Пры канцы мінулага году, калі ў Славенях была кульмінацыя канфлікту паміж мастаком Юр'ем Мяккім ды мясцовымі ўладамі, я быў адным зь першых сярод калегаў, хто прарваўся да яго па тэлефоне. Мой эмацыйны парыў кінуць усё і ехаць на Талачыншчыну спыніла кампанія ў падтрымку Юр'я, якая адразу пачалася ў незалежных СМІ ды ў інтэрнэце. Запіс жа добра захаваў настрой чалавека, які адзін забарыкадаваўся ў майстэрні. Напярэдадні ён напісаў заяву ў пракуратуру, а таксама намаляваў ды выставіў у вокнах плякаты супраць высечкі старажытных лістоўніц ды часткі пладовага саду ў алеі ля брацкай магілы ваеннага часу. У ёй разам з больш чым чатырма дзясяткамі афіцэраў ды партызан Другой сусьветнай — парэшткі Жака Гастона, лётчыка славутага авіяпалку “Нармандыя-Нёман”, зьбітага непадалёк. Але вось што расказаў мне ў той дзень Юры Мяккі:
Мяккі: “На мяне пасыпаліся рэпрэсіўныя санкцыі. У той жа дзень запатрабавалі пакінуць памяшканьне маёй майстэрні. Будынак належыць райаддзелу культуры пад кіраўніцтвам Разанскага Аляксандра Ўладзіміравіча. Разанскі наслаў на мяне міліцыянтаў, яны абвінавачваюць у несанкцыянаванай акцыі пратэсту. Я зараз еду да крыніцы вады набраць, а так увесь час знаходжуся там. Што можа быць? Прыедуць міліцыянты, будуць ламаць замкі, карціны выносіць, і мяне таксама. Я разумею, што павінен пайсьці на парушэньне закону і бараніць гэтую студыю для сябе, для дзяцей, якія там навучаюцца, для мясцовасьці. Буду сядзець да апошняга…”
Нехта зь вясковых “добразычліўцаў” пусьціў тады чутку, што хлопец нібы падпаліць сябе, як толькі прыедуць міліцыянты. Праз два месяцы ў Славенях ля драўлянага будынка студыі выяўленчага мастацтва мы сустракаемся зь Юрам — 30-гадовым веліканам пад мэтар дзевяноста з напружана-самотнымі вачыма. І — здаецца, працягваем размову.
Мяккі: “Не, падпаліць я сябе не хацеў. Прыехалі міліцыянты, узялі паказаньні, ключы не забралі, бо я вывожу свае рэчы — потым сам іх аддам…”
Карэспандэнт: “А за што вы зараз жывяце?”
Мяккі: “Я дык ні за што — нідзе не працую. Больш тут няма чаго рабіць. Даводзіцца думаць пра эміграцыю, але я не хачу нікуды ехаць, хачу жыць на радзіме, і прычым у Славенях. Я стаў тут мастаком — гэтая зямля мяне сілкуе да творчасьці, я балюча перажываю, што робіцца вакол мяне. Там была алея 40-гадовых лістоўніц паабапал магілаў. Іх жа нехта пасадзіў для нашчадкаў — жывая памяць. Я з гэтымі дрэвамі вырас. Мне паказалі паперы, дзе законна было сьпілаваць 11 лістоўніц для спальваньня ў кацельнай. Але чаму вакол 23 пні — ад 23 дрэваў?! У гэтым парку быў гістарычны цэнтар мясцовасьці — дом сьвятара, стаяла царква. І вельмі балюча сваімі рукамі вынішчаць тое, чым жыў 15 год са сваіх 30…”
За гадзіну да гэтага ў суседняй вёсцы Слаўнае я сустрэўся са старшынёй сельсавету, спадарыняй Валянцінай Снапковай, і паспрабаваў высьветліць, адкуль пачаўся сыр-бор з афіцыйнага пункту гледжаньня.
