Амаль 4 гады таму здабыла шырокі розгалас гісторыя пра процістаяньне рознага рангу талачынскіх уладаў ды 30-гадовага тады мастака, выпускніка Акадэміі мастацтваў Юрыя Мяккага. За 5 гадоў да гэтага малады творца сьвядома зьехаў зь Менску на малую радзіму ў вёску Славені, дзе за капейкі і на старых мальбэртах выкладаў у дзіцячай мастацкай школе. Школа месьцілася ў драўлянай хаце без ацяпленьня, аднак і тую студыю раптам закрылі, а памяшканьне вырашылі забраць. Наступ пачаўся адразу пасьля заявы ў пракуратуру, якую напісаў Юры Мяккі, пратэстуючы супраць высечкі старажытных дрэваў у алеі ля брацкай вайсковай магілы. У ёй разам з больш як чатырма дзясяткамі афіцэраў ды партызан Другой усясьветнай былі парэшткі Жака Гастона, лётчыка славутага авіяпалку «Нармандыя — Нёман» зьбітага непадалёк. Юры здавацца не зьбіраўся. Тады я быў першым, хто дазваніўся да яго, калі ён забарыкадаваўся ў студыі, выставіўшы ў вокнах плякаты супраць высечкі вясковай сьвятыні.
Мяккі: «Я зараз еду да крыніцы вады набраць, а так увесь час знаходжуся там. На мяне пасыпаліся рэпрэсіўныя санкцыі — запатрабавалі пакінуць памяшканьне майстэрні. Будынак належыць райаддзелу культуры пад кіраўніцтвам Аляксандра Ражанскага — наслаў на мяне міліцыянтаў, яны абвінавачваюць у несанкцыянаванай акцыі пратэсту Што можа быць? Будуць ламаць замкі, карціны выносіць, і мяне таксама. Я разумею, што павінен пайсьці на парушэньне закону і бараніць гэтую студыю для сябе, для дзяцей, якія там навучаюцца, для мясцовасьці. Буду сядзець да апошняга...»
Дрэвы высеклі, а Юры быў звольнены з «воўчым білетам» і застаўся бяз сродкаў на існаваньне. Варыянтаў на будучыню было два — эміграваць з краіны альбо прыняць прапанову, якую зрабілі яму мясцовыя апазыцыянэры. Тым больш, у яго абарону за дзень было сабрана тры дзясяткі подпісаў мясцовых людзей. Ён палітызаваўся:
Мяккі: «Цяпер зразумеў, што немагчыма заставацца ўбаку ад палітыкі і што мастацкі твор адначасова становіцца палітычным творам. І я па-за сваёй воляй стаў палітычнай асобай. Я хацеў бы балятавацца незалежным кандыдатам у мясцовыя саветы, каб мець магчымасьць уплываць на падзеі, якія адбываюцца тут, на самаўпраўства вэртыкалі...»
У дэпутаты памянёная вэртыкаль Мяккага не прапусьціла. Думаючы, што Юры рэалізаваў іншы, эміграцыйны, варыянт, без асаблівай надзеі набраў днямі яго нумар. І... пачуў знаёмы голас. Літаральна наступным ранкам мяне сустрэў ля вёскі хударлявы велікан пад мэтар 90 зь сіняватымі, напружана-самотнымі вачыма. Па дарозе расказаў, што жыве часовымі заказамі. І — пра апошнія тутэйшыя навіны.
Дынаміка разьвіцьця відавочная — мастацкую галерэю зачынілі, а бар-піўнуху адчынілі
Мяккі: «Дынаміка разьвіцьця відавочная — мастацкую галерэю зачынілі, а бар-піўнуху адчынілі. Калі раней ля крамы можна было ўбачыць выключна мужчын нецьвярозых, зараз і такіх жа жанчын, якія вяртаюцца з працы, якія заліваюць гора-жыцьцё, бо за паўтара „лімона“ нічога ня купіш. Моладзь там жа ў бары, а потым б’юцца. Адзін хлапец нядаўна так аддубасіў бацьку дубінкай, што ў таго быў твар сіні, як пачак „Космасу“. Бацька з гора напіўся і замерз, завіснуўшы на плоце. „Хуткай дапамогі“ не дачакаўся...»
За кубкам гарбаты абмяркоўваем тое, што ў думках і душы пераварылася за гэтыя гады.
Карэспандэнт: «Тады гэта быў іншы чалавек на стужцы?»
