Як адбываецца выцьверажэньне тых, хто пакуль што адчувае сябе ахмялелым ад шавіністычнага чаду і мілітарысцкіх лёзунгаў? Колькі часу і якія абставіны для гэтага патрэбны?
Большасьць расейскага насельніцтва (паводле зьвестак сацыёлягаў, ад 60 да 70 працэнтаў) падтрымліваюць ваеннае ўварваньне ва Ўкраіну, ажыцьцёўленае на загад Пуціна. Цяжка верыць у гэтыя лічбы. Тым ня менш гэта так. Угледзьцеся ў твары тых соцень тысяч людзей, якія сабраліся на мінулым тыдні на маскоўскім стадыёне «Лужнікі», каб падтрымаць вайну. Можа, нехта і цешыць сябе ілюзіямі, што іх прыгналі туды пад прымусам і што папраўдзе яны супраць агрэсіі і супраць вайны. Але рэальнасьць іншая: сапраўды стадыён у адным парыве падтрымліваў усе шавіністычныя лёзунгі Пуціна. І на тварах, якія раз-пораз выхоплівалі з натоўпу тэлекамэры, былі адлюстраваны зусім не расчараваньне, ня смутак, не абыякавасьць — а менавіта тыя памкненьні, якія і чакае ад іх улада: «Можам паўтарыць!», «Нам не патрэбен сьвет, калі ў ім няма Расеі» і «Мы трапім у рай, а яны здохнуць!».
Трапна напісаў пра тое, што адбывалася ў той дзень у Лужніках, расейскі паэт і публіцыст Дзьмітрый Быкаў:
На фронт их, ясно, не заманишь,
Но куражу не занимать —
Не за подачку, не за мани ж!
За русский мир, ядрена мать!
Эўфарыя еднасьці з правадыром
Гэта рэальныя настроі, якія пануюць у сёньняшняй Расеі. Пагартайце стужкі ў сацыяльных сетках, пачытайце камэнтары сваіх расейскіх знаёмых. Для мяне стала адкрыцьцём, што нават ад многіх этнічных украінцаў, якія даўно жывуць у Расеі, можна пачуць ня словы падтрымкі ў адрас сваёй няшчаснай радзімы і сваіх суайчыньнікаў, а даволі двухсэнсоўныя і няпэўныя ацэнкі таго, што адбываецца.
Задаў нядаўна пытаньні пра апошнія падзеі свайму колішняму знаёмаму ўкраінцу, які даўно жыве і працуе ў Расеі. І нечакана для сябе пачуў у адказ: «Ну ня ўсё так адназначна», «У мяне няма дастаткова зьвестак», «Гэта трэба правяраць»...
У Расеі жывуць каля трох мільёнаў этнічных украінцаў. Практычна ва ўсіх іх — сваякі, сябры, знаёмыя ва Ўкраіне. Яны ня могуць ня ведаць пра рэальны стан рэчаў. Але дзе яны, дзе іхныя масавыя галасы пратэсту супраць вайны?
На паверхню ўсплываюць і зусім невытлумачальныя факты. Некалькі дзён таму над Украінай зьбілі расейскі самалёт. Ляцеў бамбіць Харкаў. Высьветлілі імя лётчыка. Выявілася, украінец, а ягоныя бабуля, маці, сёстры і шматлікія сваякі жывуць у Запарожжы.
Што гэта? Толькі шматгадовы ўплыў агрэсіўнай антыўкраінскай прапаганды? Ня думаю. Сама атмасфэра, якая пануе сёньня ў расейскім грамадзтве, зацягвае чалавека ў гэты вір, псыхоз, эўфарыю еднасьці з правадыром, сьляпой веры ў ягоную непагрэшнасьць.
Гэта не выключная ўласьцівасьць расейскага народу. Паглядзіце нямецкую кінахроніку канца 30-х гадоў. Паслухаць рэваншысцкія прамовы Гітлера зьбіраліся сотні тысяч немцаў — такія ж перапоўненыя стадыёны. І ўсе ў адзіным парыве ўскідвалі рукі ў нацысцкім вітаньні. Ачмурэньне цэлай нацыі, аб’яднанай крыўдай за страту колішняй вялікай імпэрыі і распаленай жаданьнем рэваншу, адбывалася імкліва. Вядома, у нямецкім народзе было нямала цьвярозых галоў, якая засьцерагалі, папярэджвалі, заклікалі да сумленьня. Але амаль усе яны неўзабаве былі залічаныя ў нацыянал-здраднікі, змушаныя да палітэміграцыі. А тыя, хто не пасьпеў уцячы, трапілі ў засьценкі гестапа, а пазьней і ў лягеры сьмерці. Нешта падобнае адбываецца і ў сёньняшняй Расеі. Ужо і пошук «нацыянал-здраднікаў» ды «пятай калёны» пачаўся, і колькасьць палітвязьняў пачала рэзка расьці, і паток палітэмігрантаў павялічыўся шматкроць.