Снапкова: “У мяне праблемы няма зь Мяккім, мо ў яго праблемы. Мы пачалі добраўпарадкаваньне помніка, будзем увесну працягваць. Тэрыторыя была абсаджаная лістоўніцамі хвойнай пароды, кветнікі не расьлі, бо вялікая кіслотнасьць. І густа вельмі. Нам выдзелілі сродкі да 65-годзьдзя Перамогі, плітку паклалі. Зараз высадзілі блакітныя яліны. Яму гэта не спадабалася. Я разумею, што лістоўніцы — добрыя дрэвы, але ў нас брацкая магіла адзіная на ўсю тэрыторыю сельсавету. І з трасы, едзеш — толькі стужачка на вянку бачная. Падняў увесь інтэрнэт. Мяне запрашалі на сход, што ў яго майстэрню адбіраюць. Фактычна не яго — будынак аддзела культуры. Хто аддасьць проста так дзяржуласнасьць? Трэба не ўздымаць буру ў шклянцы, а калі кажаш, што ў цябе адбіраюць, давай папяровыя пацьверджаньні, што на яе права ёсьць…”
Безь мікрафону мне нашапталі, што “зачыстка” тэрыторыі і плянаваны знос будынка прымеркаваныя, маўляў, да магчымага прыезду на магілу Гастона прэзыдэнта Нікаля Сарказі ў часе яго заплянаванага на вясну візыту ў Беларусь. Тым часам у вёсцы сабралі тры дзясяткі подпісаў пад лістом у абарону Мяккага і з патрабаваньнем аднавіць працу студыі, якая існуе ўжо 18 год, а апошнія два гады была яшчэ і філіялам раённай мастацкай школы, дзе навучаліся дзясяткі славенскіх жыхароў. Дарэчы, выкладаў сам Юры, які скончыў Акадэмію мастацтваў. На сьценах я, аднак, ужо не застаў дзясяткі карцінаў, намаляваных пакаленьнямі тутэйшых творцаў. Зрэшты, прыйшоў 55-гадовы Юры Палякоў, таксама мастак і скульптар, першы настаўнік Мяккага. Працуе тут ад пачатку існаваньня школы. Разам яны камэнтуюць сытуацыю і словы Валянціны Снапковай:
Палякоў: “Помнік і зараз ня вельмі відаць. Паступілі непісьменна і непрыемна, калі рэзалі дрэвы. Гэтыя дрэвы трэба проста падразаць.
Не хацелася, каб усё разбурылі. Мы тут можам прыняць любых гасьцей — прэзыдэнта Францыі ў тым ліку. У нас назапашана шмат матэрыялу, каб зрабіць мастацкую галерэю. Тут канцэнтруюцца творы мясцовых мастакоў і тых, хто навучаецца. У нас ёсьць чым ганарыцца…”
Мяккі: “З гэтага будынка выйшлі архітэктар, мастак-мадэльер, два дызайнэры, мастак-графік, прафэсійны жывапісец. Пакажыце мне іншую вёску, дзе сфармавалася столькі мастацкіх кадраў вышэйшага ўзроўню! Але чыноўнікі з раёну прыехалі не дзеля дыялёгу, а каб абвясьціць падрыхтаваны вэрдыкт, што талачынская ўлада ня мае сродкаў пайсьці насустрач мастакам і пакінуць мастацкую ўстанову ў гэтым памяшканьні…”
Палякоў: “Тут ня столькі грошы трэба, колькі добрая воля. А яе не знаходзіцца — што маем, тое ня цэнім, а страціўшы — ня плачам. Няма нас у кнігах па саломцы, аўтобус не выяжджае на “Дажынкі” ці ў Менск на выставу? Ну і добра — эканомія паліва. А калі выяжджаем, заўсёды атрымліваем дыплёмы і граматы…”
