На пачатку сакавіка амэрыканскае выданьне The New York Times апублікавала артыкул пра вымерлую птушку дадо, праілюстраваўшы яго выявамі беларускага мастака. Навіна аб посьпеху суайчыньніка адразу разыйшлася па навіновых сайтах і сацсетках. У размове з Свабодай Дзьмітры расказаў, як можна дасягнуць посьпеху, займаючыся тым, што падабаецца больш за ўсё.

Аднойчы беларускі мастак і ілюстратар Дзьмітры Каштальян правяраючы сваю электронную пошту знайшоў ліст, падпісаны арт-дырэктарам амэрыканскага выданьня The New York Times. Той пісаў, што даўно сочыць за творчасьцю беларуса і яна пасуе да публікацыі, якую акурат рыхтуе сусьветна вядомая газэта.

«Вядома, гэта для мяне было важна, — расказвае Дзьмітры. — The New York Times адно з самых вядомых і шанаваных выданьняў у сьвеце, зь імі працаваць прэстыжна і прыемна. Не магу сказаць, што такія буйныя замоўцы да мяне зьвяртаюцца часта. Таму адчуваю маральны ўздым, вядома. З The New York Times удалося — з аднаго боку, нечакана. А з другога боку, я сыстэмна працую, прадстаўлены на міжнародных пляцоўках. Замоўцы высокага ўзроўню мяне там пэрыядычна знаходзяць».

Ілюстрацыі беларуса абралі для публікацыі аб выміраньні відаў на плянэце і нашым разуменьні гэтага. Адной з «гераінь» публікацыі стала зьніклая з Зямлі птушка Дадо. Дадатковым стымулам для Дзьмітрыя стала і тое, што The New York Times вельмі любіць ягоная жонка. Дзьмітры дадае, што ў амэрыканскім выданьні падкрэсьлівалі важнасьць менавіта ягонага ўласнага стылю. Хацелі, каб беларус падрыхтаваў ілюстрацыі такімі, якімі бачыць іх сам.

«Гэта вельмі прыемна для мастака, — кажа Дзьмітры. — У мяне быў ужо досьвед супрацы з адным з амэрыканскіх выданьняў. Яны папрасілі мяне падрыхтаваць ілюстрацыі да тэксту пра зьмены ў турызьме праз пандэмію каранавірусу. Я зрабіў эскіз, даслаў ім. Яны адказалі, што усё выдатна. Я мог бы перарабіць яго так, каб там было больш Дзьмітрыя Каштальяна. Але тады падумаў — вось, выдатна».

Аўтамэханік

Дзьмітры Каштальян нарадзіўся ў Менску, яму 37. Апошнімі гадамі жыве ў Варшаве, прафэсійна займаецца ілюстрацыяй. Хаця заўважае, што жыцьцё магло скласьціся зусім іначай.

«Профільнай мастацкай адукацыі ў мяне няма, — расказвае мастак. — У Менску пасьля школы я скончыў аўтамэханічны каледж. Пасьля пэўны час быў студэнтам БНТУ, вучыўся там на інжынэра-канструктара аўтамабілебудаваньня. Але ў нейкі момант зразумеў канчаткова, што мне гэта ня трэба. І, відаць, заўсёды разумеў, што гэта не маё. Адлічыўся і пайшоў шляхам мастака».

Закінуўшы вучобу, Дзьмітры ўладкаваўся ў друкарню, як фрылансэр распрацоўваў лягатыпы, фірмовы стыль для розных кампаніяў. Рыхтаваў плякаты і буклеты.

«Але агулам мой шлях у творчасьць пачаўся яшчэ, відаць, на стыку нулявых, калі я вучыўся ў школе, — узгадвае Дзьмітры. — Захапіўся брэйк-дансам, гіп-гоп культурай, графіці ў тым ліку. Гэта мяне натхняла. Мой шлях у творчасьць і мастацтва адбыўся дзякуючы такому захапленьню. Пачынаў я з nаго, што маляваў балёнчыкам на сьценах сваё імя. Ужо потым зацікавіўся музэямі, іншымі мастакамі. Такі быў пакручасты шлях».

Першыя графіці Дзьмітры намаляваў на вуліцы Дружнай у Менску, недалёка ад чыгуначнага вакзалу. Кажа, што тады там можна было маляваць больш-менш спакойна.

«Прыйшлі ранкам туды з маім сябрам і зрабілі першы малюнак, — кажа Дзьмітры. — Там такое месца ў кірунку Барысава ёсць. Усё спакойна прайшло. Мяне агулам за графіці затрымлівалі толькі адзін раз, на плошчы Бангалор. Там такое месца — таксама ціхае, усе там малявалі. Але міліцыя пэрыядычна арыштоўвала, вядома. Быў тады пэрыяд перад чарговымі выбарамі, і яны на ўсякі выпадак усіх бралі. А тыя, хто малюе на сьценах, — людзі нефармальныя. Вось тады мяне затрымалі, але нічога не было. Склалі пратакол і ўсё скончылася».

