На гэтыя пытаньні Юрыя Дракахруста адказваюць кіраўнік «Беларускай ініцыятывы» Chatham House Рыгор Астапеня і старшая супрацоўніца вашынгтонскага Center for Strategic and International Studies Марыя Сьнегавая.
Сьцісла
Сьнегавая:
- Ідэя, што ў аўтарытарных краінах нельга праводзіць адэкватныя апытаньні, памылковая.
- Многія крытыкі знаходзяцца ў своеасаблівай лібэральнай «бурбалцы» і праецыруюць ўяўленьні гэтай «бурбалкі» на ўсё грамадзтва.
- Калі б вайна была непапулярнай у расейскім грамадзтве, як, скажам, вайна ў Чачэніі ў сярэдзіне 90-х, то яе давялося б спыніць.
- Канфармісты будуць заўсёды за Пуціна і з Пуціным. Працягне ён вайну — добра. Спыніць — таксама добра.
Астапеня:
- Калі б палітыку Лукашэнкі ва ўсіх яе праявах беларусы ў апытаньнях падтрымлівалі пераважнай большасьцю, можна было б пагадзіцца з тлумачэньнем: таму што баяцца. Але гэтага проста няма.
- Хаваць сваю пазыцыю і адмаўляцца адказваць пры апытаньнях больш схільныя людзі з нэўтральнай ці нявызначанай пазыцыяй.
- Сярод беларусаў тых, хто жадае, каб беларуская армія ваявала супраць Украіны — ад 3% у онлайн-апытаньнях да 10% у тэлефонных.
- І ў аўтарытарных дзяржавах улада ня можа заўсёды дзейнічаць насуперак меркаваньню большасьці.
- Прыкладна 20% гарадзкіх беларусаў хацелі перамогі Расеі, крыху менш — перамогі Ўкраіны. Але пераважная большасьць была за неадкладнае спыненьне вайны на лініі судакрананьня войскаў.
— Марыя, у канцы мінулага года вы прадставілі даклад цэнтра «Атлянтычная Рада» аб стаўленьні расейцаў да вайны ва Ўкраіне «Неахвотны кансэнсус: Вайна і грамадзкая думка ў Расеі». Асноўная выснова дакладу: падтрымка вайны Расеі супраць Украіны сярод расейскага грамадзтва застаецца стабільна высокай на ўзроўні 60–70%, хаця многія расейцы выказваюць нязгоду з заяўленымі Пуціным мэтамі вайны.
Даклад выклікаў гарачую дыскусію. Адно з асноўных пярэчаньняў, выказанае ў вобразнай, утрыраванай форме — «Што можа паказаць апытаньне ў ГУЛАГу?». Грамадзтва запалоханае, зацкаванае, людзей саджаюць у турму за слова «вайна». Што адлюстроўваюць дадзеныя падобных апытаньняў, акрамя страху?
Сьнегавая: Расейскі рэжым усё ж не таталітарны, а аўтарытарны, які робіцца ўсё больш жорсткім. Сярод дасьледчыкаў няма кансэнсусу наконт таго, што ў аўтарытарных рэжымах нельга праводзіць апытаньні. Апытаньні праводзяцца нават у такіх краінах, як Іран і Кітай. Яны дастаткова аўтарытарныя, і там таксама могуць быць наступствы за тое, што вы кажаце. Ідэя, што ў аўтарытарных краінах нельга праводзіць адэкватныя апытаньні, проста памылковая. Грамадзкая думка ў аўтарытарных краінах канструюецца інакш, чым у дэмакратычных. Але яна там ёсьць і яе можна вымераць.
Я ў сваім дакладзе прыводжу дадзеныя мноства розных дасьледаваньняў, якія праводзіліся ў Расеі з пачатку вайны. Многія дасьледчыкі выкарыстоўвалі адмысловыя мэтодыкі, каб вымераць скажэньне меркаваньня рэспандэнтаў пад уплывам страху. Некаторыя з гэтых мэтодык паказваюць, што скажэньняў наагул няма, іншыя — што ёсьць скажэньні парадку 10 адсоткавых пунктаў. Ёсьць людзі, для якіх рэпрэсіі маюць важкае значэньне і яны карэктуюць свае адказы пад узьдзеяньнем страху. Але ў рэальнасьці такіх людзей вельмі няшмат. Для большасьці расейцаў гэтай тэмы проста не існуе.
