Лінкі ўнівэрсальнага доступу

Тытан сучаснага беларускага Адраджэньня, чалавек-энцыкляпэдыя. Вядомыя беларусы пра Адама Мальдзіса


Адам Мальдзіс
Адам Мальдзіс

3 студзеня ва ўзросьце 89 гадоў памёр гісторык беларускай літаратуры Адам Мальдзіс.

Адам Мальдзіс — доктар філялягічных навук, аўтар унікальных дасьледаваньняў у галіне гісторыі беларускай літаратуры. У 1962–1991 гадах працаваў у Інстытуце літаратуры АН БССР. Быў стваральнікам і дырэктарам Нацыянальнага навукова-асьветнага цэнтру імя Францішка Скарыны.

Разьвітаньне адбудзецца ў сераду 5 студзеня ў касьцёле Сьв. Сымона і Алены. Імша пачнецца а 11-й гадзіне. Пахаваньне пройдзе на могілках вёскі Задворнікі Астравецкага раёну ў той жа дзень.

Вядомыя беларусы выказваюць словы смутку і памяці ў сацыяльных сетках.

Паэтка Анатаніна Хатэнка піша ў фэйсбуку:

«Сумна. Быццам глеба пахіснулася. І ня першы раз за апошнія два гады. Быццам неба звузела. Неба нашай вечнасьці. Няхай сьцеле Бог бел-чырвона-белы Шлях у сьвет, сьвятлейшы за наш, нястомнаму адкрывальніку Беларусі неўміручай Адаму Мальдзісу. Дзякую лёсу, што ведала гэтага чалавека».

Намесьнік дырэктара Нацыянальнай бібліятэкі Алесь Суша піша:

«Ён быў адным з апошніх сапраўдных тытанаў у айчыннай гуманітарыстыцы. Чалавек-акадэмія, чалавек-інстытут, «камень», тытан сучаснага беларускага Адраджэньня... Стваральнік і кіраўнік Скарынаўскага цэнтру, камісіі «Вяртаньне», Міжнароднай асацыяцыі беларусістаў...

Ён быў цэнтрыстам, „сваім“ для правых і левых, усходнікаў і заходнікаў, беларусаў і літоўцаў (нарадзіўся на этнічным памежжы), ён пісаў і для „СБ“, і для СМІ супрацьлеглай арыентацыі... — імкнуўся да міру і адзінства спаміж беларусаў. Быў ён чалавекам па-за часам, бо ён і знаўца XVIII–XIX стагодзьдзяў, і сябар Караткевіча, і зычлівы калега для мяне і многіх маіх аднагодак.

А якую ён пакінуў навуковую спадчыну! Вось толькі некалькі яго кніг: «Творчае пабрацімства: Беларуска-польскія літаратурныя ўзаемасувязі ў XIX ст.» (1966), «Падарожжа ў XIX ст.: З гісторыі беларускай літаратуры, мастацтва і культуры» (1969), «Традыцыі польскага Асьветніцтва ў беларускай літаратуры XIX ст.» (1972), «Таямніцы старажытных сховішчаў» (1974), «На скрыжаваньні славянскіх традыцый: літаратура Беларусі пераходнага пэрыяду: другая палавіна XVII – XVIII ст.» (1980), «Беларусь у люстэрку мэмуарнай літаратуры XVIII стагодзьдзя: нарысы быту і звычаяў» (1982), «Восень пасярод вясны: аповесьць, сатканая з гістарычных матэрыялаў і мясцовых паданьняў» (1984), «Зь літаратуразнаўчых вандраваньняў: Нарысы, эсэ, дзёньнікі» (1987), «Францыск Скарына як прыхільнік збліжэньня і ўзаемаразуменьня людзей і народаў» (1988), «Жыцьцё і ўзьнясеньне Уладзімера Караткевіча: партрэт пісьменьніка і чалавека» (1990), «І ажываюць спадчыны старонкі» (1994), «Як жылі продкі ў XVIII стагодзьдзі» (2001), «Выбранае» (2007), «Белорусские сокровища за рубежом» (2009), «Соотечественники» (2013)...

