Пасмактаць яго цыцку
Электын сьвярбіць у пятках
Такой бяды з тым электынам. Існуюць гармоны, нечаканае віраваньне якіх прыводзіць да значна горшых наступстваў – як для самога чалавечага арганізма, так і для грамадзтва. Некалькі год таму калегамі Мішэля Люгенбольда быў бліскуча выкрыты літаратурын, сонны, збольшага, гармон, які абуджаецца ў выніку падаўленьня іншых, пераважна полавых гармонаў і прымушае здаровых, разважлівых і законапаслухмяных падаткаплацельшчыкаў лічыць сябе паэтамі і пісьменьнікамі. Колькі дамоў і палацаў не дабудавана, колькі дзяцей недавучана ў школах, рабфаках і інстытутах, колькі чалавечага фаршу недалічылася войска з-за таго, што ў жылах такіх людзей грае літаратурын… Гэты гармон дражніць іх, дае ілжывае адчуваньне прыналежнасьці да мастацкай багемы – ім і да галавы не прыходзіць, што шлях сапраўднае багемы вядзе або да Бога, або ў Багемію, або ў багадзельню. Да праайцоў, у эміграцыю ці ў жабракі… Літаратурын усё зьмешвае ў іхных галовах: Волга для іх усё яшчэ ўпадае ў Касьпійскае мора, хаця ні таго, ні другога ў Беларусі даўно ўжо няма; яны пішуць выключна ў вольны час і дужа сумуюць па часах БССР, страчанай паліклініцы, Беллітфондзе, Іслачы, Дому літаратара, расейскіх падрадкоўніках, вялікіх накладах і, вядома ж, працоўнай кніжцы, гэтаму opus magnum замучанага гармонамі белапухнатарускага літаратара.
Абсалютна новы пах
Гэта няпраўда, што гармоны – нешта цяжкаўлоўнае, што яны, як і грошы, ня пахнуць. Аксытацын пахне малаком. А чым пахне гармон страху? Калісьці мне давялося ўпершыню ў жыцьці перасячы заходнюю беларускую мяжу – я паехаў па літаратурных справах у Бэрлін і Ляйпцыг. Нагадаю: дагэтуль я яшчэ ніколі ня быў за былой савецкай мяжою. Нягледзячы на тое, што да паездкі я рыхтаваўся зь дзяцінства, культурны шок атрымаўся занадта моцны. На другі дзень, едучы на перакладчыцкі сэмінар да Ванзэе, я заўважыў, што ад мяне ідзе нейкі дзіўны пах. Не, гэта быў не смурод (хто ж прызнаецца?), гэты пах быў абсалютна новы, даволі рэзкі і ні з чым не параўнальны. Ніякія сродкі не дапамагалі, пах быў невынішчальны, я вельмі востра адчуваў яго, паціху зьяжджаючы з глуздоў.
Абсалютна новы пах
На пяты дзень побыту ў Нямеччыне пах раптам зьнік і болей ужо ніколі не вяртаўся. Што гэта было? Арганізм рэагаваў такім чынам на нязвыклае асяродзьдзе: ваду, ежу, паветра? Не, фізычна адчуваў я сябе няблага. Насамрэч гэта быў пах майго страху, маёй разгубленасьці, майго баязьлівага і прагнага першаадкрывальніцтва. У той час, як я, пахрустваючы мапай, блукаў па Шарлотэнбургу ў пошуках набокаўскага дому і тлумачыў літоўскай перакладчыцы, чаму мяне клічуць Альгірдас Бахаравічус, маё цела гераічна спраўлялася з наймагутнейшай за ўсё жыцьцё гарманальнай атакай. Дзякуй яму, яно не падвяло.
Напэўна, таму так дзіўна часам пахнуць падлеткі – істоты, якія штодня перажываюць гарманальныя выбухі.
Што цікава: нічога падобнага дагэтуль са мной не было ні ў Вільні, ні ў Крыме, ні ў Маскве, ні ў астраханскім стэпе, куды я езьдзіў у маладосьці. Інакш усё можна было б патлумачыць цяжкасьцю адаптацыі. Няўжо былая савецкая прастора ўсё яшчэ дыктуе гармонам народжаных у СССР, як сябе паводзіць? За каго галасаваць, каму верыць, што думаць і пісаць, і як пахнуць там, дзе цябе не чакаюць, каб выдаць сваё паходжаньне? Гармоны яднаюць нас мацней за мінулае.
Я ўяўляю сабе літаратуру будучага, сумесь невыкараняльнага постмадэрну і непазьбежнай халоднай навуковасьці. Шэдэўр усіх часоў і народаў – аналіз гарманальнага стану якіх-небудзь новых Рамэа і Джульеты ў самы трагічны момант. Табліцы для параўнаньня, лічбы, пахі…
Калісьці нашыя гармоны будуць сьведчыць за нас на судзе.