Многія крытыкі знаходзяцца ў своеасаблівай лібэральнай «бурбалцы» і яны праецыруюць ўяўленьні гэтай «бурбалкі» на ўсё грамадзтва. А ўсё грамадзтва не такое, яго куды больш непакоіць стан эканомікі, а не рэпрэсіі. З Расеі з пачатку вайны зьехалі прыкладна 650 тысяч чалавек. Але для краіны з насельніцтвам амаль 150 мільёнаў чалавек гэта няшмат. І іх адʼезд ня моцна паўплываў на погляды грамадзтва ў цэлым.
— Рыгор, такія ж папрокі, як наконт дакладу Марыі, вы чуеце наконт апытаньняў «Беларускай ініцыятывы» Chatham House. «Якія могуць быць апытаньні ў ГУЛАГу?» Якія ў вас ёсьць аргумэнты за тое, што апытаньні ў Беларусі ўсё ж адлюстроўваюць рэальнасьць, няхай і з пэўным скажэньнем?
Астапеня: Калі б вынікі апытаньняў у Беларусі былі толькі адлюстраваньнем страху, то ўсе адказы мусілі б быць у рэчышчы генэральнай лініі Аляксандра Лукашэнкі. Але чамусьці мы бачылі ў апытаньнях у 2020 годзе перамогу Сьвятланы Ціханоўскай. Тады таксама былі рэпрэсіі, людзей забівалі на вуліцах, катавалі ў турмах і міліцэйскіх пастарунках. Але тады большасьць не баялася казаць у апытаньнях, што прагаласавала за Ціханоўскую. І значна пазьней (нават да цяперашняга часу) беларусы ў апытаньнях выказваюцца большасьцю супраць разьмяшчэньня ў краіне расейскай ядзернай зброі. Лукашэнка гэтае разьмяшчэньне падтрымлівае, а людзі ў апытаньнях — не. Няма і большасьці ў пытаньні падтрымкі дзеяньняў Расеі ў вайне. Лукашэнка гэта падтрымлівае, а большасьць у апытаньнях — не.
Калі б палітыку Лукашэнкі ва ўсіх яе праявах беларусы ў апытаньнях падтрымлівалі пераважнай большасьцю, можна было б пагадзіцца з тлумачэньнем: таму што баяцца. Але гэтага проста няма.
Дасьледаваньні праводзяцца ў Беларусі па-рознаму: гэта і тэлефонныя апытаньні, і онлайн-апытаньні, і глыбінныя інтэрвію. І іх вынікі паміж сабой стасуюцца, яны кансыстэнтныя. Фактар страху, без сумневу, прысутнічае, і яго з дапамогай адмысловых мэтадаў можна вымераць. Яго вымяраюць і сацыёлагі ў Расеі, пра што казала Марыя, і мы вымяраем. І памеры ўзьдзеяньня гэтага фактару прыкладна супастаўныя ў апытаньнях у Беларусі і Расеі.
— Паводле беларускіх апытаньняў, супраць удзелу беларускай арміі ў вайне — 85-95%. Можа, і ў Расеі таксама большасьць супраць вайны, проста баіцца больш за беларусаў?
Астапеня: Я не вялікі спэцыяліст у Расеі, але калі параўноўваць жорсткасьць аўтарытарных рэжымаў у Беларусі і Расеі, то ўзровень страху ў РФ павінен быць ніжэйшым. У Беларусі палітвязьняў больш, чым у Расеі, пры тым, што насельніцтва ў РФ большае ў 15 разоў. Абмежаваньні адносна СМІ ў Расеі ўсё ж менш жорсткія, чым у Беларусі. Так што прычына адрозьненьня расейскіх адказаў на пытаньне аб адносінах да вайны ад беларускіх — дакладна ня ў тым, што ў Расеі страх большы, чым у Беларусі.
Сьнегавая: Страх людзей — ён жа павінен неяк праяўляцца. Павінен быць рэзкі рост адмоў ад адказаў, нежаданьня адказваць. Але гэты паказчык у розных апытальных камандаў у Расеі ня вельмі зьмяніўся за тры апошнія гады ў параўнаньні з тым, што было да пачатку вайны. Частка рэспандэнтаў адмаўляецца падчас правядзеньня апытаньня, перапыняючы яго, калі не жадаюць далей адказваць. Але былі адмысловыя дасьледаваньні меркаваньняў такіх людзей.
