د پاکستان حکومت د غبرګولي یا جوزا په ۱۲مه په پاکستان کې د عزم استحکام په نوم د پوځي عملیاتو پیل اعلان کړ.
د اطلاعاتو او خپرونو چارو وزارت په یوه بیان کې وویل چې، دا پرېکړه د مرکزي کابینې په غونډه کې وشوه.
د بیان لهمخې د پاکستان د څلور واړو ایالتونو او ورسره د پاکستان تر ولکې لاندې د کشمیر او ګلګیت بلتستان چارواکو لهدې عملیاتو سره موافقه کړې.
په بیان کې راغلي دي چې د دې عملیاتو هدف د ترهګرۍ او د زیاتېدونکو ناامنیو ختمول دي.
د پاکستان پوځ په تېره څه باندې یوه لسیزه کې د ضرب عضب په ګډون څو نور عملیات کړي مګر د وخت په تېرېدو سره ناامنۍ لا زیاتې شوې.
خو په ناامنیو کې ولې زیاتوالی راغی؟
د افغانستان د کورنیو چارو پخوانی وزیر علي احمدجلالي چې اوس د واشنګټن په دفاعي پوهنتون کې مخکښ استاد دی وايي، دا ډول عملیات نتیجه نه ورکوي ځکه پر ډیورنډ کرښه تګ راتګ ازاد دی.
نوموړی وايي: "دا ډول عملیات موثر واقع کېږي نه. عینا همغه شرایط دي لکه د جمهوریت پرمهال چې راغلي وو. افغانستان او متحدانو یې چې څومره عملیات د وسلهوالو ډلو پرضد کول، دوی به هغې خوا ته واوښتل او پاکستان ته به یې پناه یووړه. اوس هم که د پاکستان هدف TTP وي، نو پر TTP که فشار راشي کولای شي چې افغانستان ته واوړي او امن ځایونو ته ولاړ شي."
د ښاغلي جلالي په وینا د پاکستاني طالبانو د تحریک یا TTP پرضد عملیات به یوازې هغه مهال نتیجه ورکړي چې افغانستان او پاکستان یې په ګډه د ډیورنډ کرښې په اوږدو کې ترسره کړي.
د افغانستان د کورنیو چارو پخوانی وزیر علي احمدجلالي
د سیاسي دفاعي چارو شنونکې عایشه صدیقه وايي، د پاکستان د پوځ لپاره هغه مهال چې په افغانستان کې نړیوال ځواکونه دېره وو، پوځي عملیات ممکن وو، خو اوس دا کار اسانه نهدی.
مېرمن صدیقې له ازادي راډیو سره په خبرو کې د خپل نظر لپاره دا دلایل وړاندې کړل.
نوموړې وويل: "لومړی خو پخوا په سیمه کې امریکا پوځي حضور لاره او استخباراتي معلومات تبادله کېدل چې اوس نهشته. بل د پاکستان د پوځ استخباراتي وړتیا محدوده شوې ده او دریم جیوپولیټیک حالت اوس مهال داسې بشپړو پوځي عملیاتو ته چې د پاکستان پوځ به پخوا کول، چمتو نه دي."
د پاکستان د اپوزیسیون ګوندونو، د پښتنو قومي مشرانو او د بشري حقونو فعالانو د عزم استحکام له عملیاتو سره مخالفت څرګند کړی او وایي زیانونه یې تر ګټو زیات دي.
پښتون ژغورنې غورځنګ، عوامي نیشنل ګوند، پښتونخوا ملي عوامي ګوند، ملي جمهوري غورځنګ، تحریک انصاف پاکستان او ډېرو نورو ګوندونو هم لهدې عملیاتو سره مخالفت ښودلی دی.
د عوامي نیشنل ګوند مشر اېمل ولي خان چې د مشرانو جرګې غړی هم دی ویلي چې، د پاکستان پوځ ډېر عملیات وکړل خو نه طالبان پهکې زیانمن شول او نه نور ترهګر، بلکې برعکس د ده په وینا عوام پهکې تباه شول.
د جمعیت علمای اسلام ف ګوند مشر مولانا فضلالرحمان ویلي دي چې، پوځي عملیات د امنیت ضمانت نهشي کولای.