Ён фармаваў сьветапогляд беларусаў. Шмат у чым менавіта ён ствараў Беларусь, якою яна ёсьць».


Ацэнкай асобы Мальдзіса дзеліцца культуроляг, пісьменьнік Сяргей Харэўскі:

«Для мяне гэта быў ня проста даўні добры знаёмы, паважаны і шанаваны мною чалавек. Гэта была пэўная канстанта — ёсьць Мальдзіс, чалавек-энцыкляпэдыя Беларушчыны. Больш такіх людзей няма».

Вітаўт Кіпель, Анатоль Грыцкевіч, Валянцін Грыцкевіч, Адам Мальдзіс, Кангрэс беларусістаў, Менск, 1995
Вітаўт Кіпель, Анатоль Грыцкевіч, Валянцін Грыцкевіч, Адам Мальдзіс, Кангрэс беларусістаў, Менск, 1995

Паэт, літаратуразнаўца Міхась Скобла прыгадвае ў сваім фэйсбуку, як Адам Мальдзіс уратаваў архіў паэткі Ларысы Геніюш:

«Пахавалі паэтку 9 красавіка 1983 года, а ўжо 11 красавіка ў апусьцелай хаце Геніюшаў быў учынены — сіламі мясцовых уладаў — ператрус. Пратэсты Юркі Геніюша, які яшчэ не пасьпеў апрытомнець пасьля сьмерці маці, не спынілі старшыні пасялковага савету і яго памагатых, якіх прыслалі «дасьледаваць» архіў паэткі, каб знойдзеную там (абавязкова!) антысавеччыну тэрмінова даставіць куды трэба.

Юрка Геніюш у роспачы патэлефанаваў у Менск Адаму Мальдзісу — на той час супрацоўніку Інстытута літаратуры Акадэміі навук. Той зьвязаўся з Алесем Адамовічам, які сябраваў з сакратаром ЦК КПБ па ідэалёгіі Аляксандрам Кузьміным. Заручыўшыся яго падтрымкай, Адамовіч з Мальдзісам імгненна арганізавалі выратавальную экспэдыцыю ў Зэльву, дзе Адаму Восіпавічу давялося літаральна адваёўваць рукапісы паэткі ў местачковых «геніюшазнаўцаў». Тыя не сьпяшаліся пакідаць захопленую хату, тэлефанавалі райкамаўскаму начальству, тое зьвязвалася з Менскам... Нарэшце старшыня пассавета быў вымушаны патлумачыць сваім памочнікам: «Товарищ Мальдис — тоже исследователь, но с бóльшими, чем у нас, полномочиями».

Адам Мальдзіс і Ларыса Геніюш
Адам Мальдзіс і Ларыса Геніюш

Надвячоркам таго ж дня ад геніюшаўскага дома па вуліцы Савецкай у Зэльве ад’ехаў „РАФік“, пад завязку наладаваны пакаўнымі мяхамі.

...На слонімскай шашы сталічную экспэдыцыю як бы «выпадкова» спыніла ДАІ. Прымусіла зьехаць з дарогі ў лес, дзе людзі ў цывільным доўга распытвалі пра характар грузу, правяралі дакумэнты. Паспрабавалі зазірнуць у мяхі, але яны нечакана аказаліся апячатанымі. Старшы па званьні міліцыянт доўга круціў у руках прад’яўленае яму чырвонае пасьведчаньне з надпісам «Саюз пісьменьнікаў СССР», размаўляў зь кімсьці па рацыі. Нарэшце атрымаў каманду адпусьціць затрыманых.

Так быў уратаваны архіў Ларысы Геніюш, які яшчэ пры жыцьці паэткі не даваў сяму-таму спакою. Сем мяхоў з рукапісамі былі дастаўленыя ў Менск і здадзеныя ў Акадэмічную бібліятэку. Сёньня Геніюшаўскі фонд 31 — адзін з самых багатых пісьменьніцкіх архіваў у Беларусі. Праўда, доступ да яго зь нядаўняга часу абмежаваны, што вельмі засмучала Адама Восіпавіча».

Ігар Лосік Кацярына Андрэева Ірына Слаўнікава Марына Золатава Андрэй Кузьнечык
XS
SM
MD
LG