Калі любоў ператвараецца ў нянавісьць
Але ў любой прапаганды, любога псыхалягічнага гвалту моцна абмежаваны рэсурс, асабліва рэсурс часу. Прапаганда ня здольная перайначыць рэчаіснасьць. Штодзённы побыт, рэаліі існаваньня — выхавальнік значна больш эфэктыўны, чым любое прамываньне мазгоў з дапамогай тэлевізара. Як адбываецца выцьверажэньне тых, хто пакуль што адчувае сябе ахмялелым ад шавіністычнага чаду і мілітарысцкіх лёзунгаў? Колькі часу і якія абставіны для гэтага патрэбны?
Паспрабуем знайсьці гістарычныя паралелі.
Люты 1904 года. Празь некалькі дзён пасьля абвяшчэньня вайны Японіі, якая таксама задумвалася ў Расеі як «маленькая пераможная», у Санкт-Пецярбурзе, а таксама ў іншых буйных гарадах імпэрыі стыхійна зьбіраюцца шматтысячныя патрыятычныя маніфэстацыі. Натоўп шалее ад прыліву вернападданьніцкіх пачуцьцяў, запісваецца добраахвотнікамі на фронт, рагоча і пасьміхаецца з ворага: «Мы тых японцаў шапкамі закідаем». Нават гімназічная і студэнцкая моладзь, вядомая сваімі рэвалюцыйнымі настроямі, завяршыла адну са сваіх унівэрсытэцкіх сходак шэсьцем да Зімняга палаца і калектыўным сьпевам «Боже, царя храни».
А прыблізна праз год, 9 студзеня 1905-га, натоўп прыблізна ў 150 тысяч чалавек рушыў да гэтага ж Зімняга палаца, апанаваны нянавісьцю да царызму, расчараваны ў бясконцых паразах расейскай арміі, абураны прадажнасьцю і бяздарным кіраваньнем самадзяржаўнага рэжыму, зьнясілены эканамічнымі наступствамі няўдалай вайны.
Як бачым, нават тады, сто пятнаццаць гадоў таму, дыстанцыя ад абагаўленьня правадыра да нянавісьці да яго ж была ня надта вялікай — каля году.
Цяпер час значна больш спрасаваны. Лісты з фронту не ідуць тыднямі (ды і зусім не ідуць: хто цяпер піша з фронту?). І пра перамогі ды паразы людзі даведваюцца не праз тыдні і месяцы, а ў рэжыме онлайн. Пра тое, што сын трапіў у палон, бацькам у той жа дзень могуць патэлефанаваць з-за лініі фронту: калі такое можна было ўявіць, на якой ранейшай вайне? Адпаведна, і настроі ў грамадзтве мяняюцца значна хутчэй. Міне яшчэ некалькі месяцаў такой вайны, і, калі Пуцін не даможацца свайго, калі ён захрасьне ва Ўкраіне, калі расейцы напоўніцу сутыкнуцца з наступствамі накладзеных на іхную краіну эканамічных санкцый, мы не пазнаем Расею.
А што ж Беларусь? Да яе, безабароннай перад агрэсіўнай расейскай прапагандай, гэтая хваля, канечне, таксама дабягае, але на зыходзе сваёй моцы. Сумнеўны і ня надта надзейны саюзьнік так і ня стаў паўнацэннай часткай імпэрыі. І ці стане, вялікае пытаньне для Крамля.
Афіцыйная беларуская прапаганда яшчэ па інэрцыі рухаецца ў фарватэры расейскага ідэалягічнага карабля, але безь вялікага імпэту. Практычна ўсе ў Беларусі разумеюць: гэта ня іхная вайна, і беларусам найлепш трымацца ад яе як мага далей. Але амаль усе вымушаныя маўчаць. Адны — бо баяцца рэпрэсій; другія — бо самі служаць гэтай сыстэме, у якой сваю думку лепш трымаць пры сабе; трэція, хто рэальна мог бы падаць голас супраць вайны, застаюцца за высокімі турэмнымі сьценамі.
