Прэзыдэнт Турэччыны Рэджэп Эрдаган у экстраным тэлезвароце 20 ліпеня абвясьціў надзвычайнае становішча ў краіне на тры месяцы.
Падставай стала спроба ваеннага перавароту ў ноч на 16 ліпеня, тады ахвярамі супрацьстаяньня сталі некалькі сотняў чалавек, яшчэ больш атрымалі раненьні. Вынікам путчу сталі дзясяткі тысяч арыштаваных вайскоўцаў і дзяржаўных службоўцаў, многія пажыцьцёва адхіленыя ад выкананьня прафэсійных абавязкаў.
Эрдаган заявіў, што без ваганьняў ухваліць парлямэнцкую ініцыятыву аб аднаўленьні сьмяротнага пакараньня, нават калі гэта паставіць пад пагрозу намеры Турэччыны ўступіць у Эўразьвяз. У арганізацыі путчу турэцкі лідэр працягвае вінаваціць рэлігійнага дзеяча Фэтхулаха Гюлена, які больш за паўтара дзясятку гадоў жыве ў ЗША, а таксама патрабуе ад амэрыканскіх уладаў экстрадыцыі «злачынца» на радзіму.
Апошнія падзеі ў Турэччыне незалежныя экспэрты ўсё часьцей параўноўваюць з «паляваньнем на вядзьмарак» — надзвычайная сытуацыя стала нагодай расправіцца з сваімі апанэнтамі.
Як маштабныя рэпрэсіі ацэньваюць шараговыя жыхары гэтай краіны?
Свабода зьвязалася з 18-гадовым студэнтам Борам Мэрт Альпэрам. Родам ён з гораду Эрзынджан на ўсходзе Турэччыны, але трагічныя падзеі засьпеў у Стамбуле. Пасьля кровапралітнай ночы Бора пакінуў запіс на сваёй старонцы ў Фэйсбуку:
«Пасьля таго, як я пабачыў людзей, якія фанатычна крычэлі „Алагу акбар!“ на вуліцах, пасьля таго, як яны жорстка зьбівалі салдатаў, адразалі ім галовы і выкідвалі іх у Басфор, пасьля таго, як я чуў заклікі на малітву і адразу за імі лёзунгі „змагацца за дэмакратыю“, я больш не пачуваю сябе бясьпечна ў сваёй краіне як яе грамадзянін. А, магчыма, улічваючы сытуацыю, не адчуваю сябе бясьпечна і як мусульманін. Як я магу крытыкаваць Захад за ісламафобію, калі баюся мусульманаў ва ўласнай дзяржаве?»
Каб заставацца далей ад эпіцэнтру палітычных разборак, Бора Мэрт Альпэр ад’ехаў на адзін з курортаў у Бодрум. Тут мала што нагадвае пра драматычныя падзеі:
«На гэты момант я ў Бодруме, сытуацыя тут нармальная. Можа таму, што Бодрум — турыстычны горад і, наколькі я ведаю, тут не было ні салдатаў, ні танкаў. Але пасьля таго, як Эрдаган вывеў людзей на вуліцы, а 3-й раніцы зь мячэтаў таксама даносіліся заклікі падтрымаць уладу, усюды дудзелі ў ражкі і г.д. Многія баяліся выходзіць, але некаторыя ўсё ж паддаліся, каб потым да іх не было пытаньняў. Наогул шмат ёсьць меркаваньняў наконт перавароту...»
Паводле суразмоўцы, адзінадушнай пазыцыі адносна прычынаў і наступстваў спробы ваеннага перавароту няма. Фактычна, грамадзтва падзялілася на ваяўнічых аптымістаў і ціхіх пэсымістаў:
«Некаторыя кажуць, што гэта заплянаваны падман, каб упаўнаважыць Эрдагана на расправу з апанэнтамі. Бо цяпер усё пераходзіць у паляваньне на ведзьмаў, а дакладней — на прыхільнікаў Гюлена ў публічным сэктары, як дзяржаўным, так і прыватным. Тысячы людзей арыштаваныя, многія зь іх пад пагрозай сьмерці. Звольненыя звыш 20 тысяч настаўнікаў. Думаю, гэта рэальныя факты, не спэкуляцыя. У гэтым зьвязку хачу задацца пытаньнем: якое дачыненьне настаўнікі мелі да ваеннага перавароту? Зь іншага боку, арыштаваныя звыш 100 высокапастаўленых генэралаў, якія бамбілі нацыянальны сход, гатэль Эрдагана. Гэта ўжо занадта для падману ці ілжывага перавароту, кажуць прыхільнікі радыкальных захадаў. То бок, ня меней людзей перакананыя, што спроба перавароту была рэальнай».
Падчас спробы перавароту ў Турэччыне:
Сьмерць і хаос падчас спробы перавароту ў Турэччыне. Выніковы фотарэпартаж
Жыхары Турэччыны ў чаканьні таго, у які бок хісьнецца палітычны маятнік. Але выглядае, што маштаб перасьледу будзе толькі павялічвацца — за апазыцыйнасьць ужо пацярпелі дзясяткі тысяч чалавек і махавік рэпрэсіяў набірае абароты:
«Людзі раней ці пазьней паўсталі б супраць Эрдагана, — лічыць турэцкі студэнт. — Бо ўжо даўно чуюцца абвінавачаньні, што ён намагаецца ўсталяваць поўны кантроль над дзяржавай і выкарыстоўвае любую зачэпку, каб легальна нашкодзіць апазыцыі. Але цяпер, пасьля няўдалай спробы перавароту, уся гэтая барацьба з іншадумствам выглядае нібыта нармальнай зьявай, што страшна. Канешне, людзі пачуваюцца няўпэўненымі, але не сказаў бы, што яны баяцца — трымаюцца годна. Але напружанасьць адчуваецца ва ўсім. У Анкары, Стамбуле, іншых гарадах стратэгічныя будынкі забарыкадаваныя цяжкімі канструкцыямі, каб танкі ці іншыя ваенныя машыны не маглі пад’ехаць. Таксама на мяжы правяраюць кожны зялёны і шэры пашпарты — імі валодаюць тыя, хто працуе ў публічным (дзяржаўным) сэктары».
20 ліпеня ў Вашынгтоне міністры замежных спраў Канады, Нідэрляндаў і Нямеччыны выказалі занепакоенасьць з нагоды маштабаў рэпрэсій пасьля спробы дзяржаўнага перавароту і заклікалі Турэччыну паважаць вяршэнства закону. У адказ на гэта турэцкі лідэр Рэджэп Таіп Эрдаган назваў абсалютна неабгрунтаванымі заявы, што турэцкая дэмакратыя знаходзіцца пад пагрозай, і што ён робіцца аўтарытарным кіраўніком.
