Украінскія ўлады расказваюць, што ўсе ўкраінскія грамадзяне, якіх высылаюць у Расею або якія намагаюцца эвакуавацца на падкантрольную Кіеву тэрыторыю, праходзяць праз расейскія так званыя фільтрацыйныя лягеры — месцы, дзе іх дапытваюць, здымаюць адбіткі пальцаў і правяраюць на магчымую сувязь з вайскоўцамі. Расейскія ўлады запэўніваюць, што нібыта гвалтам нікога не вывозяць нас сваю тэрыторыю, і называюць гэта «эвакуацыяй».
Дзьве сямейныя пары, якія перажылі жах блякаднага Марыюпалю, падзяліліся з BBC успамінамі пра тое, як яны праходзілі «фільтрацыю» для далейшай эвакуацыі.
«Гэта нагадвала сапраўдны канцлягер»
Алена і Аляксандар цяпер у Львове. Алена ўспамінае, як у фільтрацыйных лягерах пажылыя людзі спалі ў калідорах без матрацаў і коўдры. На тысячы людзей быў толькі адзін унітаз і адна ракавіна. Неўзабаве пачалася дызэнтэрыя. «Не было магчымасьці памыцца. Смурод быў жудасны», — расказала Алена.
Паводле яе, мыла і дэзынфэкцыйныя сродкі закончыліся на другі дзень іхнага знаходжаньня ў лягеры, а яшчэ празь некалькі дзён — туалетная папера і гігіенічныя пракладкі.
«Гэта нагадвала сапраўдны канцлягер», — адзначыў Аляксандар.
У іх зьнялі адбіткі пальцаў, сфатаграфавалі з усіх бакоў і некалькі гадзін дапытвалі расейскія сілавікі. «Як у турме», — дадаў ён.
Алена і Аляксандар выдалілі са сваіх тэлефонаў усе доказы сувязяў з Украінай, у тым ліку фатаздымкі дачкі з украінскім сьцягам.
Аляксандар кажа, што на допытах расейцы вывучалі фатаздымкі, гісторыю тэлефанаваньняў і кантакты з журналістамі або прадстаўнікамі ўлады і арміі.
«Калі чалавека падазравалі ў тым, што ён „украінскі нацыст“, яго везьлі ў Данецк для далейшага расьсьледаваньня ці забойства. Які-небудзь невялікі сумнеў і супраціў — і цябе маглі кінуць у падвал для допыту і катаваньняў. Усе баяліся, што іх павязуць у Данецк», — расказаў Аляксандар.
Пасьля допыту і надгляду Алене і Аляксандру сказалі, што яны маюць дазвол на выезд на 148-м эвакуацыйным аўтобусе. Але за тыдзень зь лягера выехала ўсяго 20 аўтобусаў. У той жа час для выезду ў Расею арганізавалі шмат аўтобусаў, у адзін зь якіх іх прымушалі сесьці, але яны адмовіліся і зьвярнуліся да прыватных кіроўцаў, рызыкуючы тым, што і тыя маглі быць калябарантамі.
«У нас не было выбару — або прымусовая дэпартацыя ў Расею, або рызыка з гэтымі прыватнымі кіроўцамі», — патлумачыла Алена.
Паводле яе, кіроўца «палямі, грунтовымі дарогамі, вузкімі сьцежкамі, абмінаючы расейскія блёкпасты» змог вывезьці іх зь фільтрацыйнага лягеру да акупаванага Расеяй Бярдзянску, а потым яны тры дні шукалі маршрут, каб знайсьці яшчэ аднаго кіроўцу, які быў гатовы рызыкнуць і вывезьці іх на падкантрольную Ўкраіне тэрыторыю. Гэты кіроўца змог аб’ехаць 12 расейскіх блёкпастоў і давёз іх да Запарожжа, адкуль яны цягніком паехалі ў Львоў.
«Зь фільтрацыйных лягераў можна ўцячы толькі зь мясцовымі прыватнымі кіроўцамі. На шчасьце, сярод іх ёсьць і добрыя людзі», — дадаў Аляксандар.
Сказалі, што вязуць ва Ўкраіну, а аўтобусы ехалі ў Расею ці Данецк
Валянціна і яе муж Яўген таксама ўжо некалькі дзён знаходзяцца ў Львове.
У Марыюпалі яны хаваліся ў падвале, а зь ежы мелі кансэрвы і крыху бульбы з уласнага агароду. Ваду яны бралі з бойлера.
Празь «фільтрацыю» яны прайшлі хутка, магчыма, дзякуючы іхнаму ўзросту і інваліднасьці Яўгена. Маладым, сьцьвярджае Валянціна, было значна горш.
«Фільтрацыйны лягеры нагадваюць гета. Расейцы дзеляць людзей на групы. Для тых, каго падазравалі ў сувязях з украінскай арміяй, тэрытарыяльнай абаронай, журналістамі і работнікамі ўлады, гэта вельмі небясьпечна. Яны вязуць гэтых людзей у турмы ў Данецк і катуюць», — кажа Валянціна.