Мяккі: «Так, тады быў чалавек ранены, і да глыбіні душы ўзьняты падзеяй, і неабыякавы. Кажуць, цынік — гэта стомлены рамантык. Цяпер гэта, думаю, часовая форма маёй сьвядомасьці. Быў вымушаны казаць, што зьеду ў мэтах заробку. Ня зьехаў таму, што жыву сьціпла, невысокія матэрыяльныя патрабаваньні да жыцьця, і таму магу жыць на радзіме. Ведаю, над чым трэба працаваць і ў чым сябе загартоўваць — чытаю кніжкі, гуляю з сабачкам па палях і лясах. Малюю ўвесь час пра сябе ў адлюстраваньні часу і навакольля. Карціна ўспрыманьня напалову ўрбаністычна-інфармацыйная, напалову пазачасавая, беларуска-казачная. Учора стаяў у зімовым лесе, і быццам уся беларуская літаратура фрагмэнтамі склалася ў нейкую віхуру з партызанскімі байкамі, сялянскімі легендамі ды балядамі. Чалавеку цяпер няма патрэбы пражываць сваё жыцьцё на прыродзе. Яна перагружана яго прысутнасьцю і паглынае сьмецьце, якое чалавек кідае. Я бываю, дзе вадаёмы, дрыгва, лугі — здаецца, не павінны быць кранутыя, але нават і там ногі правальваюцца не ў траву, а ў сьмецьце. Сьмецьце — адмеціна нашага часу. І мая творчасьць прысьвечаная таму, якую духоўную спадчыну пакінем. Я своечасова зразумеў, што маё месца ў майстэрні, а не ў палітыцы, і рукі мае павінны пісаць карціны, а не паперы. Я не знаходжу эстэтычнага задавальненьня ў тым, што я даведваюся пра палітычнае жыцьцё і падзеі...»
Пытаюся ў Юры, ці захаваліся сувязі з былымі вучнямі і іх бацькамі, якія актыўна падтрымлівалі яго ў той час.
Мяккі: «Для таго каб займацца зь дзецьмі, патрэбна памяшканьне...»
Карэспандэнт: «А ты хацеў бы вярнуцца?»
Мяккі: «Я ведаю ў Славенях вельмі таленавітых дзяцей, і я мог бы іх навучыць. Для мяне гэта было б важна...»
Я сустрэўся з дырэктаркай сярэдняй школы ў Славенях — спадарыняй Паляковай.
Карэспандэнт: «Іна Міхайлаўна, памяшканьне прастойвае. Мастакі сказалі, што гатовыя пачаць наноў...»
Палякова: «Нельга вярнуцца назад. Дзеці, хто жадае, ходзяць на факультатывы. А будынак ня можам вярнуць — там адновіцца музэй...»
Суразмоўніца яўна «перагінае палку». Вось што расказаў пасьля мне яшчэ адзін тутэйшы мастак, 59-гадовы спадар Анатоль Пасюцін, у чыёй майстэрні ўвагу прыцягнуў зроблены ім макет помніка драўлянага дойлідзтва — царквы Пятра і Паўла. У 60-х гадах мінулага стагодзьдзя яе разбурыла савецкая ўлада. Вось і патэнцыйны музэйны экспанат.
Пасюцін: «Музэй быў на 3 паверсе. Не бурыце, казаў, ня слухайце ўладаў. Завадзкі, намесьнік старшыні райвыканкаму па ідэалёгіі, сказаў прыбраць, таму што яму зьверху ўсыпалі. Яны тут жа выканалі загад. Там матэрыялы пра нашых продкаў, іх у кучу і зьнесьлі ў майстэрню — музэю няма...»
* * *
Чатыры ж гады таму 800 жыхароў Славеняў сталі жыць у аграгарадку «Талачынская навінка». Назва гучыць як кпіны, бо нейкіх навінаў ды зьдзяйсьненьняў у іх жыцьці не адбылося. Гутару са старэйшынай вёскі, сацыяльным пэдагогам — спадарыняй Алай Пасюцінай.
Карэспандэнт: «Аграгарадок хоць што-небудзь вёсцы даў?»
Пасюціна: «Зрабілі прасып з гравію ды шчабёнкі на вуліцы. Больш ні-чо-га! Думалі, зробяць платы — сказалі, грошай няма...»
Выказаўся і той жа спадар Пасюцін:
«Што тут аграгарадок — гэта мінулы век! Стала хужэй — непатрэбны нікому. 26 год працаваў у культуры...»
Карэспандэнт: «Звычайна цэнтральныя вуліцы выкладаюць асфальтам...»