Насамрэч у іх няма дакладных поглядаў, яны ня вельмі цікавяцца палітыкай і проста ўзнаўляюць пуцінскія наратывы. Якраз апазыцыйна настроеныя рэспандэнты вельмі часта хочуць адказваць і даюць пэўныя адказы. Для іх апытаньні аказваюцца своеасаблівай тэрапіяй. Нікому не раскажаш, што ты думаеш, нікому гэта не цікава, а сацыёлагі вось цікавяцца, пытаюцца.
Яшчэ адзін, ускосны паказьнік таго, што справа ня толькі і ня столькі ў страху — гэта паводзіны расейскай эміграцыі. Дапусьцім, што ўнутры краіны людзі баяцца выказаць антываенныя погляды. Але пару месяцаў таму ў Бэрліне расейская апазыцыя правяла антываенны марш. Удзельнічалі ад 2 да 5 тысяч чалавек. А расейцаў у Нямеччыне — сотні тысяч.
— Рыгор, наконт вашых апытаньняў адзначалася, што ў вас высокая доля адмоваў ад адказу. І таму вынік не прадстаўляе думак тых, хто адмаўляецца адказваць. Я памятаю, у вас было адмысловае дасьледаваньне ўсякімі хітрымі спосабамі меркаваньняў тых, хто адмаўляецца адказваць. І што ў вас атрымлівалася?
Астапеня: Мы сапраўды дасьледавалі меркаваньні такіх людзей. Але і гэтыя дасьледаваньні, і глыбінныя інтэрвію паказалі, што пытаньне пра стаўленьне да вайны ў Беларусі ня самае палітызаванае, ня самае вострае. Калі вы пытаецеся людзей пра стаўленьне да Лукашэнкі, да пратэстаў, там фактар страху вялікі. А наконт вайны стаўленьне многіх: «А мы тут пры чым?»
Розныя віды дасьледаваньняў паказалі, што больш ахвотна і сумленна адказваюць на пытаньні сацыёлагаў людзі з выяўленай палітычнай пазыцыяй — гэта значыць, як прыхільнікі рэжыму, так і яго праціўнікі. А хаваць сваю пазыцыю і адмаўляцца адказваць больш схільныя людзі з нэўтральнай ці нявызначанай пазыцыяй. Яны ня толькі сацыёлагам, але і самім сабе часам ня могуць адказаць, што ж яны думаюць у тых ці іншых пытаньнях.
Мы рабілі пераразьлік нашых дадзеных з улікам розных спосабаў ацэнкі меркаваньняў тых, хто адмаўляецца ад адказу. І ў нас атрымлівалася, што колькасьць праўкраінскіх адказаў можа быць недаацэненая ад 3 да 16 працэнтных пунктаў. 16 працэнтных пунктаў — гэта максымум скажэньня. Але нават і такое скажэньне не мяняе карціну кардынальна.
Мы ўжо правялі 20 хваляў дасьледаваньняў, апытаньні робім онлайн. У онлайн-апытаньнях рэспандэнты старэйшага ўзросту аказваюцца прыкметна больш лібэральнымі, чым у грамадзтве ў цэлым. Сярод людзей старэйшага ўзросту доля тых, хто не карыстаецца інтэрнэтам, не такая і малая. Аб гэтым скажэньні я заўсёды згадваю ў справаздачах аб апытаньнях. Але за гэтае скажэньне на карысьць больш лібэральных ацэнак нас ніхто не папракае. Але заўсёды гучаць папрокі: а як жа фактар страху, усе ж баяцца.
— Марыя, некаторыя кажуць: «Калі Сьнегавая мае рацыю, то гэта не вайна Пуціна, гэта вайна расейцаў». Гэта і сапраўды вайна расейцаў?
Сьнегавая: Вядома ж, гэта, на жаль, вайна расейцаў. У мяне ёсьць разуменьне калектыўнай адказнасьці. Яна і на мне, як на расейцы, чалавеку з расейскім пашпартам. Я б пагадзілася з крытыкамі, калі б рэакцыя расейскага грамадзтва пасьля лютага 2022 году была зусім унікальнай. Але праблема ў тым, што расейскае грамадзтва рэагуе на войны, распачатыя пуцінскім рэжымам, зусім аднолькава. Пуцін як мінімум пяць войнаў пачаў, калі лічыць асобна вайну 2014-га і асобна — 2022 году. І кожны раз мы бачым адну і тую ж гісторыю: грамадзтва спачатку ў шоку, а празь некаторы час гаворыць: «Ну так, правільна, так і трэба было».
