ځانګړی راپور

نن د غويي یا ثور اوومه نېټه د افغانستان په لومړني جمهور رییس محمد داوود خان، د خلق دموکراتیک ګوند د کودتا له ۴۴ کلیزې سره برابره ده.

د افغانستان خلق ډیموکراټیک ګوند په پوځي ځواکونو کې د نفوذ په پایله کې دا کودتا په ۱۳۵۷ کال کې وکړه.

د دې ګوند له نظره، دا انقلاب هغه مهال په افغانستان کې سیاسي، اقتصادي او ټولنیز وضعیت ته په کتو وشو.

۶۸ کلن لعل محمد د خلق ډیموکراټیک ګوند غړی او د کودتا پر مهال د کابل په دارالمعلین کې محصل و.

هغه په جمهوري ریاست یعنې ارګ کې پر جمهور رییس محمد داوود خان او کورنۍ یې د حفیظ‌الله امین په مشرۍ د خلق ډیموکراټیک ګوند برید ته اشاره کوي او وايي، فکر یې نه کاوه چې دا کودتا به یې د ګوند په منځ کې یې ژور بدلون او همدا ډول له دې هغې وروسته د نا کراریو لامل شي.

نوموړي وايي: "د غوايي د اوومې د انقلاب یو له اصلي لاملونو د خپل ګوند د غړو پر وړاندې د سردار محمد داوودخان کړنه وه. کله چې انقلاب بریالی شو، د نورمحمد تره‌کي په ګډون د ګوند ټول غړي یې له بنده ازاد شو او نورمحمد تره‌کی د افغانستان د ډیموکراټیک دولت جمهور رییس شو."

له کودتا وړاندې جمهور رییس محمد داوودخان امر کړی و چې د نورمحمد تره‌کي او ببرک کارمل په ګډون د افغانستان د خلق ډیموکراټیک ګوند یو شمېر غړي ونیول شي.

خو د خلق ډیموکراټیک ګوند په نظامي جوړښت کې له خپل نفوذ په ګټې، د جمهور رییس محمد داوودخان پر ضد کودتا وکړه.

خو دې کودتا د افغانستان لپاره څه پایله درلوده؟

د سیاسي مسایلو پوه شهزاده مسعود وايي، د غويي د اوومې له کودتا او د خلق ډیموکراټیک ګوند د واکمنۍ پر مهال افغانستان ته د پخواني شوروي اتحاد عسکر را ننوتل او په پایله کې یې سلګونه زره افغانانو ته مرګ‌ژوبله واوښته او میلیونونه نور کډوال شول.

نوموړی وايي: "موږ ښه وضعیت کې وو. له بده مرغه د غوايي د اوومې کودتا موږ له کړاوونو سره مخ کړو. میلیونونه افغانان کډوال شول او په لکونو تنه د پخواني شوروي اتحاد په مقابل کې قرباني شول."

په دغه کودتاه کې سردار محمد داوود خان د خپلې کورنۍ له ۱۷ تنه غړو سره ووژل شو.

د داوود خان وراره سردار محمد نعیم د غويي د اوومې نېټې د کودتاه په خپله فېس بوک پاڼه کې لیکلي، چې په افغانستان کې تر دغه کودتاه ورسته جګړې او وینې تویدنې پیل شوې.

نوموړي وړاندې لیکلي، له نن نه ۴۴ کاله مخکې یې په یوې خونړۍ او غم ځپلې پوځي کوتاه کې یې د کورنۍ ۱۸ غړي ووژل شول، او تر هغې ورسته د افغان ملت وینه تویه شوه او هېواد یې په تل پاتې جګړو کې ښکېل شو.

د خلق دموکراتیک ګوند څوارلس کاله پر افغانستان واکمن و او بلاخره افغان مجاهدین د ۱۳۷۱ لمریز کال د غويي میاشتې په اتمه نېټه د وخت له حکومتونو سره تر جګړو ورسته، واک ته ورسېدل خو کورنۍ جګړې په دغه هېواد کې کله هم ختمې نه شوې.

