Кыргыз-өзбек чек арасындагы Сох анклавынын аймагына таандык Хушяр айылы менен кошуна жашаган Баткен районун Чарбак айылынын эли ортосунда 5-январда чыр чыгып, ал үч күндөн кийин тынчыды. Бул аралыкта отуздай кыргыз жаранын хушярлыктар барымтага алып, чек ара жабылды, кылмыш иши козголду. Чырга чек арага коюлган тозотко электр чубалгысынын орнотулушу себеп болгондугу айтылууда.
Чек арадагы бул жаңжалдын кесепеттери кандай болот, дегеле кыргыз-өзбек чек арасындагы талаш-тартыштарды кантип жөнгө салуу керек деген өңдүү маселелер бул жолку талкуунун өзөгүн түздү. Ага Жогорку Кеңештин Коопсуздук жана Коргонуу комитетинин төрагасы, “Ар намыс” фракциясынан депутат Токон Мамытов жана Жогорку Кеңештеги "Республика" фракциясынын депутаты Назарали Арипов катышты.
“Азаттык”: Өзбекстандын мамлекеттик маалымат каражаттары Кыргызстан чек арачыларына доомат артып жатышат. Келишимди этибар албай өзүм билемдик кылышкан деп билдиришти. Андан сырткары “Махалля” аттуу сайт кыргыздар Сохко тартылган газ куурун кесип салып, өзбек жарандары отунсуз калган деп жазды – бул тууралу маалыматыңар барбы?
Назарали Арипов: Бул окуя чек ара чатактарынын башталышы деп ойлоп атам. Ушу жыйырма жыл бою чек ара маселеси оор болуп келатат. Мына Казакстан жана Кытай менен чек араны чектеп алдык. Өзбекстан болсо Сох менен Шахимардандан башкасынын баарын булар бир тараптуу казып, зымдарын тартып алышкан. Мына эми караңыздар, Чарбак айылына каратып туруп басып кирип эле адамдарды алып чыгып кеткени Кыргызстанга кол салгандай эле болуп атат. Бул өтө туура эмес деп ойлойм. Өкмөт азыр иштеп атат, президент кайрылды. Өкмөт катуу иштеши керек. Азыр чек ара боюнча өкмөттө болгону бир бөлүм иштейт. Мен жакында вице-премьердин деңгээлинде иштетпесек чек ара маселеси бизде өтө оор болуп атат. Күнүгө иштеш керек. Кайра-кайра айткан менен болбой атат. Катуураак иштеш керек.
Өзбекстандын газ куурларын кесип кетип атат деген да туура эмес. Эмне үчүн бир күн мурда Кыргызстандын бир жаранын атып кетип атат (Кара-Суудагы окуя эске алынууда – ред.) , эртеси күнү эч кимге карабай туруп Кыргызстанга басып кирип атат? Бул туура эмес деп ойлойм.
Токон Мамытов: Албетте, кыргыз-өзбек чек арасында, Сох анклавында абал курчугандан баштап эле биз, депутаттар күч түзүмдөрүнүн өкүлдөрү, жергиликтүү бийлик менен тыгыз байланышта болуп атабыз. Мен өзүм чек ара кызматынын төрагасы менен бир нече жолу телефон аркылуу байланыштым. А киши да ушу маселе боюнча Баткенге кетиптир.
Бул ишке аябай иликтөө жүргүзүшүбүз керек. Мына прокуратура иш козгоптур. Булар кылмыш ишин иликтеп аягына чыгышы керек. А биз болсо премьер-министр менен өкмөттүк комиссия уюштуруп, ушуга чейин эмне болгон, 5-январда эмне болгон, андан кийин эмне болгонун баарын талдап, баалап чыгышыбыз керек. Анын жыйынтыгын президентке, парламентке сунушташыбыз керек.
Анан Өзбекстан тараптын дооматын да эске алып, текшеришибиз керек. Себеби, Өзбекстандын чек ара аскер кызматынын интернет сайт, маалымат каражаттары аркылуу таратылган расмий маалыматында ушу ызы-чууну баштаган Кыргыз Республикасынын чек ара аскери деп, күнөөнү биротоло оодарып, чек арачыларды күнөөлөп атат. Мейли, ошондой болуп чек арачыларды биз кошулуп күнөөлөгөн учурда дагы алар да жооп бериши керек.
Өкмөт, Тышкы иштер министрлиги сурашы керек: эмне себептен бөлөк мамлекеттин Чарбак айылына силердин эл кирип келишип, айрым адамдарды барымтага алып кетишет? Эмне себептен анклавдан өтүп бараткан жүк ташуучу машиналарды, жеңил машиналарды, микроавтобустарды айдоочуларды жүргүнчүлөрү менен чогуу токтотуп, барымтага алат? Ким андай укук берди? Биз аны талап кылышыбыз керек. Өзбекстан тарабы да мыйзамды бузгандардын, барымтага алгандардын бардыгына иш козгоп, анан көргөн чаралар боюнча бизге маалымат берип коюшу керек.