— І з нагоды вайны ў Сырыі? Ці толькі адносна войнаў супраць былых «братоў» па СССР?
Сьнегавая: Сырыйская вайна таксама мела высокую падтрымку. Прычым да пачатку ўводу войскаў у Сырыю, яшчэ ў верасьні 2015 году, паводле апытаньняў «Левада-цэнтру», 70% апытаных былі супраць такой ідэі з аргумэнтацыяй, што нам не патрэбны новы Афганістан. А ў кастрычніку 2015 году, калі вайна пачалася, 72% рэспандэнтаў ужо яе падтрымлівалі. Чаму? Бо тэлевізія пачала масіраваную прапагандысцкую кампанію. І яна перасунула ў бок падтрымкі гэтай вайны групы тых, хто вагаецца, хто падтрымлівае фактычна ўсё, што Пуцін робіць.
Насамрэч за вайну, за агрэсіўную замежную палітыку ў расейскім грамадзтве заўсёды ад 20% да 30% з матывацыяй: трэба вялікую краіну вярнуць, Сталіна на вас няма, давайце ўсіх вакол пазаваёўваем. Але ў звычайным стане, калі Пуцін вайны не вядзе, прыкладна 40% — зь ім. Бо яны заўсёды зь ім. І большую частку часу яны дастаткова міралюбіва настроеныя. Але калі Пуцін пачынае вайну, яны застаюцца зь ім і на вайне. Яны падтрымліваюць усё, што робіць улада. Без асаблівага энтузіязму, паводле розных меркаваньняў, але яны заўсёды з уладай.
І рост рэйтынгу Пуціна пасьля пачатку любой вайны — ён не за кошт канфармістаў, а за кошт праваенных «ястрабаў». З матывацыяй: «Ну нарэшце ён зразумеў, што трэба ўсім паказаць „кузькину мать“». Калі вайны няма, ён для іх занадта млявы. Расейскае грамадзтва пяты раз дае Пуціну зялёнае сьвятло на войны. Гэта значыць, не супраціўляецца, а наадварот, кажа: «Ну, правільна, мужык, так і трэба».
На гэтай вайне Расея ўжо страціла каля 700 тысяч забітымі і параненымі. Як жа можна казаць, што гэта адзін Пуцін вядзе вайну? Яна ўжо ідзе 3 гады, грамадзтва прыняло яе, эліты адаптаваліся. Зьявілася велізарная колькасьць атрымальнікаў розных даброт, якія прыносіць вайна. Ужо даўно зразумела, што не ў адным Пуціну тут справа.
— У Беларусі расейская прапаганда распаўсюджваецца зусім свабодна, многія яе спажываюць. Беларуская дзяржаўная прапаганда шмат у чым паўтарае наратывы расейскай. А поўнага растварэньня грамадзтва ў гэтых наратывах няма. 85-90% беларусаў супраць уцягваньня беларускай арміі ў вайну. Вы, Рыгор, ужо згадалі, што толькі меншасьць падтрымлівае дзеяньні расейскага войска ва Ўкраіне. Праваенныя наратывы падзяляюць нават ня ўсе прыхільнікі Лукашэнкі і сымпатызанты Расеі як такой. Чаму?
Астапеня: Сымпатыі да Расеі, і праўда, маюць вельмі многія беларусы. Але пры гэтым ва ўспрыманьні многіх Расея вядзе сваю вайну, а мы ў ёй удзельнічаць катэгарычна не жадаем. Тых, хто жадае — ад 3% у онлайн-апытаньнях да 10% у тэлефонных. Гэта вельмі няшмат. Сярод тых, хто глядзіць тэлевізар (расейскі ў тым ліку) прыхільнікаў такіх поглядаў больш, але ўсё роўна вельмі мала. Па-мойму, самае галоўнае тлумачэньне — гэтае адчуваньне, што мы асобны народ і таму не павінныя паміраць за чужую справу.
— Але ж у тых жа апытаньнях многія падзяляюць тэзу, што «беларусы, расейцы і ўкраінцы — адзін народ», многія кажуць, што беларусы нічым не адрозьніваюцца ад расейцаў. Дык калі расейцы вядуць сваю вайну, то чаму ў ёй не павінны ўдзельнічаць нібыта нічым не адрозныя ад іх беларусы?
