Клясык беларускай літаратуры пражыў доўгае і насычанае жыцьцё, аднак некаторыя старонкі біяграфіі дагэтуль закрытыя нават ад ягоных калегаў па цэху.
- Біяграфія Янкі Брыля
- Паслухаць Брыля. Народны пісьменьнік чытае ўрыўкі з апошняй кнігі «Парастак» (+аўдыё)
- Янка Брыль, чалавек дажджу. Блог Аляксандра Лукашука
- Як Янка Брыль узгадаваў Вольгу Іпатаву да старшыні Саюзу пісьменьнікаў
- Анатоль Сідарэвіч пра Брыля. Блог
* * *
Чытаю кнігу Сяргея Пінаева пра Максімільяна Валошына з надзеяй займець нарэшце правільнае ўяўленьне пра яго жыцьцё і творчасьць. Прачытаў палавіну тоўстага тому, больш за трыста старонак, і не шкадую, што нырнуў і ў гэтую азярыну, — многа цікавага і патрэбнага. Хоць ёсьць і нудота, асабліва ў літаратуразнаўчых лябірынтах аўтара манаграфіі.
...Кніга адгэтуль, зь лецішча, адаслана ў Менск, і нельга праверыць, ці правільна мне зноў падумалася, што ў грамадзянскую вайну ён, Валошын, заступаўся перад белымі за чырвоных і наадварот з пазыцыяў больш агульнарасейскіх, а не агульналюдзкіх, ці тут было ў яго і адно, і другое?..
Так ці інакш, аднак жа як гэта жахліва — масавыя расстрэлы нядаўніх студэнтаў, маладзенькіх урангелеўскіх афіцэраў, якім чырвонымі за здачу паабяцана была амністыя...
А яшчэ і тое, як Бэла Кун ці нехта іншы з чырвоных камісараў, як сумняваецца аўтар кнігі, даў Валошыну вялікі сьпіс тых, каго павінны былі зусім неўзабаве расстраляць, і прапанаваў — паэту, мастаку, філёзафу — выкрасьліць па сваім меркаваньні кожнага дзясятага... Во сытуацыя!..Самога Валошына гэты вугорац выкрасьліў раней.
Ціхан Кісялёў, і мне сымпатычны сваёй натуральнай беларускасьцю, быўшы прэмʼерам, вёў доўгую ды нудна мудрагелістую нараду рэспубліканскага актыву пра неабходнасьць карэннага павышэньня надояў малака. А закончыў яе так:
— Словам, паважаныя таварышы, каб малака было больш, карову трэба карміць, паіць і даіць.
Расказваў мне гэта ў больніцы адзін з пажылых, спакойна інтэлігентных супалатнікаў.
* * *
Сон пад раніцу. На нейкім пленуме, як бывала раней у Маскве, сустрэўся з армянскім паэтам Эмінам. Абодва радыя, бо вельмі ж даўно ня бачыліся. Пра што гаварылі — ня помніцца, а пасядзелі, у перапынку адышоўшыся ад разгудзелай таўкатні, даволі-такі доўга. Таленавіты, разумны, дасьціпны Геворг. Калі ж сабраліся разьвітвацца, я раптам убачыў, што стаю ў адной бялізьне, толькі пад гальштукам. І ўжо ні Эміна пры мне, ні другіх навокал нікога... А нейкія дзеўкі тым часам паскладалі ў тым холе ўсю вопратку ўдзельнікаў пленума ў вялізныя кубы, усе аднолькава шэрай масьці...
Як жа гэта мне тут знайсьці сваю? Ад поўнай тупіковасьці прачнуўся.
* * *
Мой колішні пасьляваенны сацрэалізм вінаваты яшчэ і ў тым, што напісаў я мала, залішне ходзячы, як кот вакол гарачай місы, каля якое-небудзь новай задумы, — а ці тое? а ці так? — замест таго каб проста пісаць, «что Бог на душу положит». Як пісалі, скажам, Чэхаў ці Шолам-Алейхем... Бо якраз, чытаючы яго весела жывучыя апавяданьні, яшчэ раз падумалася пра маё малапісаньне.
* * *
У аддзеле рэдкіх кніг і рукапісаў бібліятэкі Акадэміі навук мне паказалі пісьмо, маё — Караткевічу, архіў якога якраз разьбіраецца. У свой час, калі я як адзін зь сяброў камісіі па Валодзевай спадчыне прымаў удзел у праглядзе яго хатняга архіву і забіраў адтуль мае пісьмы яму, гэтага пісьма чамусьці ня бачыў. Цяпер яно знайшлося сярод яго папераў або ў кнігах.
Бог мой! — пісьмо з канца жніўня 1964 году, вясёлае паведамленьне зь Менску ў Рагачоў, дзе ён шчыраваў у дзядзькавым доме, пра маё сямейнае, — як я жонку з дочкамі і рэчамі адправіў з наднарачанскай вёскі Купа выпадковым грузавіком, а васьмігадовага сына спэцыяльна даставіў дадому на рэйсавым самалёціку. Ён тыркаў сабе зусім нясьпешна на невялікай вышыні, а мы з пачырванелым ад хваляваньня Андрэем увесь час пазіралі ў акно. На палявую, лясную, рачную, азёрную красу... Што называецца, з птушынага палёту.
