За месяц мастацкі фільм «Жоўты пясочак» рэжысэра Аляксея Туровіча набраў у YouTube больш за 1 мільён 800 тысяч праглядаў, і кожную гадзіну лічба працягвае расьці.
Гледачы пакінулі звыш 2 тысяч камэнтароў, а таксама больш за 4 тысячы падабаек і дызлайкаў. Чым выклікана такая ўвага да экранізацыі, якая атрымала неадназначныя ацэнкі ў крытыкаў?
Расейскія фільмы зь мільённымі бюджэтамі ня маюць такой аўдыторыі
Рэжысэр зьняў стужку на ўласныя сродкі паводле аднайменнага апавяданьня клясыка беларускай літаратуры Васіля Быкава. Абодва творы расказваюць пра сталінскія рэпрэсіі ў Беларусі, у прыватнасьці пра расстрэлы «ворагаў народу» ва ўрочышчы Курапаты пад Менскам.
«Перакананы, што да канца тыдня колькасьць праглядаў дасягне 2 мільёнаў, — кажа Свабодзе Аляксей Туровіч. — Хай гэта будзе адказам экс-кіраўніку БТ Давыдзьку, які казаў, што такое кіно „ніхто глядзець ня будзе“. Я больш скажу: нават камэрцыйныя расейскія фільмы зь велізарнымі бюджэтамі ня маюць такога глядацкага ахопу. Таму гэта сапраўдная народная стужка пра часы, якія не на шмат зьмяніліся за апошнія 80 гадоў — калі казаць пра сутнасьць рэжымаў і ў Беларусі, і ў Расеі. Людзей саджаюць, забіваюць, выкрадаюць».
На думку рэжысэра, тое, што «так актыўна глядзяць „Жоўты пясочак“, сьведчыць пра адно: народ стаміўся ад гвалту дыктатуры».
Аляксей Туровіч неаднаразова зьвяртаўся па матэрыяльную дапамогу і спрыяньне з рэквізытам да кіраўніцтва Міністэрства культуры, прэзыдэнцкай адміністрацыі, Нацыянальнай тэлерадыёкампаніі, кінастудыі «Беларусьфільм» — ніводзін з аргумэнтаў так і ня быў пачуты.
У выніку нічога не засталося, як укласьціся ўласнымі грашыма, а пасьля дадаткова ўзяць банкаўскі крэдыт. Да 80-х угодкаў «расстрэльнай ночы» леташняй восеньню фільм быў гатовы, нават удалося ўгаварыць дырэктара кінатэатру «Масква» Аляксандра Літвіновіча здаць у арэнду залю пад прэзэнтацыю.
Аднак на гэтым пракатнае жыцьцё карціны спынілася — кінатэатры ў Менску і іншых гарадах пужаліся ад аднаго згадваньня прозьвішча Быкава ў тытрах. Апроч некалькіх паказаў у Менскай вобласьці, астатнія рэгіёны палічылі супрацоўніцтва немэтазгодным.
Давялося пагаджацца на кабальныя ўмовы БТ, каб трапіць да гледача
Сёлета на пачатку лютага, літаральна за некалькі дзён да завяршэньня знаходжаньня на пасадзе старшыні Белтэлерадыёкампаніі Генадзя Давыдзькі, Аляксею Туровічу прапанавалі падпісаць дамову з генэральным прадусарскім цэнтрам БТ на выкарыстаньне фільму на ўмовах «выключнай ліцэнзіі» на каналах «Беларусь-3» ці «Беларусь 24». Тэрмін дзеяньня — 5 гадоў, пачынаючы ад 1 сакавіка. Грашовае ўзнагароджаньне аўтарскаму калектыву не прадугледжваецца. Рэжысэр кажа, што пагадзіўся на кабальныя ўмовы, паколькі іншых варыянтаў трапіць да тэлегледача папросту няма.
Ужо пасьля сваёй адстаўкі спадар Давыдзька ў інтэрвію Радыё Свабода сказаў, што «даў каманду, каб паказалі фільм» яшчэ ў канцы мінулага году.