هغه ویلي دي، دا د عزم استحکام نه بلکې د عدم استحکام لپاره عملیات دي.
په پېښور کې قبایلي امن جرګې د عملیاتو لپاره د پاکستان د پوځ پرېکړه رد کړه.
د پښتونخوا ملي عوامي ګوند مشر محمودخان اڅکزي د چنګاښ په شپږمه دې جرګې ته په وینا کې وویل، که د پاکستان پوځ د دې عملیاتو له پرېکړې لاس وانهخلي نو دی به د عدالت نړیوالې محکمې ته شکایت وکړي.
خو آیا د عزم استحکام په عملیاتو کې به د پاکستان پوځ په افغانستان کې دننه عملیات وکړي؟
د سیاسي دفاعي چارو شنونکې عایشه صدیقه وايي، دا فکر نهکوي چې پاکستان به بیا هم دا کار وکړي.
مېرمنې صدیقې ازادي راډیو ته وویل، له یوې خوا د پاکستان پوځ پر افغانستان د برید لپاره پوځي وړتیاوې نهلري او له بلې خوا یې نړیوال لوبغاړي دې ته نهپرېږدي.
نوموړې وايي: "فکر نهکوم چې چین او د پاکستان نور مهم جیوپولیټیک ملګري د افغانستان پر قلمرو د پاکستان د مستقیم برید ملاتړ وکړي.
د پاکستان پوځ ښايي وغواړي خو دا به د TTP او افغان طالبانو لیکې نژدې کړي.
چین په ډېر احتیاط سره ګام اخلي ځکه د چین او ورسره د امریکا اندېښنه دا ده چې TTP په پاکستان کې حملې کوي. مقصد دا چې دوی یوازې په پاکستان کې فعال دي او نړیواله اجنډا یا نورې نړۍ ته د پراختیا پلان نهلري. نتیجه دا چې پاکستان که له امریکا سره تماس لري نو افغان طالبان هم له هند، ایران او حتی له امریکا سره خپل - خپل تماسونه لري."
خو د پاکستان د سیاسي چارو بل شنونکی پخوانی سناتور افراسیاب خټک بیا د مېرمن صدیقې برعکس باور لري چې د پاکستان پوځ ښايي د عزم استحکام د عملیاتو په ترڅ کې په افغانستان کې دننه عملیات وکړي او هغه هم د امریکا په مرسته.
ښاغلی خټک په خیبرپښتونخوا کې د پاکستاني او امریکايي ځواکونو وروستیو عملیاتو ته د اشارې په ترڅ کې وايي: "ولسمشر جوبایډن چې کله امریکايي عسکر له افغانستانه وتل ویلي و، چې موږ خپل عسکر باسو خو د تروریزم پرضد له عملیاتو لاس نهاخلو او یوه انګلیسي اصطلاح یې کارولې وه [اوور هرایزون سترایکس.] یعنې له اسمان څخه حملې. نو دا ماته هغه کیسه ښکاري چې پهدې بڼه رابرسېره کېږي. دا نو د لویو قدرتونو ترمنځ سوړ جنګ دی. پخوا شوروي اتحاد او امریکا ترمنځ و او دا ځل چین او روسیه یوې خواته او امریکا، بريتانیا او نور متحدان یې بلې خواته دي."
ایا د ملګروملتونو په مرسته د بن موافقې په افغانستان کې د یوې سمې ادارې اساس کېښود؟
د سیاسي او حقوقي چارو پوه او د برلین په پوهنتون کې استاد اسحاق اتمر وایي، که څه هم ملګرو ملتونو او د افغانستان لپاره ځانګړي استازي یې، اخضر ابراهیمي د بن د غونډې په تنظیمولو کې مهم رول ولوباوه، خو هغسې چې لازمه وه، ویې نه شوای کړی چې د افغانستان د لانجې ټول اړخونه په کې راغونډ کړي.
