Балцкае племя Дайнава, паводле гісторыкаў, жыло на вялікім абсягу ад Ліды да Смаргоні.
У ХІІ стагодзьдзі існавала нават Дайнаўское княства, жыхары якога вызначаліся тым, што ніколі не здаваліся ў палон і былі зацята непакорныя.
Сёньня ад легендарнай Дайнавы засталося ўсяго некалькі аднайменных вёсак, самая вялікая зь якіх дажывае век у Валожынскім раёне.
Ці засталося ў характары дайноўцаў што-небудзь ад ганарлівых продкаў?
Старому Ўладзімеру 90 гадоў. Але па ім гэтага ня скажаш. Погляд разумны, гаворка выразная, у постаці адчуваецца сіла, і памяць захавала шмат цікавых дэталяў мінулага стагодзьдзя.
Вайну спадар Уладзімер пачаў 1 верасьня 1939 году ў польскім войску на ўсходнім фронце. Але жывы застаўся толькі дзякуючы месцу свайго нараджэньня.
Уладзімер: “Саветы нас бралі ў палон. У Івацэвічах пасадзілі, гавораць: “Дадзім дакуманты”. А тады ў вагоны загрузілі. Вагоны невялікія пры Польшчы. Якіх чалавек па сто. Калі руку падняў уверх, то ўніз... Такая цесната. Калі аправіцца, памачыцца, дык ужо як-небудзь з шынэля кішэні. Павезьлі аж на Сташкава.
Там былі каля двух месяцаў. Там, мусіць, тысяч дванаццаць нас было. “Хто віленскі?” Там пісалі. І ўсіх нас, тысячы дзьве, на кацер, на ваду пасадзілі, адвезьлі на сушу — і вярнуліся мы. Астатнія, хто засталіся там, тысяч дзесяць, парасстрэльвалі”.
Стары Ўладзімер — адзін зь нешматлікіх жыхароў вёскі Вялікая Дайнава, якая месьціцца ў Валожынскім раёне Менскай вобласьці. Але для старога й яго жонкі яна назаўжды застанецца вёскай віленскай.
Карэспандэнт: “А каго больш баяліся, немцаў ці партызанаў?”
Уладзімер: “У гэтых мясьцінах і немцаў не баяліся, і партызанаў было мала. Я жаніўся пры немцах, дык партызаны прыйшлі на чарку гарэлкі, выпілі ды пайшлі”.
Карэспандэнт: “Тут было зацішна?”
Уладзімер: “Зусім”.
Старая. “Сорак другі год вясельле жаніліся. І нідзе ня бачылі немцаў”.
Карэспандэнт: “Дык у вас было вясельле ў сорак другім годзе?”
Уладзімер: “Дык многа тады. У вёсцы многа вясельляў тады было”.
Старая: “І цішыня была”.
Цішыня тут і сёньня. Нейкая ненатуральная, мёртвая. Глядзіце самі. Вёска месьціцца каля самай віленскай трасы. Месца вельмі прыгожае. Абкружаная лясамі Дайнава ляжыць у лагчыне. За хатамі паўстаюць маляўнічыя пагоркі.
Прыдомак “Вялікая” цалкам адпавядае памерам гэтай непэрспэктыўнай вёскі. Паселішча цягнецца на тры кілямэтры. І калі ідзеш гэтай бясконцай і пакручастай вулкай, адчуваньне такое, быццам патрапіў у зону адсяленьня. Бо большая частка хатаў няжылыя.
І сустрэць жывога чалавека — удача. Кабеты, што ішлі насустрач, выявілі ня толькі адкрытасьць у гаворцы на палітычныя тэмы, але і абазнанасьць у геграфіі. Аказваецца, слава далёкай вёскі Александрыі грыміць паўсюль.
Кабета: “Нам добра, выйшаў — птушкі пяюць. Рабі дзецям мяса, падавай у горад, малачко. І ўсё. Толькі я супраць, што яны будуюць гэтыя аграгарадкі. Гэта ж дурдом цэлы”.
Карэспандэнт: “А чаму?”
