За некалькі апошніх гадоў сацыяльныя сеткі, інтэрнэт, кнігі, сэрыялы, мастацкія фільмы і нават вуліцы гарадоў запоўніліся выявамі, створанымі з дапамогай штучнага інтэлекту. Каб займець патрэбную ілюстрацыю, нават ня трэба мець платнай падпіскі на нейкі прадукт. На першы ж запыт інтэрнэт-пошукавік выдае сьпісы дзясяткаў сэрвісаў, якія хай сабе і з абмежаваным функцыяналам, але могуць абсалютна бясплатна выявіць тое, што ў іх папросіць чалавек безь мінімальнага ўяўленьня пра кампазыцыю, падбор колераў ці прапорцыі чалавечага цела.
Свабода пагаварыла пра наступ новых візуальных тэхналёгіяў зь людзьмі, якія дзесяцігодзьдзямі ствараюць выявы ўласнымі рукамі й пачуцьцямі.
«У выяве больш няма нічога магічнага»
Беларускаму мастаку Міхаілу Гуліну 48. На радзіме ён вядомы ня толькі «традыцыйным» жывапісам, але і мастацкімі пэрформансамі. Пасьля 2020 году жыве ў Дрэздэне, спрабуе зарабляць на хлеб мастацтвам, прадае свае творы на розных пляцоўках у Нямеччыне й іншых краінах. Кажа, што за нашэсьцем створаных штучным інтэлектам вобразаў і выяваў пакуль збольшага сочыць дыстанцыйна.
«Ну гэта забаўна, ня больш, — кажа Міхаіл Гулін. — Я ж сам такі аналягавы чалавек, не тэхналягічны. Толькі-толькі пачаў ужываць GPT (ChatGPT — чат-бот кампаніі OpenAI, заснаваны на падставе сямейства вялікіх моўных мадэляў, у масавай сьвядомасьці ўспрымаецца як адзін з даступных для камунікацыі ўзораў штучнага інтэлекту. — РС). Нейкія тэксты там пішу. А карцінак я яшчэ пры дапамозе штучнага інтэлекту не ствараў. Таму я вонкавы назіральнік. Не ў працэсе».
Мастак прызнаецца, што яму цяжка сказаць, куды прывядзе разьвіцьцё тэхналёгіяў стварэньня ілюстрацыяў і выяваў штучным інтэлектам. Тое, што зараз адбываецца ў гэтай галіне, Гуліну нагадвае пачатак мінулага стагодзьдзя, калі жывапіс сутыкнуўся са зьяўленьнем фатаграфіі.
«У выяве больш няма нічога магічнага, — кажа Міхаіл. — Нават у выяве, створанай вядомым мастаком. Сучаснае мастацтва даўно пазбавілася магіі, якая была раней. Прынамсі мела быць у творы магія, мэтафізыка. Гэта агульныя працэсы, і нам яшчэ пашанцавала, што мы гэта ўсё бачым. Ствараць выявы — гэта ўжо толькі прафэсія. Гэта ж усё даўно зьявілася, фаташоп той жа. А самае галоўнае, што глядач ужо не разьбіраецца, штучны інтэлект ці жывы чалавек гэта рабіў».
Сучаснае мастацтва прызвычаіла ўсіх, што ўсё пад сумневам, мяркуе Міхаіл. На яго думку, межы паміж «чалавечым» і «штучным» мастацтвам сьціраюцца. А добра гэта ці дрэнна, разважаць увогуле ня мае сэнсу, бо гэта проста так ужо ёсьць. Пры гэтым прыход сюды штучнага інтэлекту надаў магчымасьць творчасьці людзям, раней далёкім ад мастацтва.
«Мне гэтая сытуацыя нагадвае мае аматарскія заняткі футболам, — гаворыць Міхаіл. — Мы гулялі ў футзал (міні-вэрсія футболу — у памяшканьні, адмысловым мячом. — РС) мячом ад вялікага футболу. Каб зь ім справіцца, трэба было валодаць тэхнікай. Ён вялікі, больш скача, ім цяжка абводзіць. І было адразу відаць, хто чаго варты. А потым нам прынесьлі футзальны мяч, і ён усіх зраўняў, усе сталі добрымі футбалістамі ў адзін момант. Так і з гэтым штучным інтэлектам. Зараз усе мастакі, усе ў роўных умовах».
Гулін, які прысьвяціў мастацтву ўсё жыцьцё, кажа, што на сытуацыю ня крыўдзіцца. Зважае і на час, і на вымушаную эміграцыю, якая зрабіла яго таўстаскурым.
