د لاسرسۍ وړ لېنکونه

تازه خبر
پنجشنبه ۱۷ لړم ۱۴۰۳ کابل ۰۲:۲۸

ځانګړی راپور

ارشیف، عکس تزئیني بڼه لري
ارشیف، عکس تزئیني بڼه لري

د افغانستان کانونه، هغه طبیعي زېرمې چې له امله یې د دغه هېواد د اقتصاد رغونې هیله مندي شته.

افغانستان په نړۍ کې یو له هغو هېوادونو څخه دی چې له طبیعي کانونو او زېرمو غني بلل کېږي.

د دغه هېواد د تېر جمهوري حکومت پرمهال د کانونو په ځانګړي توګه مرمرو، تالکو، قیمتي او نیمه قیمتي ډبرو نړیوال شهرت وموند چې دې برخه کې د کیندلو، پروسس، انتقالاتو او صادراتو سترې او منځنۍ پروژې هم د پلي کېدو په حال کې وې.

خو اوس چې پردغه هېواد طالبان واکمن شوي د افغانستان د دغه لوړ ارزښتو زېرمو وضعیت څرنګه دی؟

د تېر جمهوري حکومت د کانونو او پترولیم وزارت ویاند قدیر متفي چې دې برخه کې یې کلونه کار، تعلیم او تحقیق کړی ازادي راډیو سره یې په دې اړه د نورو معلوماتو شریکولو ترڅنګ اندېښنه وښوده چې ګواکې په اوسنیو شرایطو کې دغه کانونه د ناقانونه کیندنو او په هېواد کې دننه د پروسس د فرصتونو د نشتوالي له امله له لوړو اقتصادي زیانونو او ګواښ سره مخ دي.

د تېر جمهوري حکومت د کانونو او پترولیم وزارت ویاند قدیر متفي
د تېر جمهوري حکومت د کانونو او پترولیم وزارت ویاند قدیر متفي

متفي زیاته کړه: "هغه مهال هم د غیرقانوني کیندنو مسhله مطرح وه او اوس هم دا ستونزه شته، خو که دا غیرقانوني کیندنې دوام وکړي او د خامو موادو په توګه نورو هېوادونو ته ورکړل شي، له دې به نور هېوادونه ډېره زیاته ګټه وکړي، خو زیان به یې د افغانستان خلکو ته ورسېږي."

ښاغلی متفي زیاتوي، د تېر جمهوري حکومت پرمهال او ترهغه مخکې کلونو کې د افغانستان د کانونو لپاره له جیولوژیکي اړخه سروېګانې او څېړني شوي.

خو دی وایي، اوس دا اندېښنې شته چې هغه شوې سروېګانې څومره خوندي پاتې کېدای شي ځکه په خبره یې اوسني حکومت کې دې برخه کې د ظرفیت لرونکو او په کارپوه خلکو کمی موجود دی.

د ده په خبره تالک، کرومایټ، مرمر او ګڼې نورې قیمتي او نیمه قیمتي ډبرو استخراج همدارنګه د سمېنټو او د ساختماني موادو د تولید پروژې تر لاس لاندې وې چې په دې وروستیو کې یې د هېواد د ګاونډیو هېوادونو تر څنګ د اروپا او امریکا ځینو هېوادونو ته صادرات کېدل.

ښاغلی متفي وایي، د افغانستان د اوسنیو سیاسي نامطلوبو شرایطو او د نړیوالو له لوري د طالبانو د حکومت د رسمیت نه پېژندلو له امله د افغانستان د کانونو د ځینو هېوادونو خپلسرې کېندنې او انتقالاتو ته یې لارې برابرې کړي دي -هغه څه چې طالبان یې ردوي.

د هلمند طبیعي کانونه
د هلمند طبیعي کانونه

د طالبانو د حکومت د کانونو او پترولیم وزارت چارواکي وایي، د دوی د حکومتوالۍ په پیل سره یې د ټولو هغو مافیایي کړیو لاسونه لنډ کړي چې د افغانستان کانونه به یې ناقانونه کېندل او لوټل.