Кабета: “Ну, навошта яны? Во, колькі стаіць дамоў. Што нельга падрамантаваць? І што яны хочуць — сесьці ва ўсё гатовае? Такога не было. Ні тады, калі нашыя бацькі стараліся. І мы гэтаксама дабіваліся. Хай бы і яны дабіваліся”.
Карэспандэнт: “Я хаджу па вёсках. Хаця б аднаго чалавека сустрэць, які сказаў што добрае пра праграму аграгарадкоў”.
Кабета: “Я чытала пра Лукашэнкаву Александрыю, вёску, дзе ён нарадзіўся. Там жыве чатырыста чалавек. Пабудавалі басэйн на 220. Ну, навошта там гэта будаваць? Гэта ж нашы грошы, нашы. Дурдом. Каму гэта трэба? А там такія ж п’яніцы, як і ўсюды. Карэспандэнт паехала — і што яна ўбачыла? Як і ўсюды. П’юць і тое самае робяць”.
Карэспандэнт: “У вас ёсьць зайздрасьць да Александрыі, што ім басэйн пабудавалі?”
Кабета: “Мне вунь гара — і болей нічога ня трэба. Я давольная, зазелянее — і пайшоў. Карову падаю, малака пап’ю, і давольна”.
Карэспандэнт: “Народ вясковы Лукашэнку любіць ці баіцца?”
Кабета: “Чаго нам яго баяцца? Нам Бога толькі баяцца трэба. А яго мы не баімся. Хто ён нам? Ён нам ніхто. Бога баяцца трэба, мы ад Бога завісім. А Лукашэнка хто нам? Ён ніхто. Мы яго выбралі. Хай сядзіць там, калі хоча. А ня хоча, хай злазіць”.
Як незаўважна, але няўхільна мяняюцца палітычныя густы нашых пэнсіянэраў. Яшчэ пару гадоў таму ў мяне была праблема знайсьці ў вёсцы якога крытыка сёньняшняй уладнай палітыкі. Сёньня я зь ня меншым імпэтам шукаю шчырых прыхільнікаў рэжыму. Зь цяжкасьцю, але знаходжу.
Былая выкладчыца беларускай мовы й дырэктарка зачыненай Дайноўскай базавай школы, 70-гадовая спадарыня Вера лічыць, што Лукашэнка — больш дабро, чым зло. Яе рацыя вельмі простая. Абодва яе сыны-афіцэры даўно жывуць за межамі Беларусі. Адзін на Камчатцы, дргуі ў Кыргызстане.
Вера: “Чатырнаццаць гадоў не была мая нявестка з Камчаткі. Чатыры гады таму назад яна прыяжджала зь дзецьмі. Як яна паглядзела на Беларусь і параўнала з Расеяй... Яна казала: “Вы ня ведаеце, якія вы шчасьлівыя, вы ня ведаеце, як вы жывяце, вы ня ведаеце, што творыцца на Камчатцы. Дзяржаўнага флёту зусім няма. Толькі фірмачкі. А фірма так — схадзілі, зарплату ў капэрце, на пэнсію адпраўляюць капітанаў у пяцьдзясят гадоў. Яна кажа: “Як я ўжо села ў цягнік і паглядзела на палі. Гэта ні ў якае параўнаньне. Вы ня ведаеце, дзе вы жывяце”.
Да тае пары, пакуль Беларусь будуць параўноўваць выключна з Расеяй, нашае жыцьцё будзе здавацца раем зямным.
Вера: “Я настолькі расчараваная ў Расеі. Гэта такая багатая краіна. Усё прадалі, мільярдэры, мільянэры — звар’яцець можна. І цяпер дыктуюць усяму сьвету, нічога ня выйдзе. Пуцін — гэта такая размазьня. Я не кажу, што Лукашэнка ідэальны. Не ідэальны. Але. Але”.
Карэнны дайновец, саракагадовы Алесь, настаўнічае ў суседняй вёсцы. У Вялікую Дайнаву прыяжджае кожныя выходныя адведаць сваякоў. Праходзячы з Алесем паўз панылы, зарослы пустазельлем, з павыбіванымі шыбамі будынак школы, мы разгаварыліся пра школу сёньняшнюю.