Мяккі: “Тут ня вельмі цёпла. Некалькі кіляватаў — вось і ўсе сродкі, што былі патрэбныя для існаваньня. 2 гады мастацкая школа праіснавала — не было выдзелена ані капейчыны, на старых мальбэртах займаліся. Адчыніць галерэю і музэй дзіцячай творчасьці — мне сказалі, што не існуе такой штатнай адзінкі, што трэба наймаць ахоўніка. А тое, што я гадамі тут працаваў, прыходзілі людзі і я бясплатна вадзіў экскурсіі і не патрабаваў дадатковых сродкаў?! Але ўлады палічылі, што лепш гэта зусім зьнішчыць. Сказалі — Талачынскі раён сельскагаспадарчы, дызайнэры і мастакі непатрэбныя. А ў нас шмат хто з жыхароў едзе ў гарады. Я ж 5 год таму прыняў сьвядомае рашэньне ехаць у вёску, хоць працаваў у Менску. І зараз высьвятляецца, што я не магу тут жыць, а мая дзяржава ня можа дазволіць мець мастака на вёсцы, забіраючы ў яго апошнюю працу…”
* * *
У гэтым годзе 800 жыхароў Славеняў, як лічыцца, зажывуць у аграгарадку, пад які ўжо асвоены першы мільярд рублёў — гэта, дарэчы, да пытаньня пра капейчыны, неабходныя для існаваньня мастакам. Настаўніца ж матэматыкі спадарыня Пасюціна ў размове са мной пра спадзяваньні на пэрспэктыву ледзь ня пляскала ў ладкі:
Пасюціна: “Ёсьць жывёлагадоўчы комплекс — ЗАТ на 39 тысяч галоў і СВК “Славені-агра”. Аграгарадок для нас карысьць прынясе. У школе замянілі вокны, дзьверы. У 74-м была пабудаваная, капітальнага рамонту не было. А зараз сталовую, абсталяваньне памянялі — 139 жа вучняў…”
На жаль, спадзяваньні Алы Канстанцінаўны сёньня — пусты гук. Тае ж начы п'яны вартаўнік спаліў сябе і першы паверх адрамантаванага школьнага будынка. Мы ж зь Юр'ем Мяккім накіраваліся яшчэ да аднаго яго калегі — 56-гадовага мастака Анатоля Пасюціна. У хаце маю ўвагу прыцягнуў зроблены ім макет колішняга помніка драўлянага дойлідзтва — царквы Пятра і Паўла. У 60-я гады мінулага стагодзьдзя на вачах маленькага Толі яе разбурыла Савецкая ўлада.
Мяккі: “У 1701 годзе была закладзена. Прастаяла да 1937 году. Потым зачынілі. У 1944-м аддалі вернікам, а ў 1964-м разбурылі. Зь бярвеньняў гэтай царквы пабудавалі студыю, якую ізноў жа хочуць разбурыць…”
Пасюцін: “Яны ж імкнуліся тады выслужыцца. Загубілі па восені. Я ў 3 клясе вучыўся, мы пабеглі глядзець. Трактарам званіцу скінулі. Бабкі плакалі. Крыж паставілі на тым месцы. Пакуль ня будзе царквы, жыцьця харошага ня будзе ў Славенях…”
Спадар Анатоль за мізэрны заробак працуе ў раённым Доме рамёстваў. Выжываў дзякуючы пчалярству. Ён адзін зь нямногіх, хто трымае пчол у корпусных вульлях.
Пасюцін: “Вульлёў 26. Пчолы выцягнулі ў 90-я гады. Ад адной сям'і 100 кг таварнага мёду было — палеткі рапсу ёсьць. Кароў трымаць няма за што — у статку раней было пад 100, цяпер пад 30…”
Выходзім на двор. Побач з хатай — вялізны сьметнік. Гаспадар аж заломвае рукі:
Пасюцін: “4 гады прасіў чыноўнікаў бярвеньне, лом прыбраць, пачысьціць. Паўвыканкама пабывала, і нічога. Тут ёсьць і дэпутат мясцовы, Давыдзенка Міхаіл, старэйшына Пашкевіч Леанід Іванавіч, старшыня сельсавету Снапкова — нуль, проста нуль! Дабіцца немагчыма анічога. Сьметнікі ў навакольлі — пэйзаж немагчыма напісаць, бо трупы жывёлаў, косьці. Якія яны старэйшыны?!”
У канцы вёскі — хата апэратара кацельнай Руслана Кузьміцкага. У свае часы яго гісторыя абышла сталічную прэсу. Самога Руслана ў хаце не было, таму пра ўсё распавяла жонка Натальля.