Чек арадагы бул жаңжалдын кесепеттери кандай болот, дегеле кыргыз-өзбек чек арасындагы талаш-тартыштарды кантип жөнгө салуу керек деген өңдүү маселелер бул жолку талкуунун өзөгүн түздү. Ага Жогорку Кеңештин Коопсуздук жана Коргонуу комитетинин төрагасы, “Ар намыс” фракциясынан депутат Токон Мамытов жана Жогорку Кеңештеги "Республика" фракциясынын депутаты Назарали Арипов катышты.
“Азаттык”: Өзбекстандын мамлекеттик маалымат каражаттары Кыргызстан чек арачыларына доомат артып жатышат. Келишимди этибар албай өзүм билемдик кылышкан деп билдиришти. Андан сырткары “Махалля” аттуу сайт кыргыздар Сохко тартылган газ куурун кесип салып, өзбек жарандары отунсуз калган деп жазды – бул тууралу маалыматыңар барбы?
Назарали Арипов: Бул окуя чек ара чатактарынын башталышы деп ойлоп атам. Ушу жыйырма жыл бою чек ара маселеси оор болуп келатат. Мына Казакстан жана Кытай менен чек араны чектеп алдык. Өзбекстан болсо Сох менен Шахимардандан башкасынын баарын булар бир тараптуу казып, зымдарын тартып алышкан. Мына эми караңыздар, Чарбак айылына каратып туруп басып кирип эле адамдарды алып чыгып кеткени Кыргызстанга кол салгандай эле болуп атат. Бул өтө туура эмес деп ойлойм. Өкмөт азыр иштеп атат, президент кайрылды. Өкмөт катуу иштеши керек. Азыр чек ара боюнча өкмөттө болгону бир бөлүм иштейт. Мен жакында вице-премьердин деңгээлинде иштетпесек чек ара маселеси бизде өтө оор болуп атат. Күнүгө иштеш керек. Кайра-кайра айткан менен болбой атат. Катуураак иштеш керек.
Өзбекстандын газ куурларын кесип кетип атат деген да туура эмес. Эмне үчүн бир күн мурда Кыргызстандын бир жаранын атып кетип атат (Кара-Суудагы окуя эске алынууда – ред.) , эртеси күнү эч кимге карабай туруп Кыргызстанга басып кирип атат? Бул туура эмес деп ойлойм.
Токон Мамытов: Албетте, кыргыз-өзбек чек арасында, Сох анклавында абал курчугандан баштап эле биз, депутаттар күч түзүмдөрүнүн өкүлдөрү, жергиликтүү бийлик менен тыгыз байланышта болуп атабыз. Мен өзүм чек ара кызматынын төрагасы менен бир нече жолу телефон аркылуу байланыштым. А киши да ушу маселе боюнча Баткенге кетиптир.
Бул ишке аябай иликтөө жүргүзүшүбүз керек. Мына прокуратура иш козгоптур. Булар кылмыш ишин иликтеп аягына чыгышы керек. А биз болсо премьер-министр менен өкмөттүк комиссия уюштуруп, ушуга чейин эмне болгон, 5-январда эмне болгон, андан кийин эмне болгонун баарын талдап, баалап чыгышыбыз керек. Анын жыйынтыгын президентке, парламентке сунушташыбыз керек.
Анан Өзбекстан тараптын дооматын да эске алып, текшеришибиз керек. Себеби, Өзбекстандын чек ара аскер кызматынын интернет сайт, маалымат каражаттары аркылуу таратылган расмий маалыматында ушу ызы-чууну баштаган Кыргыз Республикасынын чек ара аскери деп, күнөөнү биротоло оодарып, чек арачыларды күнөөлөп атат. Мейли, ошондой болуп чек арачыларды биз кошулуп күнөөлөгөн учурда дагы алар да жооп бериши керек.
Өкмөт, Тышкы иштер министрлиги сурашы керек: эмне себептен бөлөк мамлекеттин Чарбак айылына силердин эл кирип келишип, айрым адамдарды барымтага алып кетишет? Эмне себептен анклавдан өтүп бараткан жүк ташуучу машиналарды, жеңил машиналарды, микроавтобустарды айдоочуларды жүргүнчүлөрү менен чогуу токтотуп, барымтага алат? Ким андай укук берди? Биз аны талап кылышыбыз керек. Өзбекстан тарабы да мыйзамды бузгандардын, барымтага алгандардын бардыгына иш козгоп, анан көргөн чаралар боюнча бизге маалымат берип коюшу керек.
