Кыргызстан

Кылмыштуу топтун мүчөлөрү болгонбу?

Жогорку Кеңештин мурдагы депутаты Шайлообек Атазовдун арызынын четке кагылышына 2024-жылдан бери уюшкан кылмыштуу топко тиешеси бар экени жана 2024-жылы 13-марттан 29-ноябрга чейин чет өлкөдө жүргөнү себеп болгону айтылды. Мыйзам боюнча талапкер болуу үчүн жарандар соңку беш жылда өлкө аймагында туруктуу жашашы керек же бир жылда четте жүргөн убактысы алты айдан ашпашы шарт.

29-октябрдагы жыйында Атазов БШКнын чечимин мыйзамсыз деп атады.

“Азыр эч кандай соттун чечими жок. "2017-жылы Сооронбай Жээнбековго митинг кылба деп бир уюшкан кылмыштуу топтун мүчөсүнүн машинесине отурупсуң" дейт. Ал боюнча бир жылдан бери эч нерсе табышкан жок. Урматтуу төрага, ИИМдин мага коюп жаткан жүйөсүн Кудай өмүр берсе далилдеп, ар бир тамгасына чейин жооп бердирүүгө мүмкүнчүлүк болот”.

Борбордук шайлоо комиссиясынын мүчөсү Абдыжапар Бекматов БШК тийиштүү мамлекеттик органдар берген маалыматтардын негизинде чечим чыгарарын белгиледи.

“Аткаруучу мамлекеттик органбыз. Ошого байланыштуу мамлекеттик органдар берген корутундунун негизинде иш алып барабыз”, - деди БШК мүчөсү.

Жыйында Ички иштер министрлигинин (ИИМ) Кылмыш иликтөө башкы башкармалыгынын башчысы Улан Айтбаев Атазов жөнүндө төмөндөгүдөй маалымат берген.

“Ички иштер министрлигинин ыкчам каттоосунда уюшулган кылмыштуу топтун мүчөсү катары 2024-жылдан бери турат. Андан сырткары 2025-жылы Бишкек шаардык ички иштер башкармалыгынын Тергөө кызматы тарабынан Шайлообек Атазовго карата Кылмыш-жаза кодексинин 263-беренеси боюнча кылмыш иши козголгон. Уюшкан кылмыштуу топторду жана кылмыштуу коомдорду каржылоо боюнча”, - деди Айтбаев.

Шайлообек Атазов Жогорку Кеңештин 7-чакырылышына Свердлов округунан шайланып келген. Ал мурдагы бажычы Райымбек Матраимов менен жакын мамиледе болгон. Матраимов камалгандан кийин мандаты алынган.

Жогорудагыдай эки жүйө менен Болотбек Дүйшеналиевдин дагы талапкерлиги катталган жок. Маалыматка ылайык, ал кылмыштуу топко тиешеси бар адам катары 2011-жылы катталган, 2023-2024-жылдары 200 күндөн ашык сыртта жүргөн.

Дүйшөналиев Токтогул шаардык кеңешинин депутаты. Ал социалдык тармактарда бийликтин айрым ишмердүүлүгүн сындап жүргөнү менен белгилүү.

БШК жыйында дагы бир талапкер болуу үчүн арыз берген жаран Жылдызбек Тургановдун маселесин карамак. Мекеменин маалыматында, ал 1999-жылдан 2006-жылга чейин уюшкан кылмыштуу топко тиешеси бар деп каттоодо турган.

Бирок Турганов талапкер болуу арызынан баш тартарын айтып, БШК мүчөлөрүнөн чечим кабыл албай турууну өтүндү. Анын өтүнүчү кабыл алынды.

“Баарыбыздын башыбыздан өттү, ким отуруп чыккан жок? Мен отурган жокмун, кылмыш иши дагы козголгон жок. Болуптур эми, адашып калдым. Досторум менен чай ичип, сүрөткө түшүп калгандырмын. Аны деле мойнума алышым мүмкүн. Бирок мен мамлекетке зыян келтирген жокмун”, - деди ал.

Кылмыш иши кыскарган экс-депутат

Парламенттин жетинчи чакырылышынын депутаты болгон Жалолидин Нурбаев 2006-жылы баңгизатка байланышуу иштин жана 2021-жылы дагы бир козголгон кылмыш ишинин кыскарып кеткенине байланыштуу талапкер катары катталган жок. Бул иштер боюнча Нурбаев реабилитациялык процесстен өтпөгөнү айтылды.

Талапкер диний ишмердүүлүгүн качан токтотушу керек?

Ал эми Гүлсара Каримова "соңку беш жылда диний ишмердик менен алектенгени үчүн" талапкер боло алган жок. БШКнын маалыматында, Каримова Жалал-Абадда диний окуу борборду жетектеп келген. Шайлоо мыйзамына ылайык, талапкер болуу үчүн диний ишмердүүлүгүн беш жыл мурда токтотушу керек.

“Мен Сузак районундагы Кызыл-Туу айыл өкмөтүндө жергиликтүү кеңеште депутатмын. 2024-жылы ноябрда шайлангам. Анда эмнеге мени мандаттан ажыратпадыңар?", - деди Каримова.