Кузьміцкая: “Капаў яміну пад плот і напароўся на галёначную косьць. Бацька Руслана расказваў, што ў садзе закапаны нямецкі жаўнер. Сьмяяліся, бо столькі капалі гарод і нічога не знаходзілі. А быў нямецкі налёт, і асколкамі забілі свайго. Выкапаў скураны мяшэчак з гільзамі. У амбасадзе нямецкай паднялі прозьвішча і параілі зьвярнуцца ў ваенкамат…”
10 дзён парэшткі жаўнера, прыкрытыя брызэнтам, ляжалі за плотам, узбоч дарогі. Але, памятаючы пра дзядзьку, які загінуў у баях пад Варшавай і пахаваны таксама невядома дзе, Кузьміцкі дамогся-ткі ў ваенкаматаўцаў, каб парэшткі былі пахаваныя ў агульнай нямецкай магіле пад Талачыном. Спадарыня Натальля, якая працуе ў дзіцячым садку, скарыстала нагоду сказаць пра тое, што найбольш хвалюе — за вакном было мінус 22.
Кузьміцкая: “У нас няма цяпла, у школе 6—9 градусаў — як можна вучыцца? Катлы лопнулі, пацяклі, бо з часоў грамадзянскай вайны мінулага стагодзьдзя. На пасёлку наагул халадэча. У доміках дошкі з аднаго боку, з другога, пасярэдзіне ўцяпляльнік. Мышы разьелі, ды ўсё. У мяне знаёмыя казалі: пару год пажывем, а далей усё для мышэй. Улетку ўраган быў — баяліся, каб ня зьнесла…”
Гэта пра дзясятак прэзыдэнцкіх домікаў, пабудаваных тры гады таму. Заходжу ў адзін зь іх, дзе жыве сямейства загадчыка майстэрняў СВК “Славені-агра”, спадара Ігара Шпунікава. Расчырванелы з марозу гаспадар расказвае, як выжывае ў такіх умовах:
Шпунікаў: “Газавае ацяпленьне сваё — кацёл аўтаномны купілі. Домікі прэзыдэнцкія ўсе на газавым ацяпленьні. Мы рабілі самі столь, сьцены клеілі…”
Карэспандэнт: “Навошта праект такі “фанэрны” ўзьнік?
Шпунікаў: “Хутка будуецца, а людзям дзесьці жыць трэба. А як напаліш, так і заплаціш. У майстэрнях ацяпленьня, вядома, няма. Заробкі атрымліваем кожны месяц, але ў асноўным з малака жывем, што прадаем, — у мяне карова...”
Завіталі і на адну з калгасных фэрмаў, дзе дзьве сотні быкоў і чатыры дзясяткі цялушак. У гнаі корпаўся даглядчык жывёлы, спадар Павал Свабодзін. Да пэнсіі засталіся апошнія 5 месяцаў, чакае яе, як збавеньня.
Свабодзін: “300 выходзіць за месяц — малавата, вядома. 8 гадзін працуем сама мала, ад 7 раніцы. Быкоў каля 200, цёлак 40. Нас двох. Па 100 жывёлаў на кожнага…”
Карэспандэнт: “Прозьвішча Свабодзін, а свабоды няма?”
Свабодзін: “Няма, на пэнсію пайду ўжо…”
Да бліжэйшай чыгуначнай станцыі ад Славеняў некалькі кілямэтраў. Пасярэдзіне шляху Юры Мяккі раптам спыніўся і сказаў, што прыняў рашэньне, над якім, аказваецца, думаў не адну ноч:
Мяккі: “Зараз, калі адбыліся падзеі з маёй майстэрняй, зразумеў, што немагчыма заставацца ўбаку ад палітыкі і што мастацкі твор адначасова становіцца палітычным творам. І я па-за сваёй воляй стаў палітычнай асобай. Я хацеў бы балятавацца незалежным кандыдатам у мясцовыя саветы, каб мець магчымасьць уплываць на падзеі, якія адбываюцца тут, на сваволю вэртыкалі…”
Нехта зь вясковых “добразычліўцаў” пусьціў тады чутку, што хлопец нібы падпаліць сябе, як толькі прыедуць міліцыянты. Праз два месяцы ў Славенях ля драўлянага будынка студыі выяўленчага мастацтва мы сустракаемся зь Юрам — 30-гадовым веліканам пад мэтар дзевяноста з напружана-самотнымі вачыма. І — здаецца, працягваем размову.