Карэспандэнт: “Ці мае плён ідэалягічная апрацоўка моладзі? Наколькі яна паддаецца гэтай апрацоўцы?”
Алесь: “Ведаеш, усе гэтыя акцыі, усе гэтыя імпрэзы, яны таксама падаюцца пад такім... “За Беларусь”, “За незалежную Беларусь”. Мы зь сябрамі сьмяяліся. Калі б ня гэтыя страшаньні, ніхто б ня ведаў пра 25 сакавіка. Той, хто нават ня ведаў, што гэта за дата, дык ён падумае, што гэта такое. Калі ён ня зломак, возьме нейкую кнігу, паглядзіць, пачытае.
Тым больш, у наш час не праблема ўсё гэта знайсьці. Наадварот — абвастраецца цікаўнасьць да гэтага. Нейкі адваротны эфэкт атрымліваецца, і людзі пачынаюць цікавіцца гэтай датай”.
Дзьве старыя жанчыны на выхадзе зь вёскі глядзяць на нас з сумам у вачах.
Карэспандэнт: “Дык што будзе з Дайнавай гадоў праз дваццаць?”
Старая: “Маё ты дзіцятка, тут дваццаць ня трэба. Празь пяць. Пуста будзе празь пяць гадоў”.
Адна падзялілася новай праблемаю. Баіцца, што неўзабаве хату забяруць за капейкі.
Старая: “Нейкі Лукашэнка закон прыдумаў, што праз тры гады, як памру, забіраць. Бо толькі бур’ян расьце. А якое ён мае права? Ды задарма, мінімальную трыццаць дзьве тысячы даць за хату, і ўсё. Падманваюць нас усё жыцьцё. Штосьці забыўся ў гэтым годзе, пэнсію не дабаўляе”.
Карэспандэнт: “А што зь ім рабіць, з Лукашэнкам?”
Старая: “А чорт яго знае, што зь ім рабіць. Будзем дажываць пры ім. Пяць гадоў, пакуль ён адбудзе, і мы пойдзем”.
У ХІІ стагодзьдзі існавала нават Дайнаўское княства, жыхары якога вызначаліся тым, што ніколі не здаваліся ў палон і былі зацята непакорныя.
Сёньня ад легендарнай Дайнавы засталося ўсяго некалькі аднайменных вёсак, самая вялікая зь якіх дажывае век у Валожынскім раёне.
Ці засталося ў характары дайноўцаў што-небудзь ад ганарлівых продкаў?
Старому Ўладзімеру 90 гадоў. Але па ім гэтага ня скажаш. Погляд разумны, гаворка выразная, у постаці адчуваецца сіла, і памяць захавала шмат цікавых дэталяў мінулага стагодзьдзя.
Вайну спадар Уладзімер пачаў 1 верасьня 1939 году ў польскім войску на ўсходнім фронце. Але жывы застаўся толькі дзякуючы месцу свайго нараджэньня.
Уладзімер: “Саветы нас бралі ў палон. У Івацэвічах пасадзілі, гавораць: “Дадзім дакуманты”. А тады ў вагоны загрузілі. Вагоны невялікія пры Польшчы. Якіх чалавек па сто. Калі руку падняў уверх, то ўніз... Такая цесната. Калі аправіцца, памачыцца, дык ужо як-небудзь з шынэля кішэні. Павезьлі аж на Сташкава.
Там былі каля двух месяцаў. Там, мусіць, тысяч дванаццаць нас было. “Хто віленскі?” Там пісалі. І ўсіх нас, тысячы дзьве, на кацер, на ваду пасадзілі, адвезьлі на сушу — і вярнуліся мы. Астатнія, хто засталіся там, тысяч дзесяць, парасстрэльвалі”.
Стары Ўладзімер — адзін зь нешматлікіх жыхароў вёскі Вялікая Дайнава, якая месьціцца ў Валожынскім раёне Менскай вобласьці. Але для старога й яго жонкі яна назаўжды застанецца вёскай віленскай.
