ځانګړی راپور

له جګړه ځپلي هلمنده، د ټوپک د مرمۍ تریخ نه بلکې د موسیقۍ نرم او خوږ غږ، دا غږ د سندرغاړي فرید خوشحال دی چې ۲۰ کال کېږي د هلمند په څېر یوه کلتوري ټولنه کې سندرې وايي چې اوس يې خپل دوه زامن هم سندرو ویلو ته تشویق کړي دي.

خوشحال وايي، زامن يې چې یو ۱۸ کلن او بل ۱۵ کلن دی او په وینا یې په په سندرو ویلو کې یې زیات مهارت او شهرت موندلي.

دی زیاتوي چې د لومړي ځل لپاره یې مور ته سندره ویلې او په وینا یې همدې سندرې له لارې یې شهرت وموند او خلکو هم تشویق کړ.

خوشحال وايي: " ۲۰ کاله کېږي چې په یوه داسې ولایت کې مې خپل هنر ژوندی ساتلی چې ډېری خلک راته په دروند نظر نه ګوري، زیات خلک مې مخالفت کوي، د ښارونو خلک اوس څه اندازه پوه شوي، زه وايم که یو سړی ملا دی د خپل علم له لارې دې ټولنې ته لارښوونه وکړي، بل کس ښوونکی دی د خپل قلم له لارې دې خلکو ته نصیحت وکړي، بل سړی بیا هنرمند دی چې هغه د خپل غږ له لارې خلکو ته نصیحت کوي، زه د خپل وطن سره د مینې په خاطر سندرې وایم."

د افغانستان په زیات شمېر لېرو پرتو سیمو په ځانګري ډول په سویلي ولایتونو هلمند، ارزګان او کندهار کې د سندرغاړو شمېر ډېر کم دی چې لامل يې هم دغه ولایتونو کې کلتوري محدودیتونه دي او کم شمېر کورنۍ د خپل کورنیو غړیو ته د سندرو ویلو ته اجازه ورکوي.

خو فرید خوشحال له ۲۰ کلنې هنري مبارزې وروسته خپل دغه هنر خپلو دوه کوچني زامنو ته پریښی دی. عمران شېرزاد او عادل شېرزاد، هغه چې د سندرو ویلو په برخه کې یې زیات مهارت او شهرت موندلی دی.

عمران شېرزاد ازادي راډيو سره په مرکه کې وویل، خوشحاله دی چې پلار ورسره د سندرو ویلو برخه کې مخالفت نه کوي: "پلار جان مې هنري برخه کې زیاته مرسته راسره کړې او تشویق کړی یې یم، کومه سندره چې ما ویلې، لومړی مې پلار راته ویل چې ډېره ښه سندره دې ویلې، د هلمند خلک اوس زما زیات قدر کوي، زیاته مینه راسره کوي، خو یو شمېر کسان شته چې هغوی بیا زما د هنر مخالف دي."

شېرزاد زیاتوي، په هلمند کې یې زیات شمېر همزولي سندرو ویلو ته لېواله دي، خو د کورنۍ له لوري اجازه نه ورکول کېږي.

یو شمېر خلک په دې اند دي چې د افغانانو ته د سندرو او موسيقۍ له لارې د سولې او نور ګټور پيغامونو رسول د دې لپاره ګټور دي چې دغه هېواد کې زيات شمېر خلک نالوستي دي او د هنر له لارې پیغام ښه نتیجه لري.

د مې ۳۱مه د تنباکو د نه‌کارولو نړیواله ورځ، د افغانستان عامې روغتیا وزارت وايي په دې هېواد کې په کلني ډول ۲۱ په سلو کې مړینه د تنباکو د کارولو له امله رامنځته کېږي.

د دغه وزارت څېړنې ښيي چې د دې هېواد له ټول نفوس په سلو کې ۸،۶ وګړي تنباکو استعمالوي.

دا وزارت خبرداری ورکوي چې د تنباکو په ځانکړي ډول د سګرېټو استعمال تنفسي، د زړه او سرطان په څېر خطرناکې ناروغۍ پیدا کوي.

د دې وزارت د غیر ساري ناروغیو د څانګې مسؤل حبیب اروال ازادي راډيو ته وویل: "د تتباکو د استعمال له امله لږترلږه ۲۲ ډوله سرطانونه پیدا کېږي او په افغانستان کې په سلو کې ۲۱ مړینه له همدې امله ده، په دې هېواد کې ۸،۶ کسان د تنباکو په استعمال اخته دي چې ۱۴،۲ يې نارینه، ۲،۶ يې مېرمنې او پاتې نور يې ماشومان دي."

په افغانستان کې تنباکو لرونکي نشه‌يي توکي په ځانګړي ډول سګرټ، قیلون، پان او ځیني نور ډېر استعمالوونکي لري.

د عامې روغتیا وزارت وايي چې په افغانستان کې يې د دخانیاتو د مخنیوي او نه‌کارونې په هدف د عامه پوهاوي کمپاینونه ترسره کړي او دا چاره اوس هم روانه ده.

