— Чаму беларусы спрабуюць знайсьці якія-небудзь параўнаньні з расейцамі? Ніколі ня чула, каб тое самае рабілі расейцы.
— Усе народы, як і людзі, параўноўваюць сябе зь іншымі, каб пазнаць сябе, сваё і чужое, свае межы (мая свабода сканчаецца там, дзе пачынаецца твая).
Расейцы лічаць сябе вялікай нацыяй, вышэйшай за ўсякія «нацыяналізмы». У іх разуменьні не існуе свайго-чужога, яны ня ведаюць межаў. Гэтым імпэрская сьвядомасьць адрозьніваецца ад нацыянальнай. Асабліва тое заўважна на курортах у іншых краінах. Беларусы звычайна не ствараюць праблем іншым, а «русо турысто» даўно сталі мэмам, іх стараюцца пазьбягаць.
— Якія галоўныя, на вашу думку, юбілейныя даты чакаюць беларусаў у новым годзе?
— Назаву дзьве такія даты.
21 студзеня споўніцца 100 гадоў з дня сьмерці Леніна. У савецкія часы гэты пэрсанаж замяняў сабою Бога, а сёньня зусім «прапаў з радараў», і ніводзін гісторык не складзе выразную дэфініцыю — хто гэта такі ў гісторыі Беларусі.
19 чэрвеня — 100 гадоў ад нараджэньня Васіля Быкава, ня толькі пісьменьніка, але і апекуна Беларусі. 19 кастрычніка 1988 году на сходзе ў Чырвоным касьцёле Быкаў вырваў мікрафон з рук функцыянэра ЦК КПБ, які меўся сарваць сход. З гэтага ўчынку пачалася наша беларуская свабода і незалежнасьць.
— Што замінае беларускім СМІ ў выгнаньні выходзіць адным правапісам?
— Тыя, хто прыехаў зь Беларусі, баяцца страціць сваю аўдыторыю. Хоць якраз савецкі правапіс і ўся школьная праграма не прыцягваюць, а адштурхоўваюць ад беларушчыны.
Згадваю тарашкевічную газэту «Свабода» 1990-х з накладам пад 100 тысяч асобнікаў. Зь пераходам на наркамаўку яна страціла гэты наклад. Таму і правапіс, і адукацыйныя праграмы ў дэмакратычнай Беларусі трэба будзе мяняць на натуральныя, несавецкія. Напэўна, у эміграцыі гэта зрабіць прасьцей, прынамсі пачаць абмеркаваньне, бо ў адзінстве сіла. Але на гэта патрэбная воля ўдзельнікаў працэсу.
— Чаму адным палітвязьням даюць год ці два турмы, а іншым за тое самае — ажно дваццаць?
— Даюць за аднолькавую невінаватасьць, пра што добра ведаюць усе ўдзельнікі гэтых працэсаў.
Калі тэрміны вызначаюць аднолькава беспадстаўна, а пры тым «судзьдзі» і «пракуроры» адчуваюць сваю асабістую беспакаранасьць, гэта значыць, што вымяраюцца тэрміны не злачынствам і не паводле Крымінальнага кодэксу, а страхам і помстаю Лукашэнкі, які адзіны, хто можа ў Беларусі гэта рабіць. Хто найбольш напалохаў яго ў 2020 годзе, той атрымлівае найбольш, а хто не напалохаў ці пра каго ён зусім ня ведае, атрымлівае меней.
— Што значыць «ліміт рэвалюцый у нас вычарпаны», як часта кажа Лукашэнка?
— Трэба адрозьніваць, што ён кажа, што робіць і што ёсьць насамрэч, бо гэтыя пазыцыі часта супярэчаць адна адной.
Не існуе ніякага «ліміту рэвалюцый» ні ў прыродзе, ні ў законе. Калі правіцель становіцца народу ўпоперак горла, тады народ мае поўнае права вызваліць сябе ад такога правіцеля, паўстаць супраць яго. Як сказана ў Канстытуцыі, крыніцай улады ў Беларусі ёсьць народ. А ня Пуцін, АМАП ці нехта яшчэ. І хоць Канстытуцыя моцна пацярпела за часамі Лукашэнкі, ні пра які «ліміт рэвалюцый» там нічога не сказана і сказана быць ня можа.
— Ці могуць нашы гарады стаць беларускімі? Ці былі яны такімі калісьці?
— Пераход ад таталітарызму да дэмакратыі — гэта, у тым ліку, і вяртаньне лёгікі. Які яшчэ можа быць беларускі горад, як не беларускі? Ён быў ва ўсіх сэнсах зьнішчаны ў 13-гадовую вайну (1654-67), калі ў Масковію ад нас вывелі ў палон больш за 300 тысяч рамесьнікаў. Гэта і быў беларускі горад. За наступныя часы ён пабываў і габрэйскім, і польскім, і расейскім. Крыху пабыў беларускім у 1920-я і ў пачатку 1990-х.
У незалежнай краіне ствараюцца стымулы для разьвіцьця самабытнасьці карэннай нацыі. Будзе беларуская ўлада, будзе і беларускі горад.
— Як вы ставіцеся да назвы «Белоруссия» ў расейскай мове?
— Гэта пытаньне этыкі. «Белоруссией» у расейскай мове найбольш абураюцца беларусы, якія карыстаюцца расейскай мовай, але ня ведаюць яе правіл або ня лічацца зь імі. Гэта тое самае, калі б расейцы патрабавалі па-беларуску пісаць «Россія» або літоўцы патрабавалі па-беларуску пісаць «Вільнюс». Але яны гэтага ня робяць. Бо толькі носьбітам пэўнай мовы вырашаць, як і што яны на сваёй мове будуць пісаць.
Выглядае, што літоўцы і расейцы ў гэтым сэнсе паводзяць сябе больш карэктна, чым расейскамоўныя беларусы. Мова як свабода — мая сканчаецца там, дзе пачынаецца твая.
Думкі, выказаныя ў аўтарскіх рубрыках, перадаюць погляды аўтараў і не адлюстроўваюць пазыцыю рэдакцыі.
❓Задайце ваша пытаньне. Telegram: @SvabodaBelarus; Signal: +37068643669