Уласная бурбалка

Праца ў якасьці мастака-фрылансэра даволі хутка прынесла плён. Яшчэ жывучы ў Беларусі, Дзьмітры супрацоўнічаў зь міжнароднымі выданьнямі, як удзельнік пачаў езьдзіць на мастацкія імпрэзы за мяжу. Сярод яго кліентаў былі Entertainment Weekly, AFAR Media, Дзьмітры ўдзельнічаў у працы над вялікім муралам у італьянскім Турыне, якім апекавалася кампанія Lavazza.

«У нейкі момант я зразумеў, што не хачу быць выключна беларускім мастаком, — кажа Каштальян. — Разумеў, што рынак у Беларусі даволі вузкі, сфэра бедная. У пляне інстытуцыяў, магчымасьцяў. Адкрыў для сябе Instagram, міжнародныя конкурсы. Выйграваў там нешта. Пачаў пазыцыянаваць сябе як міжнародны аўтар, пачаў рабіць публікацыі па-ангельску. Удзельнічаў у міжнародных праектах, яшчэ жывучы ў Беларусі».

Дзьмітры кажа, што яшчэ да падзеяў 2020 году сканцэнтраваўся на працы за мяжой. У беларускім кантэксьце яго амаль не было заўважна. У Менску жыў ува ўласнай бурбалцы, займаўся творчасьцю. З словаў мастака, на радзіме празь дзяржаўную сыстэму ён адчуваў, што знаходзіцца дзесьці ня там. Вакол быў фонавы страх і пастаяннае пачуцьцё дыскамфорту. Пасьля жніўня 2020 году Дзьмітры Каштальян зьехаў у Польшчу, дзе жыве і зараз.

«Думаю, я ўжо не вярнуся ў Беларусь жыць на стала, — кажа Дзьмітры. — Для мяне гэта хутчэй закрытая старонка жыцьця. Я ўжо жыву тут».

«Да беларусаў у мяне заўсёды дадатковая ляяльнасьць»

Дзьмітры кажа, што ня можа раскрываць памер сваіх ганарараў. Яны бываюць вельмі рознымі, залежаць ад замовы і выданьня, якое яе робіць. Кожны раз бывае па-рознаму. Часам беларус выконвае працу не таму, што за яе добра плацяць, а кіруецца меркаваньнямі прэстыжнасьцю або сваёй зацікаўленасьцю заданьнем. Прыбыткі ад ілюстраваньня і творчасьці Дзьмітры не называе стабільнымі, але яны дазваляюць яму займацца толькі творчасьцю і мастацтвам. Неабходнасьці працаваць недзе яшчэ ў яго няма.

«Праблем праз тое, што ў мяне беларускі пашпарт, не ўзьнікае, — кажа мастак. — У прынцыпе нікога не цікавіць, адкуль я і хто я. Ні ў які бок гэта не ўплывае. Але вядомых беларускіх дызайнэраў ня так шмат у сьвеце. Асабліва тут, у нашым рэгіёне, ім складаней. Ведаю, што ёсьць такія, хто жыве шмат гадоў у ЗША і дасягнуў там вядомасьці і посьпеху. Яны маюць больш магчымасьцяў. Але ня так шмат беларускіх імёнаў».

Дзьмітры дадае, што беларусам няпроста бывае прабіцца з сваёй творчасьцю і ўласным стылем. Над гэтым трэба шмат працаваць на доўгай дыстанцыі, якую неабходна вытрымаць і не памерці падчас гэтага з голаду.

Нагледзячы на пераезд і зацікаўленасьць у супрацы зь міжнароднымі выданьнямі і замоўцамі, Дзьмітры кажа, што мог бы папрацаваць і зь беларускімі тэмамі.

«Я заўсёды адкрыты, мне цікава, — кажа мастак. — Пытаньне, наколькі я буду пасаваць сваім стылем, наколькі гэта будзе мая тэматыка. Але я заўсёды адкрыты да беларускіх праектаў таксама. Да беларусаў у мяне заўсёды ёсьць дадатковая цікавасьць, ляяльнасьць. Я ж сам зь Беларусі. Я ведаю, наколькі беларусам цяжка быць запатрабаванымі».

Дзьмітры кажа, што плянуе надалей займацца мастацтвам. Зараз ён нават больш заняты творчасьцю на палатне, чым рыхтаваньнем ілюстрацыяў. Зьбіраецца папрацаваць у маштабных праектах, заняцца скульптурай, ствараць аб’ёмныя аб’екты.

«Я ня бачу, каб для нашай індустрыі ішла пагроза з боку штучнага інтэлекту, — гаворыць Дзьмітры. — Для таго, чым займаюся я асабіста, яе няма. ШІ дапаможа спрасьціць нейкія працэсы для мастакоў. Часткова, вядома, ён забярэ працу ў больш уніфікаваных ілюстратараў, якія робяць штосьці больш простае, без яскрава выяўленага аўтарскага стылю. У гэтым сэгмэнце — магчыма. Але для тых, хто робіць нешта ўнікальнае, праблем не будзе. Людзі — сацыяльныя істоты. Яны любяць нешта такое, што было створана таксама чалавекам. Я бачу толькі магчымасьці. Стараюся бачыць. ШІ будзе ўплываць на ўвесь сьвет, але я мысьлю пазытыўна».