Валянціна і Яўген гавораць, што шмат каго адправілі зь фільтрацыйных лягераў у Расею — людзям сказалі, што яны едуць на падкантрольную Ўкраіне тэрыторыю, але аўтобус накіроўваўся на тэрыторыю, якую ўтрымлівае Расея. Ім удалося ўцячы пры дапамозе прыватнага кіроўцы.
«Калі мы нарэшце пабачылі ўкраінскіх вайскоўцаў і сьцяг, калі пачулі ўкраінскую мову, усе ў аўтобусе пачалі плакаць. Гэта проста неймаверна, што мы засталіся жывыя і нарэшце ўцяклі зь пекла», — кажа Валянціна.
«Гораду (Марыюпалю. — РС) больш няма. Нават сьценаў. Проста вялізныя кучы руінаў. Я ніколі не магла нават уявіць такога гвалту», — дадала яна.
Вайна Расеі супраць Украіны
- А 5-й гадзіне раніцы 24 лютага 2022 году кіраўнік Расеі Ўладзімір Пуцін заявіў пра пачатак ваеннай апэрацыі супраць Украіны на Данбасе па просьбе груповак «ДНР» і «ЛНР». 21 лютага падчас тэлезвароту да расейцаў Пуцін назваў так званыя «ДНР» і «ЛНР» незалежнымі дзяржавамі ў межах абласьцей. 22 лютага Савет Фэдэрацыі ратыфікаваў гэтае рашэньне.
- Расейскія войскі атакавалі ў тым ліку з тэрыторыі Беларусі, выкарыстоўваючы лётнішчы, базы і дарогі. Прадстаўнікі рэжыму Лукашэнкі апраўдваюць вайну, яго праціўнікі лічаць тэрыторыю Беларусі акупаванай, многія заклікаюць да супраціву расейскім захопнікам. Насуперак заявам Пуціна пра атакі выключна на вайсковыя аб'екты, расейцы пачалі бамбаваць школы, дзіцячыя садкі і жылыя кварталы ўкраінскіх гарадоў.
- 2 красавіка 2022 году, пасьля вызваленьня гораду Буча пад Кіевам, фотакарэспандэнты апублікавалі дзясяткі фотаздымкаў, на якіх відаць сотні нябожчыкаў, ахвяр масавых забойстваў, учыненых расейскімі войскамі. Многія пахаваныя ў стыхійных брацкіх магілах. Вялікія разбурэньні прынесла расейская акупацыя і Барадзянцы.
- З 24 лютага Расея захапіла толькі адзін абласны цэнтар — Херсон. Расейскія войскі адступілі зь яго і з правабярэжнай часткі Херсонскай вобласьці ў лістападзе 2022 году. Горад быў акупаваны расейскімі войскамі ў першыя дні вайны фактычна без баёў. Увосень 2022 году ўкраінскія войскі правялі маштабны контранаступ, у выніку якога расейскія сілы пакінулі большасьць сваіх пазыцый у Харкаўскай вобласьці.
- Нягледзячы на першапачатковыя заявы Пуціна пра тое, што акупацыя ўкраінскіх тэрыторыяў не ўваходзіць у пляны ўварваньня, 30 верасьня 2022 году была абвешчана анэксія чатырох вобласьцяў Украіны (Данецкай, Запароскай, Луганскай і Херсонскай), у тым ліку і тэрыторыяў, якія Расея не кантралявала.
- 21 верасьня 2022 году Пуцін заявіў пра мабілізацыю ў Расеі. Пасьля гэтай заявы тысячы расейцаў накіраваліся на памежныя пункты і пачалі выяжджаць у Грузію, Казахстан, Армэнію, Манголію, Фінляндыю і іншыя краіны. У самой Расеі праціўнікі вайны падпалілі некалькі вайсковых камісарыятаў.
- У 2023 годзе Лукашэнка і Пуцін заявілі пра разьмяшчэньне ў Беларусі расейскай ядзернай зброі. 13 чэрвеня Лукашэнка сказаў, што частка ядзернай зброі ўжо дастаўлена з РФ у Беларусь. 16 чэрвеня Пуцін таксама заявіў, што першыя ядзерныя зарады ўжо дастаўленыя на тэрыторыю Беларусі, а астатнюю частку перамесьцяць «да канца лета або да канца году».
- 3 верасьня ўкраінскі брыгадны генэрал Аляксандар Тарнаўскі заявіў, што Ўзброеныя сілы Ўкраіны прарвалі першую лінію абароны на запароскім кірунку, на якую расейцы выдаткавалі больш за ўсё рэсурсаў.