د عامې روغتیا وزارت مسؤلین وايي استادان، ښوونکي، پولیس او د ټولنې نور مشران د دې برنامې له لارې هڅه کوي چې په خپلو سیمو کې خلک د تنباکو له کارولو منع کړي او له امله‌يې د راپیدا کېدونکو ناروغیو په اړه خلکو ته عامه پوهاوی ورکړي.

خو د کابل ښار ختیځ احمد شاه بابا مېنه کې د یوه کس شخصي دېره کې له چلم راټول ځوانان چې د تنباکو په لوګیو کې د یو بل مخونه هم سم نه‌ویني، ښايي نه‌پوهېږي چې دا چاره‌يې ژوند داسې ایرې کوي لکه د چلم پر سر ایښې تازه سکروټه چې په ایرو بدلېږي.

لږترلږه تر پنځو پورې راټول دا ځوانان چې د ټولو عمرونه‌يې له ۲۵ کلونو کم دي د خپلو کورنیو د مشرانو له وېرې نه‌غواړي له ازادي راډیو سره خبرې وکړي او یا يې هم انځورونه واخیستل شي.

دوی وايي بې‌کاره دي ځکه‌يې د تنباکو استعمال ته مخه کړې ده.

خو ښايي بې‌کاري یوازنی لامل نه‌وي چې له امله‌يې دوی د تنباکو استعمال ته مخه کړې.

په افغانستان کې نشه‌يي موادو په ځانګړي ډول تنباکو لرونکو توکو ته اسانه او ارزانه لاسرسی، ځوانانو او نویو ځوانانو ته د کورنیو کمه او ان نه‌پاملرنه او د بې‌سوادۍ پراخه کچه ښايي نور لاملونه وي چې په دې هېواد کې يې د تنباکو لرونکو نشه‌يې موادو د استعمالوونکو شمېر زیات کړی دی.

په ورته وخت کې، د کونړ ولایت اوسېدونکی نجیب‌الله همدرد چې ۲۰ کاله‌يې سګرټ استعمال کړي، وايي بېخي زیاتې روغتیايي ستونزې ورته پیدا شوې وې.

خو د ده په خبره له تېرو درېیو کلونو راهیسې يې دغه عمل ته نه ویلي اوس‌يې ژوند په خوښۍ تېرېږي.

ښاغلی همدرد زیاتوي: "۲۰ کاله مې سګرټ او نصوار کړي، خو دا پنځه یا شپږ کاله کېږي چې دا هر څه مې پرېښي دي، ډېرې روغتیايي ستونزې مې اوس حل شوې دي، د معدې تکلیف مې ښه شوی، په روژه کې غصه نه‌راځي، اوس له الله جل جلاله نه ډېر راضي یم چې له دې شیانو يې خلاص کړم."

د افغانستان کورنیو چارو وزارت وايي چې د نشه‌يي موادو د استعمال د مخنیوي په هدف د مخدره موادو سره د مبارزې ځانګړو پولیسو په تېر یو کال کې ډېرې لاسته راوړنې درلودې.

د دې وزارت مرستیال ویاند احمد ضیا ضیا ازادي راډيو ته وویل: "د مخدره موادو او دخانیاتو په وړاندې د مبارزې ځانګړو پولیسو په تېر یو کال کې د مخدره موادو په ځانګړي ډول، د چرسو، کوکنارو، بنګو، تنباکو او نورو دخانیانو په وړاندې زیات شمېر عملیاتونه کړي دي، په وروستیو کې نږدې زر هکتاره ځمکه چې کوکنار او چرس په‌کې کرل شوي وو ویجاړه شوې ده."

دی دغه‌شان وايي چې په تېر یو کال کې ۱۳ زره معتادین د درملنې په هدف د معتادینو د درملنې بېلابېلو روغتونونو ته استول شوي دي.

د کابل د معتادینو د روغتون پخوانی رئیس شاهپور یوسف باور لري چې د روږدېدو لومړنی پیل د تنباکو استعمال دی.

شاغلی یوسف وايي: "خلک اول له سګرتو پيل کوي او همدا پیل کرار کرار انسان د روږدېدو خواته وړي، وروسته دوی چرس، اپیم او دغه‌شان د مخدره موادو استعمال ته مخه کوي."

د روغتیا نړیوال سازمان د شمېرو پر بنسټ په ټوله نړۍ کې هر کال د تنباکو لرونکو نشه‌يي موادو د استعمال له امله لږترلږه اته ملیونه کسان مړه کېږي.

دغه سازمان وايي په نړۍ کې ۱،۳ میلیارده انسانان له تنباکو، په ځانګړي ډول سګرټ، پان، قیلون او نور لوګي لرونکي توکي استعمالوي چې له امله‌يې په هره یوه ثانیه کې یو انسان مړ کېږي.

نن د مې ۳۱مه د تنباکو د نه‌کارولو نړیواله ورځ ده، د روغتیا نړیوال سازمان سږکال دا ورځ "د پرېښودو ژمنه وکړه" تر شعار لاندې نمانځي.

دغه سازمان ویلي چې د تنباکو استعمال د کرونا ویروس ګواښ لا زیاتوي، باید ځوانان له تنباکو د خلاصې نړۍ لپاره سره یوځای شي او مبارزه وکړي.