د دغه وزارت ویاند مفتي برهان ازادي راډیو ته وویل: "​د معدنیاتو په برخه کې چې کومې پخوانۍ مافیایي کړۍ وې هغه نورې له منځه تللي دي او خپلسري کیندنې او انتقالات بند شوي دي."

دی وایي، تېرحکومت کې خلکو زیاتې خپلسرې کیندنې کړي، خو د دې لپاره چې دوی یې اوس د خامو موادو په توګه انتقالات بند کړي خلک یې د ثبت لپاره دوی سره شریکوي.

ښاغلی برهان وایي، دغه وزارت د اوس لپاره د کانونو د کیندلو تر ۳۰ زیاتې وړې او سترې پروژې دواطلبۍ ته وړاندې کړي او د نورو پروژو برخه کې هم د تېر نظام د شوېو قراردادونو له مخې له شرکتونو سره پر پلي کېدو لپاره یې کار کوي.

وړاندې تردې د افغانستان د کانونه په ځانګړي توګه صنعتي منرالونه به نور هېوادونو ته د خامو موادو په توګه انتقالېدل چې په دې سره به په نورو هېوادونو کې افغان پروسس شوي کانونه به د هماغو هېوادو په نوم تر اروپا، امریکا او نورو نړیوال هېوادونو رسېدل، خو د طالبانو د کانونو او پترولیم وزارت چارواکي وایي، د دوی له لوري تېرو قراردادونو کې د رامنځته شوېو اصلاحاتو له مخې د کیندنو ټولو شرکتونو باندې شرط اېښودل شوی چې باید پروسس یې هم په هېواد دننه وشي.

خو اوس چې اکثره بهرنۍ ادارې او شرکتونه له افغانستانه وتلي په اوسنیو شرایطو کې د دغو شرکتونو د بیا پانګونې لپاره فرصت برابر دی؟

د اقتصادي چارو پوه ظریف امینیار وایي، دا هرڅه هغه مهال شوني کېدای شي چې افغانستان کې سیاسي او امنیتي ثبات یقیني وي: "​کانونه په عموم کې اوږدمهاله او لنډ مهاله پانګونه ده، یعنې پر کانونو پانګونه زر پایله نه ورکوي، نو د دې لپاره لومړی اړینه ده چې سیاسي ثبات رامنځته شي ځکه چې بیا پانګه وال پانګونې ته زړه وکړي او بالاخره یو منظم مېکانېزم ورته برابر شي."

د مس عینک کان
د مس عینک کان

ټاپي او مس عینک له هغو سترو پروژو څخه دي چې که افغانستان کې یې د پلي کېدو لپاره فرصت برابر شي افغانستان به له اقتصادي اړخه په پښو درېدلو هېوادونو ځای ته ورسېږي.

د یادونې وړ ده چې دې وروستیو کې نیویارک ټایمز ورځپاڼې راپور ورکړی و چې د افغانستان زمرد، سره زر، مس، الماس، لاجورد همدارنګه د زېرمو برخه کې یې لیتیم او یورانیم، ګاز او تېل یې د نړۍ له لوړ کیفیت او نوعیت لرونکو کانونو څخه دي.

دا په داسې حال کې ده چې د طالبانو تر واکمنېدو دمخه بیا د وخت حکومت تل طالبان ګرم بلل چې تر خپلو ولکو لاندې سیمو کې یې د کانونو ناقانونه او غیر مسلکي استخراج ته زمینه برابره کړې او ان ادعاوې کېدلې چې دوی د خپلو جګړو د مالي تمویل ۴۰سلنه د همدغو کانونو د ناقانونه کیندنو او بهرنیو هېوادونو ته یې د خامو موادو په توګه د انتقال له لارې ترلاسه کاوه، خو طالبانو وخت په وخت دا ادعاګانې ردولې.