«Павінен выйсьці, — запэўніў ён. — Фільм вельмі марудны, хоць з цудоўнай апэратарскай працай. Але з гледзішча рэжысуры ён вельмі сумны, зацягнуты. Я сказаў: пакажыце гэта кіно, каб проста супакоіліся. Бо людзі глядзець яго ня будуць. Гэта не мастацкае кіно, а проста акцыя. Васіля Быкава вельмі цяжка экранізаваць. І гэты фільм не атрымаўся. Каго там абвінавачваюць? Бальшавікі — ды халера зь імі, хто ж іх паважае? Ленін — супярэчлівая фігура, Сталін — зусім супярэчлівая фігура. І што пра іх казаць? Нам трэба сёньня жыць і будаваць сваю краіну».
Спробы рэжысэра высьветліць, калі стужка можа зьявіцца на беларускіх тэлеэкранах, скончылася бясплённа — кіраўнікі каналаў адказалі, што, згодна з дамовай, цягам пяці гадоў дакладна, аднак сёлета ў плянах яна ня значыцца.
Пасьля прызначэньня кіраўніком Белтэлерадыёкампаніі Івана Эйсманта рэжысэр здолеў трапіць да яго на прыём. Аўдыенцыя таксама нічога не праясьніла: новы старшыня сказаў, што ня можа нават прыблізна акрэсьліць тэрміны, у якія «Жоўты пясочак» трапіць у сетку тэлепраграм.
Жарсьці ў камэнтарах на YouTube: адны хваляць, іншыя вінавацяць у прадажнасьці
Не чакаючы сюрпрызаў ад дзяржавы, Аляксей Туровіч выклаў мастацкі фільм у шырокі доступ на YouTube. Фільм суправаджаецца подпісам: «Забаронены ў афіцыйным паказе на тэрыторыі Рэспублікі Беларусь». За мінулы месяц яго прагледзелі больш за 1 мільён 800 тысяч разоў, пракамэнтавалі звыш 2 тысяч разоў, у старонкі 6 тысяч падпісчыкаў.
У камэнтарах да кінафільму на YouTube жарсьці зашкальваюць: адны хваляць рэжысэра за сьмеласьць і ахвярнасьць, іншыя абвінавачваюць у прадажнасьці і ачарненьні савецкай гісторыі.
«Ну пішуць зайздросьнікі ўсялякую лухту, хоць адказаць стараюся кожнаму — паважліва, спакойна, незалежна ад таго, як чалавек да мяне ставіцца, — працягвае суразмоўца. — Чаму іх бярэ такая злосьць? Бо бачаць, што людзі глядзяць, а значыць, пачынаюць задумвацца, аналізаваць, параўноўваць. Я таксама стараюся патлумачыць апанэнтам, што паказаныя падзеі — абсалютная праўда, гэта пацьвярджаюць архівы. Увесь сьвет ужо ведае, што такое Курапаты, якія злачынствы там адбываліся. Апроч, можа, Расеі: сорамна сказаць, там ня ў курсе, хто такі Быкаў, празь фільм пачынаюць адукоўвацца».
Паводле рэжысэра, такая колькасьць праглядаў сьведчыць, што людзі «зьбянтэжаныя разуменьнем: няма праўды ў дыктатурах, якія ўсталяваліся ў Беларусі і Расеі».
«Гэта, дарэчы, адна з прычын, чаму рознае ў сваёй сутнасьці беларускае грамадзтва так прыхільна ставіцца да 100-годзьдзя абвяшчэньня незалежнасьці БНР, — канстатуе рэжысэр. — Хоць Лукашэнка напярэдадні і заявіў, што для яго гэта ніякае не сьвята, мы павінны быць кансалідаванымі і трымацца нашай свабоды. Калі будзем падзеленыя, усіх зьнішчаць паасобку. Я сам адседзеў ні за што, колькі гадоў ужо суджуся. Але пакуль ня будзе прававой дзяржавы, так званыя „слугі“ працягнуць выціраць аб нас брудныя ногі».
Аляксей Туровіч кажа, што папулярнасьць на YouTube пакуль не апраўдваецца матэрыяльна, хоць ён і даслаў заяўку на «манэтызацыю» выкладзенай стужкі. Толькі атрымаў адказ, што «варыянт заахвочваньня разглядаецца».
Як адзначыў рэжысэр, пэўная сума не зашкодзіла б, каб зрабіць беларускі дубляж «Жоўтага пясочку» — у арыгінале стужка расейскамоўная.
