— У чым сакрэт нязгаснай папулярнасьці Ўладзімера Караткевіча?
— Творы Караткевіча прыгодніцкія, лёгкачытэльныя, беларусацэнтрычныя... Але такія кнігі ёсьць і ў іншых пісьменьнікаў. Думаю, між іншым, сакрэт у тым, што самыя даўгавечныя ў літаратуры — найбольш афарыстычныя творы, тыя, дзе шмат «крылатых словаў», устойлівых парадаксальных выразаў і мэтафар. А хто найбольш афарыстычны зь беларускіх літаратараў? Уладзімер Караткевіч.
«Вечна тваім застанецца толькі тое, што ты аддаў».
«Кожны чалавек носіць сваё неба з сабой».
«Рабі нечаканае, рабі, як не бывае, рабі, як ня робіць ніхто — і тады пераможаш»...
— Каго вы назавяце чалавекам году 2023?
— Алеся Пушкіна, які загінуў (якога забілі) у горадзенскай турме. Алесь быў абсалютна непаўторным чалавекам, і няма ніводнага шэрагу, куды яго можна было б паставіць.
Калісьці мы зь ім цэлымі днямі праседжвалі на судзе нашага агульнага сябра, на працягу году. І ён увесь час прыяжджаў на суд са свайго Бабра. Усьмешка Пушкіна давала сілы ні ў чым не вінаватаму падсуднаму.
Думаю, не цаніць і не любіць Алеся могуць хіба што няшчасныя нікчэмнасьці. А яго забойства ўжо наўпрост паўтарае расстрэлы клясыкаў беларускай культуры ў сталінскія часы.
— Вы шмат кажаце пра беларускую мову як пра нейкае выратаваньне, а гэта ж проста сродак зносін, не?
— Рэчаіснасьць кажа, што не. Тысячы палітвязьняў, многія зь якіх трапілі ў няволю менавіта за беларускамоўнасьць, і ніводнага турэмшчыка, які б гаварыў па-беларуску. Ніводнага служкі рэпрэсіўнага рэжыму. Усе беларускамоўныя калі не ў вязьніцы, дык у падпольлі ці ў эміграцыі. Астатнім або ўсё адно, або страшна гаварыць па-беларуску.
Зь іншага боку, немагчыма ўявіць дыктатуру ні ў адной, апроч Расеі, суседняй краіне, дзе размаўляюць па-свойму. Выходзіць, свая мова ня столькі сродак зносін, колькі сродак дэмакратыі.
— Сёлета многія праваслаўныя беларусы сьвяткавалі Каляды 25 сьнежня. Ці гэта не яшчэ адзін раскол?
— Наадварот. Беларусь шматканфэсійная краіна, і гэтая частка беларусаў аб’ядноўваецца зь іншымі беларусамі і з усім хрысьціянскім сьветам. Яны па сутнасьці разьвіталіся з Маскоўскім патрыярхатам, які сёньня актыўна падтрымлівае вайну. Таму гэта натуральны і пазытыўны крок да адзінства і міралюбства.
Я чытаў эмацыйныя водгукі тых праваслаўных, што сьвяткавалі па-новаму. Для многіх гэта не фармальнасьць, а пазытыўны сьветапоглядны зрух, бадай, як на мірных маршах 2020, дзе нацыя адчула сябе адзінай.
— Чым беларусы адрозьніваюцца ад расейцаў па сутнасьці?
— Хрэстаматыйны сюжэт пра беларускі індывідуалізм: у пустым вагоне электрычкі беларусы сядуць у розных канцах, тады як расейцы падсядуць адны да адных...
Нядаўні прыклад: падчас пандэміі беларусы наракалі, што іхную статыстыку сьмерці ад каранавірусу ўлады заніжаюць, а расейцы — што іхную завышаюць. То бок беларусы маюць вышэйшую сацыяльную адказнасьць...
Напад на Ўкраіну расейцы збольшага ўхваляюць, беларусы — збольшага асуджаюць... У Беларусі ёсьць грамадзянская супольнасьць, зь якой змагаецца рэжым, у Расеі няма... Расейцы болей давяраюцца ўладзе, чым сабе.
— Ці ёсьць у КДБ хоць нейкія канструктыўныя функцыі?
— У Беларусі КДБ заўсёды быў расейскай па сутнасьці палітычнай паліцыяй з рэпрэсіўнымі функцыямі і ліпавымі «шпіёнскімі» ці «эканамічнымі» справамі. Няма ніводнага выпадку, каб КДБ спрыяў бясьпецы Беларусі або яе грамадзян. Яскравы прыклад — налёт на кватэру Андрэя Зельцара.
Нядаўна калега-журналістка апублікавала гісторыю, як да 60-гадовай жанчыны ўварваліся бандыты, прадставіліся гэбістамі, тры гадзіны шукалі грошы і, на шчасьце для жанчыны, сышлі без наступстваў. Засталіся пытаньні: Як іх адрозьніць? Куды зьвяртацца? Пра колькі такіх выпадкаў мы ня ведаем?..
— Дзе лягчэй выхаваць дзяцей беларусамі: у зрусыфікаванай Беларусі, дзе ўсё ж родная зямля, ці за мяжой, дзе за беларускую мову не арыштуюць, але большасьць сяброў па двары і школе ня будуць беларусамі?
— Лягчэй, натуральна, там, дзе гэта не стварае пагрозы бясьпецы і псыхічнаму здароўю. То бок сёньня, на жаль, не ў Беларусі.
Іншамоўнае асяродзьдзе (а то ў Беларусі яно беларускае?) — гэта, вядома, выклік для бацькоў, але гэта хутчэй пазытыўны выклік. Асабіста ведаю прыклады, калі дзеці вырасьлі ў замежжы паўнавартаснымі беларусамі. Урэшце, усё залежыць ад бацькоў, да якіх выпрабаваньняў і намаганьняў яны гатовыя.
Думкі, выказаныя ў аўтарскіх рубрыках, перадаюць погляды аўтараў і не адлюстроўваюць пазыцыю рэдакцыі.
❓Задайце ваша пытаньне. Telegram: @SvabodaBelarus; Signal: +37068643669