Пасюцін: «Які асфальт?! Падсыпку зрабілі пясчаную, і ўлетку людзі задыхаюцца, бо асфальтам не залілі! Раней стараліся дагледзець свой куточак, а цяпер чакаюць — дай! У гэтыя домікі селяць часовых. У асноўным п’юць. Абпісялі куты — і зьехалі ў іншае месца. Тут нават хаты не дарабілі — прайдзіцеся, папытайце, вам скажуць...»
Гэта пра так званыя прэзыдэнцкія домікі, якія тут з фанэрных шчытоў. Заходжу ў адзін з двух дзясяткаў, адкуль ідзе дымок. Застаю гаспадыню — спадарыню Марыю і яе нявестку — даярку Алену Сераду, у якой на руках 10-месячны хлопчык.
Маці: «Леначка, вы ўжо колькі жывяце?»
Алена: «8 гадоў! Хадзі да малога, мне халат прынясі! Жыву тут гадоў 15. Рабіла на сьвінакомплексе, пайшла на фэрму дзеля жыльля. Але з аграгарадком да лепшага нічога ня йдзець. Шчыты звычайныя прывезьлі, белым сайдынгам пакрытыя. Пад падлогу залезьці — скразьняк, босымі нагамі стаяць нельга. Там насыпалі пяску зусім мала — будавалі забулдоны, якіх зьбіралі з усёй дзярэўні. Падлога асела, выклікалі брыгаду аршанцаў. Адзін бок выцягнулі — „Падпішы“, — а другі ізноў асеў, як паехалі...»
Карэспандэнт: «Лена, цяпер мінус 20 на двары...»
Алена: «Мы ўключылі ў 5 раніцы кацёл, так ён і гарыць. Таксама катлы бракаваныя папаставілі — вырубіцца, пару гадзін — і халадзіна ў хаце да 10 градусаў. Яны ж зрабілі: 10 гадоў адпрацуеш — і твая ўласнасьць. Але ж ён за гэты час разваліцца, і дзе ты будзеш жыць?! Хадзіла да старшыні: адрамантуйце хоць кацёл — аўтаматыка нічога і не працавала! А як уключаеш газ — мяне як ім пырскнула ў сьценку! А ён кажа — вы, можа, самі што ўтварылі! Пачалі дзяўчаты разьбягацца, заявы на звальненьні пісаць — зараз 500 тысяч падкінулі да 2 мільёнаў. А цяпер прыдумалі, каб на карову па 40 літраў у дзень малака было — хоць ты сам даіся!»
Цяпер прыдумалі, каб на карову па 40 літраў у дзень малака было — хоць ты сам даіся
Маці: «Скажы, што шматдзетная сям’я, разэткі іскраць!»
Алена: «Аднаму 16 гадоў, але ўсё роўна ўтрох, а ў лічыльніку замыкаліся правады. Прыяжджалі — зьвяртайцеся да старшыні Рудзька, хай робіць, а яны — не! І кампутар у дзяцей. А муж на трактары кожны дзень — на пасяўной улетку прынёс два трыста — два сямсот...»
Карэспандэнт: «Па 17 жа мільёнаў зарабляюць!»
Алена: «Так, суткі рабілі — суткі дома, і такія заробкі! Дапамогі дзіцячай адзін месяц наагул не далі! 10 гадоў у гнаі праходзіш, згніеш, домік разваліцца — і дзе далей жыць?! Старшыня прапаноўваў за 27 мільёнаў яго выкупіць. Ды я за свой і мужаў заробкі ані рамонту не зраблю, ані цэглай не абкладу...»
Завітаў і на адзіную тут фэрму. Усе, хто працуе, акурат сабраліся на зерняскладзе, дзе грузілі на падводу 50-кіляграмовыя мяхі з мукой ды камбікармамі.
Карэспандэнт: «Правільна я даведаўся, як 500 даляраў атрымліваеце? (Шум, агульны рогат.)
Галасы: «А зь якога радыё, зь Беларускага?.. Ну, тады можна не размаўляць!»
Разгаварыліся з 37-гадовай даяркай Тацянай Лаўрановіч, працуе на фэрме 8 гадоў.
Тацяна: «Заробак 2 мільёны, у гэтай — увогуле паўтара мільёна. Падымаемся а 4-й раніцы — і да 9-й вечара. За студзень расцэнкі не падняліся. А надойваем па 16 тон малака, здаём цялят. „Бацька“ ўвесь час гаворыць, што ў даярак вялікая зарплата. Во будзем зараз есьці каровам раздаваць...»