«Ну на каго тут крыўдзіцца? На надвор’е? На каго тут пакрыўдзісься, — рытарычна пытаецца Міхаіл. — Зараз у мастакоў будуць такія свае прыёмчыкі, якімі карысталіся пасьля прыходу фатаграфіі. Будуць так працаваць, каб было бачна, што гэта рукамі зроблена, каб ты адразу разумеў — гэта чалавек. Усё ў гэты бок пойдзе. Ну а мы, мастакі, будзем як рамесьнікі. Як той дзядзька, які драўляныя лыжкі выразае, кошыкі пляце. Я вось карціны буду пісаць. Усе іранізаваць будуць, што я рукамі гэта раблю. Нешта такое будзе з намі».
Аднолькавыя насы
Лера Лазук займаецца мастацтвам ужо каля 25 гадоў, пачынала ў 15 гадоў у Менску. Зараз жыве і працуе ў Вільні. На зьяўленьне шматлікіх выяваў, створаных з дапамогай штучнага інтэлекту, глядзіць спакойна. Сама гэтым ніколі не займалася і не плянуе.
«Я прынцыпова гэтага не раблю, — кажа Лера. — Мне здаецца, што ўвесь сэнс творчасьці ў тым, каб выявіць сябе. Каб, наадварот, пазбаўляцца ўплыву чужога, каб яно ня трапіла ў тваю творчасьць. Каб адмыслова шукаць нечага новага, іншага. А штучны інтэлект, як я разумею, гэта ж усё адно альгарытм, які на падставе таго, што ўжо было раней, стварае нешта нібы новае. Але, мне здаецца, гэта ўсё адно кампіляцыя».
З словаў Леры Лазук, мастацтва — найперш сродак камунікацыі паміж мастаком і іншымі людзьмі. Спроба паказаць свае адчуваньні.
«Мы хочам нешта расказаць, данесьці, шукаем форму, мацнейшую за словы, — кажа Лера Лазук. — Падыходзім выяўленча. А машына ж нічога не выяўляе, гэта толькі імітацыя. Магчыма, для нейкіх ужытковых рэчаў гэта падыходзіць — стварыць арнамэнт на шпалерах. Там, дзе не патрэбны сэнс, дзе патрэбны ўзор. А дзе патрэбны абмен пачуцьцямі й думкамі, там гэта пакуль абсалютна бессэнсоўная рэч. Якая толькі памнажае колькасьць візуальнага сьмецьця».
Лера кажа, што ня ставіла сабе задачу на вока адрозьніць створаныя штучным інтэлектам выявы й ілюстрацыі ад тых, якія стварылі жывыя людзі. Аднак мяркуе, што магла б гэта бязь цяжкасьцяў зрабіць. Тое, што такіх выяваў робіцца ўсё больш вакол нас у штодзённым жыцьці, суразмоўца лічыць звычайным для чалавецтва працэсам. Бо побач з мастакамі, якія спрабавалі стварыць штосьці сваё і ўнікальнае, заўсёды былі такія, якія стваралі шаблённыя творы.
«Такія людзі заўсёды хацелі стварыць нейкую ілюзію мастацтва, яны займаліся яго імітацыяй, — кажа Лера. — З майго пункту гледжаньня, яны не сапраўдныя мастакі. Але яны заўсёды былі. Яны нешта ствараюць, раскладаюць перад сабой існуючыя творы і робяць кампіляцыю. Гэты візуальны шум стварае не толькі штучны інтэлект. Але яго творы бачныя. Гэта вельмі строгі альгарытм. Усе насы аднолькавыя, скажам. Адчуваньне мэханічнасьці. Жывы чалавек усё ж адхіляецца ад яго».
Ці можа штучны інтэлект замяніць мастацтва? Лера Лазук кажа, што хутчэй за ўсё не. Бо ў мастацтве важныя пэрсаналіі, кантэкст. Канцэпцыя мастака, гісторыя стварэньня твору і іншыя падобныя рэчы.
«Ці будзе так, што праз выкарыстаньне штучнага інтэлекту мастакі стануць непатрэбныя? А яны ніколі не былі масава ўсім патрэбныя, — адказвае Лера. — Шырокая публіка любіць акурат нешта прасьцейшае. Карцінкі. Размова пра тое, што выяўленчае мастацтва, жывапіс некуды зьнікне, ужо сто гадоў ідзе. З фатаграфіяй тое самае было, калі яна зьявілася. Увесь час так кажуць, але я ўпэўненая, што не. Выявы штучнага інтэлекту — гэта імітацыя. І тыя, хто сапраўды цэніць мастацтва, ніколі гэтай імітацыяй задаволеныя ня будуць. Лялькі, якія імітуюць жанчыну, таксама робяць. Але жанчыну яны ніколі ж не заменяць. Там няма чалавечага цяпла».
Форум