Карэспандэнт: “А каго больш баяліся, немцаў ці партызанаў?”
Уладзімер: “У гэтых мясьцінах і немцаў не баяліся, і партызанаў было мала. Я жаніўся пры немцах, дык партызаны прыйшлі на чарку гарэлкі, выпілі ды пайшлі”.
Карэспандэнт: “Тут было зацішна?”
Уладзімер: “Зусім”.
Старая. “Сорак другі год вясельле жаніліся. І нідзе ня бачылі немцаў”.
Карэспандэнт: “Дык у вас было вясельле ў сорак другім годзе?”
Уладзімер: “Дык многа тады. У вёсцы многа вясельляў тады было”.
Старая: “І цішыня была”.
Цішыня тут і сёньня. Нейкая ненатуральная, мёртвая. Глядзіце самі. Вёска месьціцца каля самай віленскай трасы. Месца вельмі прыгожае. Абкружаная лясамі Дайнава ляжыць у лагчыне. За хатамі паўстаюць маляўнічыя пагоркі.
Прыдомак “Вялікая” цалкам адпавядае памерам гэтай непэрспэктыўнай вёскі. Паселішча цягнецца на тры кілямэтры. І калі ідзеш гэтай бясконцай і пакручастай вулкай, адчуваньне такое, быццам патрапіў у зону адсяленьня. Бо большая частка хатаў няжылыя.
І сустрэць жывога чалавека — удача. Кабеты, што ішлі насустрач, выявілі ня толькі адкрытасьць у гаворцы на палітычныя тэмы, але і абазнанасьць у геграфіі. Аказваецца, слава далёкай вёскі Александрыі грыміць паўсюль.
Кабета: “Нам добра, выйшаў — птушкі пяюць. Рабі дзецям мяса, падавай у горад, малачко. І ўсё. Толькі я супраць, што яны будуюць гэтыя аграгарадкі. Гэта ж дурдом цэлы”.
Карэспандэнт: “А чаму?”
Кабета: “Ну, навошта яны? Во, колькі стаіць дамоў. Што нельга падрамантаваць? І што яны хочуць — сесьці ва ўсё гатовае? Такога не было. Ні тады, калі нашыя бацькі стараліся. І мы гэтаксама дабіваліся. Хай бы і яны дабіваліся”.
Карэспандэнт: “Я хаджу па вёсках. Хаця б аднаго чалавека сустрэць, які сказаў што добрае пра праграму аграгарадкоў”.
Кабета: “Я чытала пра Лукашэнкаву Александрыю, вёску, дзе ён нарадзіўся. Там жыве чатырыста чалавек. Пабудавалі басэйн на 220. Ну, навошта там гэта будаваць? Гэта ж нашы грошы, нашы. Дурдом. Каму гэта трэба? А там такія ж п’яніцы, як і ўсюды. Карэспандэнт паехала — і што яна ўбачыла? Як і ўсюды. П’юць і тое самае робяць”.
Карэспандэнт: “У вас ёсьць зайздрасьць да Александрыі, што ім басэйн пабудавалі?”
Кабета: “Мне вунь гара — і болей нічога ня трэба. Я давольная, зазелянее — і пайшоў. Карову падаю, малака пап’ю, і давольна”.
Карэспандэнт: “Народ вясковы Лукашэнку любіць ці баіцца?”
Кабета: “Чаго нам яго баяцца? Нам Бога толькі баяцца трэба. А яго мы не баімся. Хто ён нам? Ён нам ніхто. Бога баяцца трэба, мы ад Бога завісім. А Лукашэнка хто нам? Ён ніхто. Мы яго выбралі. Хай сядзіць там, калі хоча. А ня хоча, хай злазіць”.
Як незаўважна, але няўхільна мяняюцца палітычныя густы нашых пэнсіянэраў. Яшчэ пару гадоў таму ў мяне была праблема знайсьці ў вёсцы якога крытыка сёньняшняй уладнай палітыкі. Сёньня я зь ня меншым імпэтам шукаю шчырых прыхільнікаў рэжыму. Зь цяжкасьцю, але знаходжу.