اتمر وویل: "نړیوال په دې ونه توانېدل چې ټولې هغه خواوې چې د افغانستان په سیاستونو کې شامل و، د بن په ناسته کې سره راټول کړي او په یوه عمومي توافق باندې سلا وکړي. په خواشینۍ سره د بن په ناسته کې کوم توافقات چې وشول، د هغو لپاره نظارتي سیستم هم اصلاً موجود نه و. په بېسارې کچه افغانستان ته پیسې ولېږل شوې، مګر په دغو پیسو نظارتي سیستم یا د راپور ورکولو سیستم موږ نه درلود چې دې کار په خپله د واکمنانو لپاره د فساد زمینه او فرصت برابر کړ. له دغو پیسو نه، له دغو امکاناتو نه دوی په خپله شخصي ګټه استفاده وکړه چې په تیرو شلو کلونو کې موږ د دې شي شاهدان وو."
د سیاسي او حقوقي چارو پوه او د برلین په پوهنتون کې استاد اسحاق اتمر
د اتمرپه نظر د بن پر ناستې چې د جګړې ترسیورې لاندې جوړه شوه، شمالي ټلوالې ځکه ډیر نفوذ درلوده چې هغه د جګړې مهم اړخ و.
د سیاسي او امنیتي چارو پوه د افغانستان د کورنیو چارو پخوانی وزیر او د امریکا د ملي دفاع په پوهنتون کې استاد علي احمد جلالي هم له دې نظر سره موافق دی چې ملګرو ملتونو ونه شوای کړی چې د بن په غونډه کې د افغانستان د جګړې ټول اړخونه سره راټول کړي.
هغه وايي: "په افغانستان کې چې پر امریکا د سپټمبر د یوولسمې له تروریستي بریدونو وروسته مداخله وشوه، وضعیت داسې و چې د امریکا او ناټو په شمول نړیوالې ټولنې د داخلي جګړې د یوه اړخ پلوي وکړه. ګورئ یوه خوا طالبان و او بله خوا شمالي ټلواله، دا دواړه د جګړې مهم لوري وو. کورنۍ جګړې معمولاً په دوو ډولونو پای ته رسېږي. یو دا چې د جګړې ښکېل اړخونه پر یوه سیاسي توافق سلا کوي او جګړه پای ته رسېږي یا دا چې یوه خوا بله خوا وځپي او مغلوبه یې کړي. یو یې هم ونه شول. ځکه په افغانستان کې طالبان له قدرت نه لیرې کړای شول اما مغلوب نه شول او قدرت یې ورسره پاتې شو. سیاسي توافق هم رانغی ځکه طالبان د بن په پروسه کې شامل نه شول."
ابراهیمي: ښایي د بن موافقه یوه بشپړه موافقه نه وي
ابراهیمي هم هغه مهال په خپلو څرګندونو کې دا ومنله چې ښایي د بن موافقه یوه بشپړه موافقه نه وي، ځکه د جګړې د نورو مهمو اړخونو سلا په کې نه ده اخیستل شوې، خو نوموړي د افغانستان راتلونکې چارواکي د دې کار مسوول وبلل او ټینګار یې وکړ چې باید په راتلونکې کې په حکومتولۍ کې نور اړخونه هم شریک کړي.
اخضر ابراهیمي
هغه وویل: "د دې لپاره چې ډېر غږونه د دې موافقې له ترتیبولو بهر پاتې شوې دي، تاسو نور مسوولیت لرئ چې دا مسئله یقیني کړئ چې دغه غږونه اوس واورېدل شي. موقتي او انتقالي دورې باید ټولشموله وي او د ښځو په ګډون د افغانستان د وګړو ټول قومي او مذهبي استازي پهکې شامل وي. د بن د ناستې بنسټیزه تګلاره دا وه چې د افغانستان ستونزې یوازې په خپله افغانان هوارولی شي."
جلالي: د بن له موافقې وروسته یو شمیر طالبان سولې ته چمتو وو
د جلالي په خبره، په افغانستان کې د طالبانو د واکمنۍ له نسکورېدو وروسته په ۲۰۰۳م کال کې چې هغه مهال ده په حکومت کې د کورنیو چارو د وزیر په توګه دنده ترسره کوله بیا هم د سولې لپاره یو چانس رامنځته شوی و، خو هغه هم له لاسه ووت.
نوموړي ازادي راډیو ته وویل چې طالبانو هغه مهال حکومت ته مراجعه وکړه او غوښتل یې چې د مذاکرو له لارو دا مسئله حل کړي.