ارشیف، عکس تزئیني بڼه لري
ارشیف، عکس تزئیني بڼه لري

د طالبانو حکومت د مخابراتو او معلوماتي ټکنالوژۍ وزارت وایي، د کابینې له لوري د سیم کارټونو د ثبت او بایومټریک طرحې له تایید وروسته، اوس د دغه چارې د سرته رسولو لپاره یې هڅې پيل کړي دي.

د دغه وزارت ویاند عنایت الله الکوزي ازادي راډیو ته وویل، دغه وزارت د سیم کارټونو د ثبت او بایومټریک طرحه له مخابراتي شرکتونو سره شریکه کړې ده: "د مخابراتو وزارت پرېکړه کړې چې سیم کارټونه ثبت او بایومټریک کړي، کابینې طرحه تایید کړې او د مخابراتو وزارت او د احصایې ملي ادارې ته یې لارښوونه وکړه چې دا طرحه په تدریجي توګه پلي کړي، موږ هم دا طرحه له مخابراتي شرکتونو سره شریکه او د هغو نظرونه مو واخېستل."

د طالبانو حکومت د مخابراتو او معلوماتي ټکنالوژۍ وزارت
د طالبانو حکومت د مخابراتو او معلوماتي ټکنالوژۍ وزارت

که څه هم نوموړي د دې طرحې په اړه نور جزییات شریک نه کړل، خو ویې ویل چې دا چاره د ناسمې کارونې د مخنیوي او له فعالو سیم کارټونو د ۱۰ سلنې مالیانو د کره راټولولو لپاره ترسره کېږي.

د طالبانو د حکومت کابینې د روان کال د سلواغې میاشتې په ۱۸مه نېټه د مخابراتو او معلوماتي ټکنالوژۍ وزارت دا طرحه تایید کړې وه.

د طالبانو د حکومت کابینې، د مخابراتو وزارت او د احصایې او معلوماتو ملي ادارې ته لارښوونه کړې چې د یوې جامع طرحې له مخې د سیم کارټونو د ثبت او بایومټریک برخه کې اقدام وکړي.

د احصایې او معلوماتو ملي اداره وایي، دې برخه کې د بشپړې همکاري کولو لپاره چمتو دي.

د دې ادارې ویاند محمد حلیم رافیع ازادي راډیو ته وویل: "هغه معلومات چې د برېښنایي پېژندپاڼو په چاپ کې شته، له هغو معلومات اخلو چې د کس نوم، د پلار نوم ، پته او د اوسېدو اصلي او فعلي ځایونو په کې وي، په دې معلوماتو کولی شو سیم کارټونه تایید کړو."

ښاغلي رافیع وویل، دا لومړي معلومات دي ځکه تراوسه طرحه وروستۍ شوې نه ده، کېدای شي نور موارد هم په کې اضافه شي.

دا هغه هڅې دي چې د تېر جمهوري حکومت چارواکو هم څو ځلي یې د پلي کولو لپاره کړې وې خو کومه پایله یې ور نه کړه.

دا چې ولې؟ ازادي راډیو د تېر جمهوري حکومت د مخابراتو او معلوماتي ټکنالوژۍ وزارت پخوانی مرستیال ایمل مرجان وپوښت، هغه وویل: "د سیم کارټونو د ثبت او راجسټر لپاره په کافي اندازه بودجه نه وه، ځکه چې د دې بهیر مخته وړلو لپاره په منځني ډول شااوخوا ۱۵ میلیونه ډالرو ته اړتیا وه، نو دې بهیر کې له تخنیکي اړخه ستونزه نشته، خو د بودجې موضوع مهمه ده."

د تېر جمهوري حکومت د مخابراتو او معلوماتي ټکنالوژۍ وزارت پخوانی مرستیال ایمل مرجان
د تېر جمهوري حکومت د مخابراتو او معلوماتي ټکنالوژۍ وزارت پخوانی مرستیال ایمل مرجان

ښاغلی مرجان په داسې حال کې په تېر نظام کې د سیم کارټونو د ثبت او بایومټریک لپاره د بودجې د نشتوالي خبره کوي چې هغه مهال ګڼو نړیوالو مرستندویه ادارو افغانستان ته میلیونونه ډالره مرسته استوله.