З тым пісьмом у руках мне так прыемна было зноў адчуць тыя радасьці, сынаву і маю, а ў дадатку радасьць і такую — знайшлося яшчэ адно пісьмо другу!..
* * *
Бомы-званочкі на лёгкім хамуціку, якія ў нас, на Міршчыне, называюцца ня бомы, не шарахаўкі, як у Максіма Танка над яго Нараччу, а шаламэ. Як жа іх не любіла калісьці за шолам наша быстрая Каштанка! Спачатку проста капрызіла, дарэмна трэсла галавой, а потым дадумалася несьці яе на рысях так роўненька, што званочкі змаўкалі. Бялюткі сьнег, ціхуткі бег... Тым маўчаньнем яны мне і прыгадаліся.
* * *
Ня памятаю, ці чытаў гэта дзе-небудзь, ці запісана яно ў мяне, ці памяць вось сама прынесла: «Не канешня папу яешня!»
Як і тое, матчына, калі яна пачынала нейкую важную справу, перахрысьціўшыся: «Дай, Божа, час добры, гадзіну шчасьлівую!»
* * *
Весела гаваркая настаўніца па тэлефоне зь вёскі пытаецца ў старога шаноўнага земляка пра ягоную пажылую дачку:
— А як там мая дарагая равесьніца? Божа, як мы, малыя, гулялі тут у нас, у нашых бабуляў!.. Недзе згубіўся ў мяне яе нумарок. Дайце мне, калі ласачка, запішу. І ёй таксама пазваню — во палялякаем!..
І слова вясёлае, зусім блізкае да рускага «покалякать», а такое ж ну сьвежа сваё, як быццам упершыню яго пачуў.
* * *
Маладзенькая паэтка (прозьвішча не запомнілася), у якое бяруць ці ня першае ў жыцьці інтэрвію, з птушынай упэўненасьцю ў шчэбеце заяўляе, што цяпер, маўляў, у літаратуры найважней — рэкляма! Націскам на апошнім слове выразна прыглушваецца, проста здымаецца значэньне слова іншага — талент.
Добра, што хоць затоенай самарэклямы ў дзяўчаці менш, чым бывае, дый нярэдка, у некаторых старэйшых.
* * *
Не жывыя пачуцьці, ня ўзьлёты думкі, а нуднае прастарэканьне, натужна зарыфмаваныя пераказы даўно вядомага, кульгавыя паўторы літаратурных штампаў. Такое «паэзіі» ў нас — нудная процьма. І ў маладых, і ў пажылых, і ў сямейных ідылічных парак зь іхным хатнім вязаньнем вершаў... Пад мурлыканьне ката ці кошачкі.
* * *
Аберуч узяўшы збан ці збанок, гаспадыня спачатку абавязкова крутане яго сюды-туды ў далонях, каб малако, ужо не сырадой, зьмяшалася са сьмятанай, а тады налівае, куды трэба.
Гэты прывычны жэст прыгадаўся мне з даўнім-прадаўнім матчыным апавяданьнем пра тое, як яна была маладой, а найстарэйшая мая сястра малою дзяўчынкай-першынкай.
— Карова адна, дый тая на цяленьні, ужо не даілася. А яно кавэнчыць: «Дай маляка! Дай маляка!» «Дзе я табе вазьму яго?» «А ты, мама, збанок пакруці! Во так!» І ручкамі паказвае, як гэта трэба зрабіць. А самой жа трэці гадок!..
І маці бачыцца мне маладою, і сястра з маленькімі далонькамі... Годнаю рымскаю лічбай пазначу ў памяці — канец ХІХ стагодзьдзя!.. Нібы й гісторыя, і ледзь не сьцішната — колькі пражылося! Да мяне, са мною, бязь іх...
* * *
Высокая, цёмна-зялёная сьцяна маладога бярэзьніку са стромкімі пражылкамі берасьцяна-белых гонкіх ствалоў у густой лістоце. Зводдаль, зьнізу відно, як на тым фоне гарэзьліва, штуршкамі клубіцца, подыхамі іграе хваліста-празрыстай павалокай сінявата-сьветлы дым нябачнага за кустамі вогнішча.
«Пройдзе, як дым». Пра быстрацечнасьць жыцьця.
Але ж і гэтае адчуваньне красы, зачароўваючы рухам, хвалюе і застаецца. У памяці.
* * *
А ці ж гэта не навагоднія падарункі — сынаў званок зь Японіі, а ўнукаў з Італіі? З сынам-фізыкам кароткая гутарка, а ад унука-асьпіранта праз хрып і трэск у тэлефоннай трубцы толькі за трэцім званком нарэшце пачулася: «Дзя-ду-ля!..» На чым сувязь і абарвалася. Але ж мне і такога нямала.
Калі празь дзень званіў свайму маладзейшаму сябру і расказаў пра тыя званкі, ён засьмяяўся, што гэта ў нас, у трох пакаленьняў Брылёў, ідзе ад майго бацькі-чыгуначніка, вандроўніка па рэйках.
Дый сам жа я нямала ўсё-такі палятаў, паезьдзіў, пахадзіў па сьвеце. І добра!