د یوې مجازی نړۍ تصور وکړئ چې خلک پکې ژوند کوي، کار کوي، سودا ته ځي، ګرځي راګرځي او له نورو خلکو سره راکړه ورکړه او اړیکې لري - دا هر څه په فزیکي نړۍ کې له خپله کوره په یوه مجازي نړۍ کې امکان لري. دا مجازي نړۍ ميټاورس بلل کیږي.

میټاورس وروسته له هغه مشهور شو چې د ۲۰۲۱م کال په اکتوبر میاشت کې فېسبوک شرکت خپل رسمي نوم میټا ته بدل کړ.

د میټاورس مفکوره نوې نه ده. دا لفظ لومړی ځل په ۱۹۹۲م کال کې په سنو کریش ناول کې کارول شوی وو. ګڼو شرکتونو وروسته د دې مفکورې پر اساس انلاین مجازي نړۍ یا هم ټولنې رامنځته کړې. په دغو انلاین ټولنو کې د پام وړ (دوهم ژوند) انلاین ټولنه ده چې په ۲۰۰۳م کال کې معرفي شوه.

په میټاورس کې هر څوک د ځان لپاره یو کمپیوټري کرکټر انتخابوي، له نورو خلکو سره چې هغوی هم د کمپیوټري کرکټرونو په توګه راڅرګندیږي، خبرې کولای شي او انلاین په مجازي توګه یوه ټولنه رامنځته کولای شي.

په میټاورس کې د سودا لکه کالي یا هم نورو شیانو لپاره ډجیټال پیسې کاریږي. که څوک غواړي ګیم وکړي، د ګیم مجازي ټوپک هم رانیولای شي. کاروونکي کولای شي په مجازي توګه انلاین په میټاورس کې له یوه ځایه بل ته سفر وکړي.

د میټاورس کارولو لپاره یوه اله پکار ده چې د خولۍ غوندې په سر اغوستل کیږي او عینکې یې پر سترګو برابریږي او دوه لاسي کنترولره لري.

پوښتنه دا ده چې میټاورس له انترنیت سره څه توپیر لري؟

انترنیت د ملیاردونو کمپیوټرونو، سرورونو او نورو الکترونیکي الو یوه شبکه ده. د انترنیت کاروونکي انلاین له یو بل سره تماس نیولای شي، ویب پاڼې کتلای شي او انلاین پېر او پلور کولای شي.

میټاورس پر انترنیت جوړیږي. په میټاورس کې کاروونکي په یوه مجازي نړۍ ننوځي، هلته د کمپیوټري کرکټر په بڼه بیلابیل ځایونه او شیان تجربه کولای شي.

حکومتونه هم ښايي په ميټاورس کې خپل فعالیتونه پیل کړي. د بېلګې په توګه بارباډوس پلان لري چې په میټاورس کې خپل سفارت پرانیزي.

میټاورس پراپرټیز د نړۍ لومړی داسي شرکت دی چې په مجازي نړۍ کې د مځکو او جایداد د پېر او پلور خدمات وړاندي کوي.

دغه شرکت په بېلابېلو میټاورس مجازي نړیو کې د ودانیو په کرایه کولو کې هم مرسته کوي. په دغو ودانیو کې تجارتي سیمې، د نندارتون لپاره ځایونه، کورونه او د ساعت تیري ځایونه شامل دي.

متخصصین وايي، که څه هم د میټاورس انلان نړۍ مفکوره څو کاله کېږي چې د فعالېدو په حال کې ده، د یوه داسي میټاورس چې پکې خلک په بشپړه توګه د اصلي ژوند غوندي فعالیت ولري، کلونو لېرې ښکاري. د مایکروسافټ بنسټ ايښودونکي بیل ګېټس په خپله کلنۍ مقاله کې لیکلي چې اګثریت خلک وي ار عینکې نه لري چې د میټاورس کارولو لپاره لازمي دي. خو د سوداګرۍ لپاره ګېټس په دې باور دی چې ډېری انلاین غونډې ښايي له دوه بعدي څخه درې بعدي ته واوړي او ګډون کوونکي به د کمپیوټري کرکټرونو په توګه پکې څرګندیږي.