Боршайкомдун төрагасы Тынчтык Шайназаров шайлоо жөнүндөгү мыйзам жаңы кабыл алынганын, ал жергиликтүү кеңештерге тиешеси жок экенин түшүндүрдү.

“Бул Жогорку Кеңеш жана президентке тиешелүү жаңы мыйзам. Жергиликтүү кеңештерге башка мыйзам”, - деди төрага.

Буга чейин четте жүргөн убактысы алты айдан ашкан Курманбек Жоошбаев аттуу жаран да талапкер болуп катталган эмес.

Учурда Жогорку Кеңештин депутаттыгына талапкер болууга 531 жаран арыз тапшырды. Арыз берүү 30-октябрда аяктайт. БШК 120дан ашык адамды талапкер кылып расмий каттады. Боршайком үгүт иштерине байланыштуу дагы бир нече талапкерге эскертүү берип, айрым жарандарга айып пул салууда.

Жарандык активист Адил Турдукулов шайлоо өнөктүгүнүн акыйкат өтүшү талапкерлерди каттоодон баштап, добуш саноого чейинки БШКнын калыс чечимдеринен көз каранды экенин белгилейт:

“Шайлоо жүрүшү гана эмес, ага катыштыруу маселеси да эң маанилүү. Ошондо шайлоо көз карандысыз өттү деп айтууга негиз болот. Ал эми азыр эле шайлоого жеткирбегенин саясий өңүттөн караса болот. Бир жылга чейин жашабаган, уюшкан кылмыштуу топтун мүчөсү деп соттун чечими жок айыптап салганы асмандан алгандай эле түшүнүксүз. Логикага дагы, юридикалык нормаларга дагы дал келбейт”.

Анткен менен шайлоо башталганы президент Садыр Жапаров бир нече жолу шайлоо акыйкат өткөрүлөрүн, ага эч ким кийлигишпей, талапкерлер элдин тандоосуна коюларын белгилеген.

Жогорку Кеңеш 25-сентябрда өзүн өзү таркатып, президент Садыр Жапаров парламентке кезексиз шайлоону 30-ноябрга дайындаган. Жаңы мыйзамга ылайык, өлкө боюнча 30 округ түзүлүп, ар бир округдан үчтөн депутат шайланып келет. Алардын экөө эркек, бири аял болушу кажет, же эки аял алдыда келсе, үчүнчүсү эркек болушу шарт.

Бирок бул кызматташтык таза экономикалык кызыкчылыктарга гана негизделгенби же саясий таасир элементтери да барбы? Бул суроо азырынча ачык бойдон калууда.

27 миллиард доллардан ашкан портфель

15-октябрда Сауд Арабиясынын инвестициялар министри Халид ал-Фалих ондон ашык ири компаниянын жетекчилери менен Өзбекстанга келди.

Алардын арасында ACWA Power, Al Muhaidib Group, Vision Invest, Data Volt, Saudi Tabreed жана башка компаниялардын башчылары бар.

Президент Шавкат Мирзиёев бул сапарды “кызматташуунун жаңы баскычы” катары сыпаттап, Өзбекстандын экономикалык трансформациясына жана өнүгүүсүнө чоң салым кошуп жаткан саудиялыктарды жогору бааларын белгиледи.

“Акыркы жылдары биргелешкен аракеттерибиз менен эки тараптуу мамилелерди таптакыр жаңы деңгээлге көтөрдүк. Биргелешкен инвестиция портфели 27 миллиард доллардан ашты, соода жүгүртүү туруктуу өсүүдө, аба каттамдары жума сайын 63кө жетти. Мурда мындай көрсөткүчтөр болгон эмес”, - деди Мирзиёев.

Бирок “27 миллиард доллардан ашкан портфелдин” канчасы иш жүзүндө болгону, канчасы план деңгээлинде экени тууралуу расмий маалыматтар азырынча жок.

Президент Ташкентте курулуп жаткан жаңы аэропортту эки тараптуу кызматташуунун жаркын символу катары белгиледи. Ал Ташкент менен Эр-Рияддын мамилеси башкалар үчүн үлгү болушу керектигин да айтты.

“Өзбекстан 24” телеканалы Халид ал-Фалих “Өзбекстандын экономикасындагы өсүш бүткүл дүйнөгө үлгү болот” дегенин кабарлады. Бирок министрдин бул билдирүүсү жөнүндө Сауд Арабиясынын маалымат булактары же эл аралык маалымат каражаттары жаза элек.

Расмий кабарларга ылайык, Саудиянын инвестициялары негизинен жашыл энергия системаларына багытталууда. Мында негизги өнөктөш - Саудиянын энергетикалык гиганты ACWA Power компаниясы. Ал Өзбекстанда бир катар долбоорлорду ишке ашырып келет. Компаниянын Өзбекстандын жашыл энергия тармагын өнүктүрүүгө багытталган долбоорлоруна Эл аралык каржы корпорациясы акча бөлөт.