Астапеня: Мы ў глыбінных інтэрвію прасілі выбраць варыянт: беларусы, расейцы і ўкраінцы — гэта адзін народ ці беларусы зьяўляюцца асобнай нацыяй? Мабыць, самы цікавы адказ даў адзін рэспандэнт: «Насамрэч гэта не ўзаемавыключальныя рэчы».
Сьнегавая: На мой погляд, справа ў тым, што ў многіх расейцаў моцны постімпэрскі сындром. Ёсьць нядаўнія дасьледаваньні, зробленыя на падставе інтэрвію расейскіх салдатаў, якія трапілі ў палон ва Ўкраіне. І па іх выразна відаць мара аб аб’яднаньні «падзеленага народу». «Якую краіну развалілі» і жаданьне яе аднавіць у многіх было матывам пайсьці ваяваць. Тут справа ня толькі ў прапагандзе, якая, безумоўна, уплывае. Але ёсьць і масавая сьвядомасьць, у якой прысутнічае гэты постімпэрскі рэсэнтымэнт, наратыў аб вялікай краіне, у якой расейскі этнас быў «старэйшым братам» і якую развалілі ворагі.
У апытаньнях ніводзін з рацыянальных аргумэнтаў, якія прыводзіць Крэмль для тлумачэньня, навошта трэба ваяваць, не набірае 50% сярод рэспандэнтаў. А вось гэты — «якую краіну развалілі, зьбярэм яе» — вельмі папулярны. «Пагроза NATO», «фашысты ва Ўкраіне» — гэта само па сабе ня вельмі дзейнічае. Дзейнічае толькі ў спалучэньні, на базе рэсентымэнту — «зьбярэм назад разваленую краіну». Я думаю, што ў Беларусі гэтага рэсентымэнту менш, таму што больш разьвітая нацыянальная самасьвядомасьць, жаданьне, каб Беларусь існавала як асобная сувэрэнная нацыя.
Праблема Расеі ў тым, што ў ёй не сфармавалася нацыянальная самасьвядомасьць. Што такое быць расейцам? Толкам ніхто ня можа сказаць, акрамя таго, што мы былі вялікія і трэба аднавіць вялікую краіну. Вайна — гэта спроба не даваць адказу на гэтае пытаньне, а проста вяртацца назад. Пакуль расейцы не разьбяруцца з гэтым, баюся, што ў спакоі суседнія краіны яны не пакінуць.
— Марыя высока ацаніла нацыянальную самасьвядомасьць беларусаў. А як вы яе ацэньваеце, Рыгор?
Астапеня: Пэўны кансэнсус наконт таго, што мы хочам жыць самастойна, ёсьць. Аднак усё няпроста, ёсьць балючы геапалітычны падзел паміж прыхільнікамі заходняга і ўсходняга вэктараў разьвіцьця. Ён захоўваецца, і ня вельмі зразумела, як грамадзтва будзе існаваць, калі беларусы так па-рознаму бачаць шлях сваёй краіны. І калі няма палітычных інструмэнтаў для таго, каб неяк узгадніць гэтыя розныя бачаньні.
— У якой ступені грамадзкія настроі ўплываюць на рашэньні аўтарытарнай улады? Беларускае войска не ваюе, таму што гэтага не жадаюць беларусы?
Астапеня: Грамадзкая думка ўплывае на ўладу нават у аўтарытарных краінах. І ў іх улада ня можа заўсёды дзейнічаць насуперак меркаваньню большасьці, яна павінна выконваць нейкі сацыяльны кантракт. Але калі вельмі хочацца, то яго можна і парушаць. Вось беларусы былі супраць разьмяшчэньня ў іх краіне ядзернай зброі. Але разьмясьцілі — і праехалі, забылася, жывём далей. Ці можна прыгадаць пратэсты 2020 году. Або стаўленьне да сьмяротнага пакараньня. У Беларусі ў адносінах да яго грамадзтва падзеленае прыкладна напалову. Такі паказчык праціўнікаў сьмяротнага пакараньня — даволі высокі, цалкам сярэднеэўрапейскі. Ці ўплывае гэта на пазыцыю ўлады ў гэтым пытаньні? Не, ня вельмі. І грамадзтва неяк жыве з гэтым.