Мяккі: “Не, падпаліць я сябе не хацеў. Прыехалі міліцыянты, узялі паказаньні, ключы не забралі, бо я вывожу свае рэчы — потым сам іх аддам…”
Карэспандэнт: “А за што вы зараз жывяце?”
Мяккі: “Я дык ні за што — нідзе не працую. Больш тут няма чаго рабіць. Даводзіцца думаць пра эміграцыю, але я не хачу нікуды ехаць, хачу жыць на радзіме, і прычым у Славенях. Я стаў тут мастаком — гэтая зямля мяне сілкуе да творчасьці, я балюча перажываю, што робіцца вакол мяне. Там была алея 40-гадовых лістоўніц паабапал магілаў. Іх жа нехта пасадзіў для нашчадкаў — жывая памяць. Я з гэтымі дрэвамі вырас. Мне паказалі паперы, дзе законна было сьпілаваць 11 лістоўніц для спальваньня ў кацельнай. Але чаму вакол 23 пні — ад 23 дрэваў?! У гэтым парку быў гістарычны цэнтар мясцовасьці — дом сьвятара, стаяла царква. І вельмі балюча сваімі рукамі вынішчаць тое, чым жыў 15 год са сваіх 30…”
За гадзіну да гэтага ў суседняй вёсцы Слаўнае я сустрэўся са старшынёй сельсавету, спадарыняй Валянцінай Снапковай, і паспрабаваў высьветліць, адкуль пачаўся сыр-бор з афіцыйнага пункту гледжаньня.
Снапкова: “У мяне праблемы няма зь Мяккім, мо ў яго праблемы. Мы пачалі добраўпарадкаваньне помніка, будзем увесну працягваць. Тэрыторыя была абсаджаная лістоўніцамі хвойнай пароды, кветнікі не расьлі, бо вялікая кіслотнасьць. І густа вельмі. Нам выдзелілі сродкі да 65-годзьдзя Перамогі, плітку паклалі. Зараз высадзілі блакітныя яліны. Яму гэта не спадабалася. Я разумею, што лістоўніцы — добрыя дрэвы, але ў нас брацкая магіла адзіная на ўсю тэрыторыю сельсавету. І з трасы, едзеш — толькі стужачка на вянку бачная. Падняў увесь інтэрнэт. Мяне запрашалі на сход, што ў яго майстэрню адбіраюць. Фактычна не яго — будынак аддзела культуры. Хто аддасьць проста так дзяржуласнасьць? Трэба не ўздымаць буру ў шклянцы, а калі кажаш, што ў цябе адбіраюць, давай папяровыя пацьверджаньні, што на яе права ёсьць…”
Безь мікрафону мне нашапталі, што “зачыстка” тэрыторыі і плянаваны знос будынка прымеркаваныя, маўляў, да магчымага прыезду на магілу Гастона прэзыдэнта Нікаля Сарказі ў часе яго заплянаванага на вясну візыту ў Беларусь. Тым часам у вёсцы сабралі тры дзясяткі подпісаў пад лістом у абарону Мяккага і з патрабаваньнем аднавіць працу студыі, якая існуе ўжо 18 год, а апошнія два гады была яшчэ і філіялам раённай мастацкай школы, дзе навучаліся дзясяткі славенскіх жыхароў. Дарэчы, выкладаў сам Юры, які скончыў Акадэмію мастацтваў. На сьценах я, аднак, ужо не застаў дзясяткі карцінаў, намаляваных пакаленьнямі тутэйшых творцаў. Зрэшты, прыйшоў 55-гадовы Юры Палякоў, таксама мастак і скульптар, першы настаўнік Мяккага. Працуе тут ад пачатку існаваньня школы. Разам яны камэнтуюць сытуацыю і словы Валянціны Снапковай:
Не хацелася, каб усё разбурылі. Мы тут можам прыняць любых гасьцей — прэзыдэнта Францыі ў тым ліку. У нас назапашана шмат матэрыялу, каб зрабіць мастацкую галерэю. Тут канцэнтруюцца творы мясцовых мастакоў і тых, хто навучаецца. У нас ёсьць чым ганарыцца…”