Карэспандэнт: «Самі мяхі гэтыя цягаеце?!»
Тацяна: «Вядома, і без даплат, усё гэта ўваходзіць у нашы абавязкі!»
Вяртаюся да Юрыя Мяккага, які тым часам зладзіў на кухні міні-выставу намаляваных ім грыбоў — ад жоўтагаловых гіганцкіх лісічак да прыхаваных пад рудымі капелюшамі сьціплых баравічкоў. Пераконваюся, што гаспадар мае ня толькі мастацкія здольнасьці, але і іранічны погляд на рэчаіснасьць.
Мяккі: «Грыб увесь час зьяўляўся ў культурнай прасторы сымбалем правадніка, мэдыюма паміж расьлінным, чалавечым і жывёльным сьветамі. Уся кабалістычная магія — на старагабрэйскай мове, дзе кожная літара мае лічбавы эквівалент. Вядома, што імя Госпада складаецца з чатырох літар, якія называюцца тэтраграматон, а ўсе іншыя словы — граматоны. Уся савецкая рэчаіснасьць была прасякнутая любоўю да мэгаабрэвіятур — СССР, ВКП(б), ВЛКСМ. Дык у Беларусі самы галоўны тэтраграматон — гэта грыб! І ў кожнага беларуса ў пашпарце напісана, што ён грыб! Грамадзянін РБ — грб! Вельмі папулярныя прозьвішчы Грыбалёва, Грыб, Баравік і гэтак далей. У кожным дзіцячым садку, установе можна ўбачыць штучна зробленыя грыбы розных памераў. Гэта нешта, што існуе ў калектыўным несьвядомым беларуса. Нездарма ў Беларусі цяжкі гістарычны лёс. Мабыць, у нас карма такая — пад капелюшамі. Лягчэй жыць ніколі ня будзе, таму людзі павінны быць больш выносьлівымі ды прыстасаванымі да зьнешніх абставін...»
Пачынаем гаварыць гранічна адкрыта — пра тое, што ў суразмоўцы накіпела.
Калі ты не гуляеш зь мясцовымі дзеўкамі, значыць, ты гомасэксуаліст, калі займаесься зь дзецьмі ў школе, ты пэдафіл
Мяккі: «Даволі цяжка жывецца, таму што ў вёсцы ўвесь час даведваюся пра сябе неверагодныя чуткі. Лёгіка зразумелая — калі ты не гуляеш зь мясцовымі дзеўкамі, значыць, ты гомасэксуаліст, калі займаесься зь дзецьмі ў школе, ты пэдафіл. Гэта недалёкасьць сьвядомасьці — не хапае ім занятасьці і розуму, і рук, канструктыўнай справы, жывуць у прасторы, дзе не хапае інфармацыі, і ператвараюць жыцьцё ў міт. Я вырашыў для сябе, што не хачу лішніх стасункаў. Душа захінулася. Трэба праяўляць свае духоўныя парывы там, дзе гэта ўспрымаецца. Цяпер ёсьць інтэрнэт, дзе можна абменьвацца любой інфармацыяй, завесьці старонку за 15 хвілін...»
Карэспандэнт: «Але ж ты жывеш зь дзяўчынай...»
Мяккі: «Безумоўна, зь мянчанкай. Яна дызайнэр, усё можа тут рабіць, што дазваляе кампутарная тэхніка. А хуткасьць інтэрнэту дазваляе працаваць дзе заўгодна. Я нядаўна перачытваў Караткевіча „Каласы пад сярпом тваім“ — часам хочацца знайсьці прытулак ад навакольнага жыцьця. У глыбіні душы нейкі фрагмэнт відэа, якое пракручваецца ў маёй галаве. Летні, пахмурны, шэры дзень, калі няма ветру і беларуская вёска, зарослая хмызьняком, кустоўем, дрэвамі, абжытае месца. Уся Беларусь у мяне асацыюецца ня з горадам, а зь селішчам у вельмі цеснай сувязі з прыродай — настолькі, што жытло прарасло дрэвамі і ўвесь уклад жыцьця таксама зьвязаны з прыродай — прынамсі, са Славенямі...»
Карэспандэнт: «Юра, рысы змагара ў цябе засталіся. Калі кінесься ў справу?»
Мяккі: (усьміхаецца) «Я ўвесь час змагаюся за здаровы сэнс, каб не заліло ўсё татальнае глупства. Заўсёды буду змагацца за Прыгажосьць. Мабыць, пройдуць гэтыя часы, але ў кожнага павінна быць надзея на лепшае...»