- У канцы 2023 і на пачатку 2024 расейцы працягвалі масавыя абстрэлы ўкраінскіх гарадоў: Дніпры, Кіеве, Харкаве, Адэсе і іншых месцах дзясяткі людзей загінулі і атрымалі раненьні. Украінскі бок у адказ абстрэльваў расейскі Белгарад, некалькі чалавек загінулі. Узброеныя сілы дзьвюх краін рэгулярна атакуюць падкантрольныя адна адной тэрыторыі бесьпілётнікамі.
- Агулам з пачатку 2024 году ўкраінскія дроны пашкодзілі 18 расейскіх НПЗ, што прывяло да скарачэньня вытворчасьці амаль на 14%. У сакавіку былі атакаваныя такія абʼекты, як Разанскі НПЗ «Раснафты» і завод «Лукойла» ў Кстове ў Ніжагародскай вобласьці. Абодва ўваходзяць у топ-10 найбуйнейшых НПЗ Расеі і забясьпечваюць бэнзінам Маскву.
- 6 жніўня 2024 году Ўкраіна пачала апэрацыю ў Курскай вобласьці. 19 жніўня прэзыдэнт Украіны Ўладзімір Зяленскі заявіў, што пад кантролем Украіны ў ходзе апэрацыі Ўзброеных сілаў Украіны знаходзяцца 92 паселішчы Курскай вобласьці Расеі. Галоўнакамандуючы Ўзброенымі сіламі Ўкраіны Аляксандар Сырскі ўдакладніў, што такіх населеных пунктаў 82. Улады Ўкраіны заявілі пра стварэньне ваенных камэндатураў і арганізацыі перадачы «гуманітарнай дапамогі ў населеныя пункты, якія знаходзяцца пад кантролем Украіны». Экспэрты Інстытуту вывучэньня вайны, прааналізаваўшы заявы і відэаматэрыялы з геалякацыяй, выказалі меркаваньне, што Ўкраіна кантралюе ў Курскай вобласьці ня ўсю тэрыторыю ў заяўленых межах прасоўваньня.
- 16-18 жніўня ўкраінскія сілы падарвалі тры масты, якія мелі стратэгічнае значэньне для матэрыяльна-тэхнічнага забесьпячэньня групоўкі расейскіх войскаў ва Ўкраіне і вайсковай авіяцыі, якая базуецца ў Курскай вобласьці.
- 17 лістапада Джо Байдэн зьняў абмежаваньні на нанясеньне ўдараў амэрыканскай дальнабойнай зброяй па тэрыторыі Расеі.
- З прыходам да ўлады ў ЗША Дональда Трампа рэзка актывізавалася тэма магчымых мірных перамоваў. Прэзыдэнт ЗША абнавіў свае патрабаваньні да эўрапейскіх краінаў-сяброў NATO павялічваць выдаткі на абарону. Таксама палітык заявіў, што хоча, каб Украіна дала Злучаным Штатам кантроль за сваімі радовішчамі рэдказямельных выкапняў у абмен на фінансавую падтрымку яе ваенных дзеяньняў супраць Расеі.
- У ноч на 14 лютага Расея бесьпілётнікам атакавала Чарнобыльскую АЭС, на саркафагу над разбураным у 1986-м пры чарнобыльскай катастрофе энэргаблёку пачаўся пажар, які ня могуць патушыць некалькі дзён.
- 12 лютага 2025 Трамп пагутарыў па тэлефоне з Пуціным, і 18 лютага 2025 году ў Эр-Рыядзе (Саудаўская Арабія) пачалася двухбаковая сустрэча з удзелам дзяржаўнага сакратара ЗША Марка Рубіё і кіраўніка МЗС Расеі Сяргея Лаўрова. Украіна на перамовы не запрошаная. Перад гэтым у Мюнхэне (Нямеччына) і Парыжы (Францыя) адбыліся, адпаведна, канфэрэнцыя па бясьпецы і саміт вядучых краінаў ЭЗ, але на іх так і ня выпрацавалі пляну доўгатэрміновай падтрымкі Ўкраіны. Акрамя таго, Вугоршчына — сябра Эўразьвязу, NATO і пры гэтым ляяльная да Расеі — дыстанцыявалася ад абмеркаваньня далейшай вайсковай дапамогі Кіеву, абвінаваціўшы іншыя краіны ў падбухторваньні далейшай вайны.
- У красавіку высьветлілася, што мірныя перамовы пакуль ня маюць посьпеху, а тым часам Украіна заявіла, што ведае імёны 155 кітайскіх наймітаў, якія падпісалі кантракты з Расеяй і пайшлі на вайну. Афіцыйны Пэкін заявіў, што сваіх грамадзянаў на вайну не адпраўляў, а наадварот, раіў жыхарам краіны трымацца падалей ад абодвух бакоў.
- Незалежная праверка інфармацыі пра ваенныя дзеяньні, якую даюць афіцыйныя асобы розных бакоў, не заўсёды магчымая.