Былая выкладчыца беларускай мовы й дырэктарка зачыненай Дайноўскай базавай школы, 70-гадовая спадарыня Вера лічыць, што Лукашэнка — больш дабро, чым зло. Яе рацыя вельмі простая. Абодва яе сыны-афіцэры даўно жывуць за межамі Беларусі. Адзін на Камчатцы, дргуі ў Кыргызстане.
Вера: “Чатырнаццаць гадоў не была мая нявестка з Камчаткі. Чатыры гады таму назад яна прыяжджала зь дзецьмі. Як яна паглядзела на Беларусь і параўнала з Расеяй... Яна казала: “Вы ня ведаеце, якія вы шчасьлівыя, вы ня ведаеце, як вы жывяце, вы ня ведаеце, што творыцца на Камчатцы. Дзяржаўнага флёту зусім няма. Толькі фірмачкі. А фірма так — схадзілі, зарплату ў капэрце, на пэнсію адпраўляюць капітанаў у пяцьдзясят гадоў. Яна кажа: “Як я ўжо села ў цягнік і паглядзела на палі. Гэта ні ў якае параўнаньне. Вы ня ведаеце, дзе вы жывяце”.
Да тае пары, пакуль Беларусь будуць параўноўваць выключна з Расеяй, нашае жыцьцё будзе здавацца раем зямным.
Вера: “Я настолькі расчараваная ў Расеі. Гэта такая багатая краіна. Усё прадалі, мільярдэры, мільянэры — звар’яцець можна. І цяпер дыктуюць усяму сьвету, нічога ня выйдзе. Пуцін — гэта такая размазьня. Я не кажу, што Лукашэнка ідэальны. Не ідэальны. Але. Але”.
Карэнны дайновец, саракагадовы Алесь, настаўнічае ў суседняй вёсцы. У Вялікую Дайнаву прыяжджае кожныя выходныя адведаць сваякоў. Праходзячы з Алесем паўз панылы, зарослы пустазельлем, з павыбіванымі шыбамі будынак школы, мы разгаварыліся пра школу сёньняшнюю.
Карэспандэнт: “Ці мае плён ідэалягічная апрацоўка моладзі? Наколькі яна паддаецца гэтай апрацоўцы?”
Алесь: “Ведаеш, усе гэтыя акцыі, усе гэтыя імпрэзы, яны таксама падаюцца пад такім... “За Беларусь”, “За незалежную Беларусь”. Мы зь сябрамі сьмяяліся. Калі б ня гэтыя страшаньні, ніхто б ня ведаў пра 25 сакавіка. Той, хто нават ня ведаў, што гэта за дата, дык ён падумае, што гэта такое. Калі ён ня зломак, возьме нейкую кнігу, паглядзіць, пачытае.
Тым больш, у наш час не праблема ўсё гэта знайсьці. Наадварот — абвастраецца цікаўнасьць да гэтага. Нейкі адваротны эфэкт атрымліваецца, і людзі пачынаюць цікавіцца гэтай датай”.
Дзьве старыя жанчыны на выхадзе зь вёскі глядзяць на нас з сумам у вачах.
Карэспандэнт: “Дык што будзе з Дайнавай гадоў праз дваццаць?”
Старая: “Маё ты дзіцятка, тут дваццаць ня трэба. Празь пяць. Пуста будзе празь пяць гадоў”.
Адна падзялілася новай праблемаю. Баіцца, што неўзабаве хату забяруць за капейкі.
Старая: “Нейкі Лукашэнка закон прыдумаў, што праз тры гады, як памру, забіраць. Бо толькі бур’ян расьце. А якое ён мае права? Ды задарма, мінімальную трыццаць дзьве тысячы даць за хату, і ўсё. Падманваюць нас усё жыцьцё. Штосьці забыўся ў гэтым годзе, пэнсію не дабаўляе”.
Карэспандэнт: “А што зь ім рабіць, з Лукашэнкам?”
Старая: “А чорт яго знае, што зь ім рабіць. Будзем дажываць пры ім. Пяць гадоў, пакуль ён адбудзе, і мы пойдзем”.