د سیاسي او امنیتي چارو پوه د افغانستان د کورنیو چارو پخوانی وزیر او د امریکا د ملي دفاع په پوهنتون کې استاد علي احمد جلالي
د هغه په خبره: "د دوی شرطونه هم ډېر آسانه وو، ویل یې چې موږ ته باید قضایي مصئونیت او هم د دې اجازه راکړل شي چې د یوه سیاسي ګوند په توګه فعالیت وکړو خو په هغه وخت کې نه داخلي اکټران او نه هم بین المللي اکټران دې ته لېواله وو."
نوموړي ازادي راډیو ته وویل چې د یوناما په ډېرو غونډو، په تېره هغو کې چې د ۲۰۱۹م کال د ولسمشرۍ د ټاکنو اړوند جوړې شوې وې او ده هم په کې حضور درلود، دا یې په خپلو سترګو لیدل چې د متحدو ایالتونو رول څومره په کې برلاسی دی.
د ده په خبره ان په اجنډا کې به یې هم خپل رول و او په فیصلو کې به یې هم اصلي نظر د دوی و. یعنې یوناما د یوې خپلواکې ادارې په توګه هلته رول نه شوای لوبولی.
د سیاسي چارو شنونکی او په پاکستان کې د افغانستان پخوانی ډیپلومات احمد سعیدي چې یوه موده یې د افغانستان لپاره د ملګرو ملتونو د سرمنشي د ځانګړي استازي او د یوناما د دفتر له مشر کای آیډې سره د سیاسي سلاکار په توګه کار کړی، وایي، کای آیډې تل له دې سر ټکاوه چې په خلاص لاس کار نه شي کولای.
نوموړي ازادي راډیو ته وویل چې دی هم له آیډې سره په دې برخه کې موافق و چې د ملګرو ملتونو رول تر ډېره د امریکا تر نفوذ لاندې و.
سعیدي وايي: "هرکله، هر کار چې امریکا او روسیې د ملګرو ملتونو امنیت شورا ته سپارلی، په دې پوه شئ چې هغه کار نتیجه نه ورکوي. لکه څرنګه چې د ډاکتر نجیب الله د سولې د خبرو په دوران کې یې نتیجه ورنه کړه. له بینین سیوان نه شروع تر محمود میستیري او نورو نورو پورې، څه پېښې نه وي چې په افغانستان کې وشوې."
که د افغانستان د چارو یو شمېر شنونکي د ملګرو ملتونو رول د دې هېواد په هغو چارو کې چې دا سازمان ښکېل پاتې شوی، کمزوری بولي، خو دا هم باید له پامه ونه غورځول شي چې په افغانستان کې رژیمونه یو په بلپسې نسکورشوي یا نسکور کړای شوي چې له امله یې ادارې او مدنې ټولنې کمزورې پاتې شوې دي.
لیدل شوي چې په ادارو کې د وړو او مسلکي کدرونو تشې د چارو د سمون مخه نیولې او اداري فساد ته یې زمینه برابره کړې ده.
حافظي وایي، حکومت په ډېرو مواردو کې غوښتل چې موازې ادارې چې د ملګرو ملتونو اکثرو ادارو او انجوګانو خپل کارونه په خپلواکه توګه سرته رسول، له منځه یوسي او دا ډاډ یې ورکاوه چې ګواکې دوی اوس د دې وړتیا لري چې چارې په خپله مخ ته یوسي او په دې توګه د نړیوالو بسپنې چې له دغو ادارو سره کیدې، ځان ته راجلب کړي.
خو دا چې د پخواني حکومت نړیوال ملاتړي نور له خپلو پوځي او ملکي هڅو ستړې شوي او هم یې په دې هېواد کې له پراخ اداري فساد څخه سر ټکاوه، د ولسمشر اشرف غني په مشرۍ له وروستي حکومت سره په وروستیو کلونو کې په خلاص مټ پر مرستو لاس نیولی و.
بل لور ته طالبان، چې په ۲۰۲۰م کال کې له امریکا سره د دوحې له تړون وروسته لا هم زړورشوي وو او ورځ تربلې یې په افغانستان کې د لاندې کړې خاورې ساحه په پراخېدو وه، دغه حکومت ته هله د پای ټکی کېښود چې له دې هېواده د ټولو بهرنیو ځواکونود وتلو د بهیر په مهال اشرف غني خپله دنده پرېښوده او له هېواده ووت.