— Марыя, а Пуцін працягвае вайну таму, што яго ў гэтым падтрымліваюць расейцы? Ці таму, што ён сам лічыць, што яе трэба працягваць? І думка расейцаў для яго ўвогуле абыякавая?
Сьнегавая: У сярэднім, паводле апытаньняў, вайну падтрымліваюць прыкладна 70% расейцаў. Было б такіх усяго 30%, а 70% былі б супраць, думаю, што Пуціну было б істотна цяжэй ваяваць. Як мінімум ён бы ня змог рэкрутаваць цяперашнюю колькасьць салдатаў. Я думаю, што вялікага патоку беларусаў, гатовых служыць у расейскім войску, няма таму, што гэтая вайна ў Беларусі непапулярная. На фронце гіне да 30 тысяч расейскіх салдат кожны месяц. Расейскія ўлады рэкрутуюць вайскоўцаў у іншых краінах вельмі актыўна.
Але ў адносінах да беларусаў ёсьць, мяркуючы па ўсім, негалосны пакт паміж Лукашэнкам і Пуціным, і згодна зь ім гэтага не адбываецца. Аднак прычына, мяркую, у тым, што вайна ў Беларусі непапулярная. А вось у Расеі, на жаль, сытуацыя іншая. Так, за службу шмат плацяць. У 2025 годзе выплаты яшчэ больш павысілі. Але акрамя грошай, ёсьць і элэменты масавай сьвядомасьці, на якія дастаткова камфортна кладзецца ўяўленьне аб тым, што Расеі неабходна браць пад кантроль суседнія краіны.
Сваю ролю адыгрывае і прапаганда. Але думаю, калі б прапаганда агітавала, скажам, за зьніжэньне сацыяльных выплат, то людзі наўрад ці падтрымалі б гэта, колькі ні прапагандуй. А ў пытаньні вайны прапаганда кладзецца на гістарычны досьвед, на палітычную культуру, якая гэтаму, на жаль, спрыяе.
Калі б вайна была непапулярнай, як, скажам, вайна ў Чачэніі ў сярэдзіне 90-х, то яе давялося б спыніць. Дарэчы, адміністрацыя Пуціна проста апантаная апытаньнямі, яны вельмі ўважліва сочаць за дынамікай паказчыкаў у розных дасьледаваньнях. Увесь час тэстуюць папулярнасьць сваіх прапановаў сярод расейцаў. Так што грамадзкая думка адыгрывае істотную ролю ў прыняцьці крамлёўскіх рашэньняў. Ад волі расейцаў залежыць, зразумела, далёка ня ўсё. Але ісьці супраць гэтай волі рэжыму было б, думаю, дастаткова складана.
— Нядаўна адбылася тэлефонная размова прэзыдэнтаў ЗША і Расеі Дональда Трампа і Ўладзіміра Пуціна. У Саудаўскай Арабіі адбыліся перамовы дэлегацыяў Злучаных Штатах і РФ. Цяжка сьцьвярджаць, што мір будзе дасягнуты хутка і што будзе дасягнуты ўвогуле. Ну, а калі ўсё ж будзе заключаны ў агляднай будучыні — якой будзе рэакцыя на яго беларусаў? І ці будзе яна залежаць ад умоваў, на якіх ён будзе заключаны?
Астапеня: Мы задавалі такое пытаньне рэспандэнтам года паўтара таму — якога міру ва Ўкраіне яны хацелі б. Прыкладна 20% хацелі перамогі Расеі, крыху менш — перамогі Ўкраіны. Але пераважная большасьць была за неадкладнае спыненьне вайны на лініі судакрананьня войскаў. Большасьць хацела, каб гэта хутчэй скончылася. У гэтай большасьці была моцная стома ад гэтай вайны і адчуваньне тупіку.
— Марыя, а расейцы былі б рады міру? І якія расейцы — якому міру?
Сьнегавая: «Ястрабы», думаю, не былі б рады. Яны палічылі б, што Расея недаваявала, яны былі б ня супраць, каб Расея і на краіны NATO замахнулася. А канфармісты — яны будуць заўсёды за Пуціна, з Пуціным. Працягне ён вайну — добра. Спыніць — таксама добра. І зараз гэта відаць у апытаньнях. У іх пытаюцца: «Заўтра Пуцін спыняе вайну. Вы за?» 60% — за. А калі заўтра Пуцін вырашае, што яшчэ ня час спыніць вайну? І тут 60% за.