Мяккі: “З гэтага будынка выйшлі архітэктар, мастак-мадэльер, два дызайнэры, мастак-графік, прафэсійны жывапісец. Пакажыце мне іншую вёску, дзе сфармавалася столькі мастацкіх кадраў вышэйшага ўзроўню! Але чыноўнікі з раёну прыехалі не дзеля дыялёгу, а каб абвясьціць падрыхтаваны вэрдыкт, што талачынская ўлада ня мае сродкаў пайсьці насустрач мастакам і пакінуць мастацкую ўстанову ў гэтым памяшканьні…”
Палякоў: “Тут ня столькі грошы трэба, колькі добрая воля. А яе не знаходзіцца — што маем, тое ня цэнім, а страціўшы — ня плачам. Няма нас у кнігах па саломцы, аўтобус не выяжджае на “Дажынкі” ці ў Менск на выставу? Ну і добра — эканомія паліва. А калі выяжджаем, заўсёды атрымліваем дыплёмы і граматы…”
Мяккі: “Тут ня вельмі цёпла. Некалькі кіляватаў — вось і ўсе сродкі, што былі патрэбныя для існаваньня. 2 гады мастацкая школа праіснавала — не было выдзелена ані капейчыны, на старых мальбэртах займаліся. Адчыніць галерэю і музэй дзіцячай творчасьці — мне сказалі, што не існуе такой штатнай адзінкі, што трэба наймаць ахоўніка. А тое, што я гадамі тут працаваў, прыходзілі людзі і я бясплатна вадзіў экскурсіі і не патрабаваў дадатковых сродкаў?! Але ўлады палічылі, што лепш гэта зусім зьнішчыць. Сказалі — Талачынскі раён сельскагаспадарчы, дызайнэры і мастакі непатрэбныя. А ў нас шмат хто з жыхароў едзе ў гарады. Я ж 5 год таму прыняў сьвядомае рашэньне ехаць у вёску, хоць працаваў у Менску. І зараз высьвятляецца, што я не магу тут жыць, а мая дзяржава ня можа дазволіць мець мастака на вёсцы, забіраючы ў яго апошнюю працу…”
* * *
У гэтым годзе 800 жыхароў Славеняў, як лічыцца, зажывуць у аграгарадку, пад які ўжо асвоены першы мільярд рублёў — гэта, дарэчы, да пытаньня пра капейчыны, неабходныя для існаваньня мастакам. Настаўніца ж матэматыкі спадарыня Пасюціна ў размове са мной пра спадзяваньні на пэрспэктыву ледзь ня пляскала ў ладкі:
Пасюціна: “Ёсьць жывёлагадоўчы комплекс — ЗАТ на 39 тысяч галоў і СВК “Славені-агра”. Аграгарадок для нас карысьць прынясе. У школе замянілі вокны, дзьверы. У 74-м была пабудаваная, капітальнага рамонту не было. А зараз сталовую, абсталяваньне памянялі — 139 жа вучняў…”
На жаль, спадзяваньні Алы Канстанцінаўны сёньня — пусты гук. Тае ж начы п'яны вартаўнік спаліў сябе і першы паверх адрамантаванага школьнага будынка. Мы ж зь Юр'ем Мяккім накіраваліся яшчэ да аднаго яго калегі — 56-гадовага мастака Анатоля Пасюціна. У хаце маю ўвагу прыцягнуў зроблены ім макет колішняга помніка драўлянага дойлідзтва — царквы Пятра і Паўла. У 60-я гады мінулага стагодзьдзя на вачах маленькага Толі яе разбурыла Савецкая ўлада.
Мяккі: “У 1701 годзе была закладзена. Прастаяла да 1937 году. Потым зачынілі. У 1944-м аддалі вернікам, а ў 1964-м разбурылі. Зь бярвеньняў гэтай царквы пабудавалі студыю, якую ізноў жа хочуць разбурыць…”
Пасюцін: “Яны ж імкнуліся тады выслужыцца. Загубілі па восені. Я ў 3 клясе вучыўся, мы пабеглі глядзець. Трактарам званіцу скінулі. Бабкі плакалі. Крыж паставілі на тым месцы. Пакуль ня будзе царквы, жыцьця харошага ня будзе ў Славенях…”
Спадар Анатоль за мізэрны заробак працуе ў раённым Доме рамёстваў. Выжываў дзякуючы пчалярству. Ён адзін зь нямногіх, хто трымае пчол у корпусных вульлях.