Думкі, выказаныя ў блогах, перадаюць погляды саміх аўтараў і не абавязкова адлюстроўваюць пазыцыю рэдакцыі.
Вайна Расеі супраць Украіны
- А 5-й гадзіне раніцы 24 лютага 2022 году кіраўнік Расеі Ўладзімір Пуцін заявіў пра пачатак ваеннай апэрацыі супраць Украіны на Данбасе па просьбе груповак «ДНР» і «ЛНР». 21 лютага падчас тэлезвароту да расейцаў Пуцін назваў так званыя «ДНР» і «ЛНР» незалежнымі дзяржавамі ў межах абласьцей. 22 лютага Савет Фэдэрацыі ратыфікаваў гэтае рашэньне.
- Расейскія войскі атакавалі ў тым ліку з тэрыторыі Беларусі, выкарыстоўваючы лётнішчы, базы і дарогі. Прадстаўнікі рэжыму Лукашэнкі апраўдваюць вайну, яго праціўнікі лічаць тэрыторыю Беларусі акупаванай, многія заклікаюць да супраціву расейскім захопнікам. Насуперак заявам Пуціна пра атакі выключна на вайсковыя аб'екты, расейцы пачалі бамбаваць школы, дзіцячыя садкі і жылыя кварталы ўкраінскіх гарадоў.
- 2 красавіка 2022 году, пасьля вызваленьня гораду Буча пад Кіевам, фотакарэспандэнты апублікавалі дзясяткі фотаздымкаў, на якіх відаць сотні нябожчыкаў, ахвяр масавых забойстваў, учыненых расейскімі войскамі. Многія пахаваныя ў стыхійных брацкіх магілах. Вялікія разбурэньні прынесла расейская акупацыя і Барадзянцы.
- З 24 лютага Расея захапіла толькі адзін абласны цэнтар — Херсон. Расейскія войскі адступілі зь яго і з правабярэжнай часткі Херсонскай вобласьці ў лістападзе 2022 году. Горад быў акупаваны расейскімі войскамі ў першыя дні вайны фактычна без баёў. Увосень 2022 году ўкраінскія войскі правялі маштабны контранаступ, у выніку якога расейскія сілы пакінулі большасьць сваіх пазыцый у Харкаўскай вобласьці.
- Нягледзячы на першапачатковыя заявы Пуціна пра тое, што акупацыя ўкраінскіх тэрыторыяў не ўваходзіць у пляны ўварваньня, 30 верасьня 2022 году была абвешчана анэксія чатырох вобласьцяў Украіны (Данецкай, Запароскай, Луганскай і Херсонскай), у тым ліку і тэрыторыяў, якія Расея не кантралявала.
- 21 верасьня 2022 году Пуцін заявіў пра мабілізацыю ў Расеі. Пасьля гэтай заявы тысячы расейцаў накіраваліся на памежныя пункты і пачалі выяжджаць у Грузію, Казахстан, Армэнію, Манголію, Фінляндыю і іншыя краіны. У самой Расеі праціўнікі вайны падпалілі некалькі вайсковых камісарыятаў.
- У 2023 годзе Лукашэнка і Пуцін заявілі пра разьмяшчэньне ў Беларусі расейскай ядзернай зброі. 13 чэрвеня Лукашэнка сказаў, што частка ядзернай зброі ўжо дастаўлена з РФ у Беларусь. 16 чэрвеня Пуцін таксама заявіў, што першыя ядзерныя зарады ўжо дастаўленыя на тэрыторыю Беларусі, а астатнюю частку перамесьцяць «да канца лета або да канца году».
- 3 верасьня ўкраінскі брыгадны генэрал Аляксандар Тарнаўскі заявіў, што Ўзброеныя сілы Ўкраіны прарвалі першую лінію абароны на запароскім кірунку, на якую расейцы выдаткавалі больш за ўсё рэсурсаў.