Пасьлядоўных праціўнікаў вайны — каля 20%. Большая іх частка — маладыя жыхары вялікіх гарадоў. Меншая — людзі зь нізкімі даходамі, якія лічаць, што ўлады павінны выдаткоўваць грошы не на вайну, а на нешта больш карыснае.
За апошні час у Расеі вырасла колькасьць тых, хто выступае за спыненьне вайны: у апытаньнях «Левада-цэнтру» такіх ужо каля 60%. Адзін з матываў — гэта стома, пра якую казаў Рыгор у адносінах да беларусаў. Але многія расейцы, якія за спыненьне вайны, не за мір любой цаной, а за мір пры ўмове ўтрыманьня заваяваных тэрыторый. Яны падтрымліваюць тое, што Расея робіць, і лічаць, што гэтыя акупаваныя тэрыторыі — іх заслужаная здабыча. А ў астатнім ёсьць жаданьне забыцца і вярнуцца да нармальнага жыцьця.
Падобныя настроі былі і ў 2014–2015 гадах — пасварыліся з Захадам крыху, варта памірыцца і вярнуцца да нармальных адносінаў. З захаваньнем заваяваных тэрыторый. Падкрэсьлю: я кажу ня толькі і нават ня столькі пра тых, хто прынцыпова супраць гэтай вайны. Я пра тых, хто падтрымлівае вайну, але ўжо стаміўся ад яе. Вялікіх дасягненьняў на полі бою ў Расеі няма. Яна прасоўваецца наперад вельмі павольна і коштам вялізных страт. Не зусім зразумела, навошта вялікай частцы расейскага грамадзтва гэтыя тэрыторыі. Мы бачылі карцінкі гэтага «русского мира», там жа ўсё зьнішчана. Але, тым ня менш, многія жадаюць пакінуць гэта сабе, але вайну спыніць і забыць.
Новая адміністрацыя ЗША прапануе Пуціну шмат з таго, чаго ён першапачаткова хацеў — гаворыцца, што Ўкраіна ня будзе ў NATO, што некаторыя тэрытарыяльныя набыткі за Расеяй застануцца, што ва Ўкраіне пройдуць выбары. Калі Расеі гэта ўсё даюць, то чаму б і не ўзяць? Гэтаму ўсяму многія будуць рады, бо менавіта пра гэта столькі часу марылі.
Аднак сярод аналітычнай супольнасьці няма ніякай упэўненасьці, што будуць пасьпяховыя дамоўленасьці. Бо ўсё ж ёсьць стратэгічныя інтарэсы ЗША ва Ўкраіне, і Пуціна будзе няпроста пераканаць улічыць хаця б частку зь іх. Мы да гэтага часу ня ведаем, якія ў прынцыпе магчымыя гарантыі бясьпекі для Ўкраіны. Калі гэта не ўступленьне ў NATO (чаго, як мы разумеем, ня будзе), то ў рэальнасьці няма ніякіх гарантыяў, што Пуцін праз некаторы час, сабраўшы грошай і перабудаваўшы сваю вайсковую прамысловасьць, не распачне чарговую атаку на Ўкраіну.
— А тыя ў Расеі, хто быў і застаецца супраць вайны — яны будуць рады любому міру? Ці пра некаторыя варыянты міру могуць сказаць: «Захад здрадзіў Украіне, прадаў крамлёўскаму кáту, здрадзіў і нам». Ці ўсё ж будуць рады таму, што перастануць забіваць украінцаў і расейцаў?
Сьнегавая: Хутчэй другое. Пасьлядоўныя праціўнікі вайны ў Расеі ў вельмі цяжкім псыхалягічным становішчы — нездарэмна ў Расеі рэзка вырас продаж антыдэпрэсантаў. Гэтыя людзі трапілі ў жорны: з аднаго боку — праваенная большасьць расейскай грамадзкай думкі, з другога — грамадзкая думка Ўкраіны і значнай часткі Захаду. Пазыцыю гэтай меншасьці у значнай ступені прадстаўляюць Кацярына Дунцова, якая спрабавала выбірацца на выбарах прэзыдэнта летась, і Леў Шлосбэрг. Іх пазыцыя: давайце як мага хутчэй скончым гэту жахлівую вайну.
Форум