Пасюцін: “Вульлёў 26. Пчолы выцягнулі ў 90-я гады. Ад адной сям'і 100 кг таварнага мёду было — палеткі рапсу ёсьць. Кароў трымаць няма за што — у статку раней было пад 100, цяпер пад 30…”
Выходзім на двор. Побач з хатай — вялізны сьметнік. Гаспадар аж заломвае рукі:
У канцы вёскі — хата апэратара кацельнай Руслана Кузьміцкага. У свае часы яго гісторыя абышла сталічную прэсу. Самога Руслана ў хаце не было, таму пра ўсё распавяла жонка Натальля.
Кузьміцкая: “Капаў яміну пад плот і напароўся на галёначную косьць. Бацька Руслана расказваў, што ў садзе закапаны нямецкі жаўнер. Сьмяяліся, бо столькі капалі гарод і нічога не знаходзілі. А быў нямецкі налёт, і асколкамі забілі свайго. Выкапаў скураны мяшэчак з гільзамі. У амбасадзе нямецкай паднялі прозьвішча і параілі зьвярнуцца ў ваенкамат…”
10 дзён парэшткі жаўнера, прыкрытыя брызэнтам, ляжалі за плотам, узбоч дарогі. Але, памятаючы пра дзядзьку, які загінуў у баях пад Варшавай і пахаваны таксама невядома дзе, Кузьміцкі дамогся-ткі ў ваенкаматаўцаў, каб парэшткі былі пахаваныя ў агульнай нямецкай магіле пад Талачыном. Спадарыня Натальля, якая працуе ў дзіцячым садку, скарыстала нагоду сказаць пра тое, што найбольш хвалюе — за вакном было мінус 22.
Гэта пра дзясятак прэзыдэнцкіх домікаў, пабудаваных тры гады таму. Заходжу ў адзін зь іх, дзе жыве сямейства загадчыка майстэрняў СВК “Славені-агра”, спадара Ігара Шпунікава. Расчырванелы з марозу гаспадар расказвае, як выжывае ў такіх умовах:
Шпунікаў: “Газавае ацяпленьне сваё — кацёл аўтаномны купілі. Домікі прэзыдэнцкія ўсе на газавым ацяпленьні. Мы рабілі самі столь, сьцены клеілі…”
Карэспандэнт: “Навошта праект такі “фанэрны” ўзьнік?
Шпунікаў: “Хутка будуецца, а людзям дзесьці жыць трэба. А як напаліш, так і заплаціш. У майстэрнях ацяпленьня, вядома, няма. Заробкі атрымліваем кожны месяц, але ў асноўным з малака жывем, што прадаем, — у мяне карова...”
Завіталі і на адну з калгасных фэрмаў, дзе дзьве сотні быкоў і чатыры дзясяткі цялушак. У гнаі корпаўся даглядчык жывёлы, спадар Павал Свабодзін. Да пэнсіі засталіся апошнія 5 месяцаў, чакае яе, як збавеньня.
Карэспандэнт: “Прозьвішча Свабодзін, а свабоды няма?”
Свабодзін: “Няма, на пэнсію пайду ўжо…”
Да бліжэйшай чыгуначнай станцыі ад Славеняў некалькі кілямэтраў. Пасярэдзіне шляху Юры Мяккі раптам спыніўся і сказаў, што прыняў рашэньне, над якім, аказваецца, думаў не адну ноч:
Мяккі: “Зараз, калі адбыліся падзеі з маёй майстэрняй, зразумеў, што немагчыма заставацца ўбаку ад палітыкі і што мастацкі твор адначасова становіцца палітычным творам. І я па-за сваёй воляй стаў палітычнай асобай. Я хацеў бы балятавацца незалежным кандыдатам у мясцовыя саветы, каб мець магчымасьць уплываць на падзеі, якія адбываюцца тут, на сваволю вэртыкалі…”