Борбор Азия - келечектүү базар

Экономика маселелери боюнча аналитик Алишер Илхамов Ташкент эмне үчүн Эр-Риядды ишенимдүү өнөктөш катары көрүп жатканы боюнча мындай пикирде:

“Сауд Арабиясынын болжол менен 3 триллион долларлык инвестициялык дарамети бар жана бул каражатты натыйжалуу багыттарга салууга кызыкдар. Борбор Азия алар үчүн келечектүү базарлардын бири. Өзбекстан үчүн Сауд Арабиясынын энергетика тармагына инвестиция салганы абдан ылайыктуу, анткени акыркы жылдары газ казып алуу көлөмү азайып, кен иштетүү татаалдашкан. Орусия менен кызматташтык натыйжа бербей жатат, айрым экологиялык көйгөйлөр да байкалууда. Ошондуктан президент Шавкат Мирзиёев Сауд Арабиясын тажрыйбалуу жана ишенимдүү өнөктөш катары көрүшү мыйзам ченемдүү”.

Сауд Арабиясы Өзбекстанда энергия тармагынан тышкары санарип экономика жана суу ресурстары сыяктуу тармактарда кеңири катышууда.

Data Volt компаниясы Ташкентте маалымат борборун куруу долбоорун баштаган, кийинки этапта Бухарада да ушундай борбор ачуу пландалууда. Miahona компаниясы болсо Фергана, Жызак жана Каракалпакстанда суу менен камсыздоо системасын өнүктүрүү багытында иш алып барууда. Saudi Tabreed компаниясы коммуналдык инфраструктураны модернизациялоо боюнча макулдашууларга жетишкен.

Өзбекстандын президенти Сауд Арабиясынын компанияларын геологиялык чалгындоодон тартып, кайра иштетүү жана даяр продукция өндүрүүгө чейинки бардык этаптарга катышууга чакырды

Айрым аналитиктердин пикиринде, Саудиянын Өзбекстандагы жигердүүлүгү Эр-Рияддын “Vision 2030” программасынын алкагындагы глобалдык саясий жана экономикалык стратегиянын бир бөлүгү болуп саналат. Падышалык өзүн мунай экспорттоочу гана эмес, ислам дүйнөсүндөгү инвестиция борбору катары көрсөтүүнү максат кылган.

“Сауд Арабиясы - Перс булуңундагы мамлекеттердин кызыкчылыктарын чагылдырган ири оюнчу катары Өзбекстан жана Борбор Азия менен кызматташууну кеңейтүүсү эки тарап үчүн пайдалуу. Бул кызматташтык аймактын тышкы байланыштарын диверсификациялоого жана көп багыттуу саясат жүргүзүүгө көмөк көрсөтөт. Албетте, келечекте шарият мыйзамдарына негизделген Саудиянын маданий таасири маселеси актуалдуу болушу мүмкүн, бирок азырынча бул мамилелер Өзбекстан жана жалпы Борбор Азиянын кызыкчылыгына кызмат кылууда”, - дейт талдоочу Илхамов.

Ислам Каримов президент болуп турганда Өзбекстан менен Саудиянын мамилеси негизинен диний жана маданий багытта калыптанып, инвестиция тууралуу билдирүүлөр декларативдүү мүнөздө болгон. Шавкат Мирзиёевдин тушунда диалог инвестиция тилине өттү.

2024-жылы Өзбекстандын энергетика министри Жорабек Мирзамахмудов жергиликтүү телеканалга курган маегинде Саудиянын энергияны үнөмдөө жаатындагы тажрыйбасын жогору баалап, үлгү катары сыпаттаган.

Министрдин бул сөздөрү социалдык тармактарда сынга алынып, активисттер эки өлкөнү салыштыруу үчүн шарттар да ошого жараша болушу керектигин айтышкан.

“Тилекке каршы, Сауд Арабиясында жасалган иштерди азырынча Өзбекстанда ишке ашыруу мүмкүн эмес. Министр муну билет же билбейт, айтор, Өзбекстанда энергияны үнөмдөө багытындагы ар кандай аракеттер ажыдаардай бажы төлөмдөрү менен жазаланат. Урматтуу министр, эгер пикириңиз чын ыкластан болсо, анда энергияны үнөмдөөчү “А” жана андан жогору класстагы тиричилик, электр техникалары үчүн бардык бажы, тарифтик эмес чектөөлөрдү алып салуу маселесин өкмөткө алып чыгыңыз”, - деген экономист Атабек Бакиров.

Сауд Арабиясынын саясаты жана таасири тууралуу кыскача фактылар:

• Дүйнөлүк энергетика базарында маанилүү орду бар. Мунай жана газ экспортунун негизинде глобалдык экономикалык процесстерге таасир эте алат.
• Тышкы саясатын тең салмактуулук принциби менен жүргүзөт. АКШ, Кытай жана Орусия менен бир убакта тыгыз кызматташтыкты сактап келет.
• Дипломатиялык ролу да бар. Мисалы, Украинага байланыштуу тынчтык сүйлөшүүлөрүн өткөргөн жана аймактык билдирүүлөрдө катышууда.
• Башкаруу системасы - абсолюттук монархия. Эл аралык уюмдардын баяндамаларында саясий жана жарандык эркиндиктер чектелген мамлекет катары белгиленет.