- У канцы 2023 і на пачатку 2024 расейцы працягвалі масавыя абстрэлы ўкраінскіх гарадоў: Дніпры, Кіеве, Харкаве, Адэсе і іншых месцах дзясяткі людзей загінулі і атрымалі раненьні. Украінскі бок у адказ абстрэльваў расейскі Белгарад, некалькі чалавек загінулі. Узброеныя сілы дзьвюх краін рэгулярна атакуюць падкантрольныя адна адной тэрыторыі бесьпілётнікамі.
- Агулам з пачатку 2024 году ўкраінскія дроны пашкодзілі 18 расейскіх НПЗ, што прывяло да скарачэньня вытворчасьці амаль на 14%. У сакавіку былі атакаваныя такія абʼекты, як Разанскі НПЗ «Раснафты» і завод «Лукойла» ў Кстове ў Ніжагародскай вобласьці. Абодва ўваходзяць у топ-10 найбуйнейшых НПЗ Расеі і забясьпечваюць бэнзінам Маскву.
- 6 жніўня 2024 году Ўкраіна пачала апэрацыю ў Курскай вобласьці. 19 жніўня прэзыдэнт Украіны Ўладзімір Зяленскі заявіў, што пад кантролем Украіны ў ходзе апэрацыі Ўзброеных сілаў Украіны знаходзяцца 92 паселішчы Курскай вобласьці Расеі. Галоўнакамандуючы Ўзброенымі сіламі Ўкраіны Аляксандар Сырскі ўдакладніў, што такіх населеных пунктаў 82. Улады Ўкраіны заявілі пра стварэньне ваенных камэндатураў і арганізацыі перадачы «гуманітарнай дапамогі ў населеныя пункты, якія знаходзяцца пад кантролем Украіны». Экспэрты Інстытуту вывучэньня вайны, прааналізаваўшы заявы і відэаматэрыялы з геалякацыяй, выказалі меркаваньне, што Ўкраіна кантралюе ў Курскай вобласьці ня ўсю тэрыторыю ў заяўленых межах прасоўваньня.
- 16-18 жніўня ўкраінскія сілы падарвалі тры масты, якія мелі стратэгічнае значэньне для матэрыяльна-тэхнічнага забесьпячэньня групоўкі расейскіх войскаў ва Ўкраіне і вайсковай авіяцыі, якая базуецца ў Курскай вобласьці.
- 17 лістапада Джо Байдэн зьняў абмежаваньні на нанясеньне ўдараў амэрыканскай дальнабойнай зброяй па тэрыторыі Расеі.
- З прыходам да ўлады ў ЗША Дональда Трампа рэзка актывізавалася тэма магчымых мірных перамоваў. Прэзыдэнт ЗША абнавіў свае патрабаваньні да эўрапейскіх краінаў-сяброў NATO павялічваць выдаткі на абарону. Таксама палітык заявіў, што хоча, каб Украіна дала Злучаным Штатам кантроль за сваімі радовішчамі рэдказямельных выкапняў у абмен на фінансавую падтрымку яе ваенных дзеяньняў супраць Расеі.
- У ноч на 14 лютага Расея бесьпілётнікам атакавала Чарнобыльскую АЭС, на саркафагу над разбураным у 1986-м пры чарнобыльскай катастрофе энэргаблёку пачаўся пажар, які ня могуць патушыць некалькі дзён.
- 12 лютага 2025 Трамп пагутарыў па тэлефоне з Пуціным, і 18 лютага 2025 году ў Эр-Рыядзе (Саудаўская Арабія) пачалася двухбаковая сустрэча з удзелам дзяржаўнага сакратара ЗША Марка Рубіё і кіраўніка МЗС Расеі Сяргея Лаўрова. Украіна на перамовы не запрошаная. Перад гэтым у Мюнхэне (Нямеччына) і Парыжы (Францыя) адбыліся, адпаведна, канфэрэнцыя па бясьпецы і саміт вядучых краінаў ЭЗ, але на іх так і ня выпрацавалі пляну доўгатэрміновай падтрымкі Ўкраіны. Акрамя таго, Вугоршчына — сябра Эўразьвязу, NATO і пры гэтым ляяльная да Расеі — дыстанцыявалася ад абмеркаваньня далейшай вайсковай дапамогі Кіеву, абвінаваціўшы іншыя краіны ў падбухторваньні далейшай вайны.
- Незалежная праверка інфармацыі пра ваенныя дзеяньні, якую даюць афіцыйныя асобы розных бакоў, не заўсёды магчымая.