خو اوس چې طالبان د تېر جمهوري حکومت پرتله ډېره بودجه هم نه لري دا کار څنګه ترسره کړي؟

ازادي راډیو هڅه وکړه، په دې اړه د مخابراتو وزارت د ویاند نظر ولري، خو د دې راډیو پوښتنو ته یې ځواب ونه وایه.

خو د تېر جمهوري حکومت د مخابراتو وزارت پخوانی مرستیال ایمل مرجان یې په اړه وایي: "د انتخاباتو کمېسیون شااوخوا دوه میلیونه ماشینونه د بایومټریک لپاره پېرلي وو او د مخابراتو وزارت، د اترا اداره او د مرکزي احصایې اداره کولی شي له هماغو ماشینونو ګټه واخلي."

افغانستان کې مخابراتي شرکتونو د خپل فعالیت له پیل وروسته، د ناثبت شوېو سیم کارټونو د مخنیوي برخه کې مهم ګامونه نه دي پورته کړي.

اوس مهال د هېواد ټولو برخو کې له ثبت پرته سیم کارټونو موندلو ته لاس رسی شته ان دا چې په بازارونو کې د کراچیو پرسر هم پلورل کیږي.

د مخابراتو او معلوماتي ټکنالوژۍ وزارت د معلوماتو له مخې دا مهال ټول هېواد کې د سلام دولتي شرکت په ګډون پنځه مخابراتي شرکتونه فعال دي.

افغان بیسیم، روشن، اېم. ټي. اېن او اتصالات غیر دولتي مخابراتي شرکتونه دي چې له کلونو راهیسې خلکو ته د مخابراتي خدمتونو د رسولو برخه کې په افغانستان کې فعالیت کوي.

د اتصالاتو مخابراتي شرکت چارواکي د مخابراتو او معلوماتي ټکنالوژۍ وزارت له دې اقدامه هرکلی کوي او د مخابراتي خدماتو د قانوني کېدو برخه کې یې مهم ګام بولي، خو دا نه وایي چې ولې دوی تر اوسه دا کار نه دی عملي کړی؟

د اتصالاتو مخابراتي شرکت چارواکي د مخابراتو او معلوماتي ټکنالوژۍ وزارت له دې اقدامه هرکلی کوي
د اتصالاتو مخابراتي شرکت چارواکي د مخابراتو او معلوماتي ټکنالوژۍ وزارت له دې اقدامه هرکلی کوي

د دې مخابراتي شرکت د اړیکو څانګې مسوول کفایت الله نبي خېل په دې اړه ازادي راډیو ته وویل: "دا ډېر ښه اقدام دی چې سیم کارتونه راجسټرېږي په دې سره به د ناسمو او خلاف کارونو مخنیوی وشي."

عام خلک هم په بازارونو کې د ناثبت شوېو سیم کارټونو د پلور او پېر باندې نیوکې کوي او وایي، خلاف کاروونکي کسان د همدې سیم کارټونو په کارولو د خلکو امنیت د ګواښلو او کورنیو ته د مزاحمت هڅې کوي.

د کابل ښار دوو تنو اوسېدونکو نسیم او صبور په دې اړه وویل: "د دغو ناثبت شوېو سیم کارټونو پلور په ټولو بازارونو کې زیات شوی، هر څوک چې وغواړي چا ته پرې مزاحمت وکړي له همدې سیم کارټونو کار اخلي.

-موږ خوښ یو چې دا سیم کارټونه ټولېږي او د شرکتونو له لوري د خلکو د پېژندپاڼو او د هغوی د پېژندنې کارټونو له مخې ورته وېشل کېږي."

د مخابراتو او معلوماتي ټکنالوژۍ وزارت د معلوماتو له مخې دا مهال په ټول هېواد ۲۲ نیم میلیونه فعال سیم کارتونه موجود دي چې له دې شمېر له ۱۰ میلیونه زیات کسان یې له انټرنیټ لپاره هم کاروي.

نور راوښيه

XS
SM
MD
LG